ေဖသက္နီ – ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ ဘာသာတရားေတြ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေလေတာ့မလား

ေဖသက္နီ – ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ ဘာသာတရားေတြ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေလေတာ့မလား

(မိုးမခ) ဇန္န၀ါရီ ၁၆၊ ၂၀၁၅
ဘီဘီစီ ၀က္ဆိုဒ္ရဲ့ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၉ ရက္ေန ့အနာဂါတ္ Future Last Place on Earth | 19 December 2014  .  Will religion ever disappear?  http://www.bbc.com/future/story/20141219-will-religion-ever-disappear

ေရခ်ယ္လ္ ႏူး၀ါး – Rachel Nuwer

ေရခ်ယ္လ္ ႏူး၀ါး Rachel Nuwer ဟာ နယူးေယာက္ၿမိဳ ့အေျခစိုက္ၿပီး သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းအရာေတြကို နယူးေယာက္တိုင္းစ္ သတင္းစာႀကီး၊ ေအာင္ဒူဘြန္၊ စမစၥဆိုနီယံ မဂၢဇင္းေတြအပါအ၀င္ အျခားစာေစာင္ေတြမွာ ေဆာင္းပါးေတြကို တစိုက္မတ္မတ္ ေရးသားေနခဲ့သူပါ။

အခုေတြ ့ျမင္ေနရတဲ့ ဓါတ္ပံုဟာ စပိန္ႏိုင္ငံမွာ က်င္းပေနတဲ့ “ခရစ္ယာန္ ‘ေလာ့စ္ အက္စ္ကိုဘာဇို ့စ္’ ဘာသာေရးပြဲေတာ္” မွာ “ဗာဂ်င္း မာရီ Virgin Mary” ကို ပူေဇာ္ေနတဲ့ပံု (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

“ဘာသာတရားကိုမွ မကိုးကြယ္ဘူးဆိုၿပီး ေႂကြးေၾကာ္ေနခဲ့တဲ့ Atheism အယူအဆဟာ ကမ႓ာတ၀ွမ္းမွာ အေတာ့္ကို ျပန္ ့ႏွံ ့လာ ေနပါတယ္။ အဲဒါကိုၾကည့္ရင္ အရင္အတိတ္သမိုင္းမွာတုန္းက နတ္ကိုးကြယ္မႈမ်ိဳး ျပန္ျဖစ္လာဦးမလားလို ့မစဥ္းစားႏိုင္ေပဘူးေလာ။ ေရခ်ယ္လ္ ႏူး၀ါး Rachel Nuwer ဟာ အရင္အတိတ္သမိုင္း အေထာက္အထားေတြနဲ ့ အေျဖရွာၿပီး ေရးသားထားပါတယ္။

ကမ႓ာ့လူဦးေရ တျဖည္းျဖည္းတိုးပြားလာခဲ့တာ အခုဆိုရင္ သန္းေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာျဖစ္လာခဲ့ရပါၿပီ။ လူအမ်ားစုဟာ သူတို ့ရဲ့ အသက္ေတြသာဆံုးပါး သြားၾကေပမယ့္ သူတို ့ဘ၀ေတြမွာ ဘုရားဆိုတာလည္းမရွိခဲ့သလို ဘုရားတရားဆိုတာကို ကိုးကြယ္ရမယ္ဆိုတာမ်ိဳးလည္း မရွိၾကပါဘူး။ အဲဒီလို လူသားေတြဟာ ဘာသာတရားကို လ်စ္လ်ဴရႈေနၾကတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံတခ်ိဳ ့ကဆိုရင္ ဘယ္ဘာသာတရားကိုမွ ကိုးကြယ္မႈမရွိေတာ့တာေတြ ့ျမင္ေနရ ပါတယ္။ လူသားအမ်ားသူအမ်ားစုဟာလည္း “ဘယ္ဘာသာတရားကိုမွ် မကိုးကြယ္ဘူး” ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းမ်ိဳးကို အၿမဲလိုလို အသံုးျပဳေနၾကတာ ကို ေတြ ့ျမင္ေနၾကရပါတယ္။

“ဒီေန ့ေခတ္မွာ ဟိုး အရင္သမိုင္းတုန္းကနဲ ့စာရင္ ဘာသာတရားမကိုးကြယ္မႈေတြဟာ တကမ႓ာလံုးေနရာအႏွံ ့တျဖည္းျဖည္းပိုပိုမ်ားမ်ားလာတာ ေတြကို ေတြ ့ျမင္ေနရပါတယ္။ ကမ႓ာ့လူဦးေရရဲ့ ရာခိုင္ႏႈန္း အေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ဘာသာတရားကိုးကြယ္မႈေတြ သိပ္မရွိၾကေတာ့ပါဘူး”လို ့      အေမရိကန္ႏိုင္ငံရဲ့ ကယ္လီဖိုးနီးယားျပည္နယ္ ကလဲေမာင့္ၿမိဳ ့မွာရွိတဲ့ ပစ္ဇာေကာလိပ္ Pitzer College ရဲ့ လူမႈေဗဒနဲ ့ဘာသာေရးပညာ ပါေမာကၡ လည္းျဖစ္ “ဆက္လက္ရွင္သန္ေနတဲ့ ဘ၀ Living the Secular Life” ဆိုတဲ့ စာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့တဲ့ ဖီလ္ ဇုကၠာမဲန္ Phil Zuckerman က ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေပါင္း ၅၇ ႏိုင္ငံက လူဦးေရ ၅၀ ၀၀၀ (ငါးေသာင္းေက်ာ္) ကို Gallup International အဖြဲ ့က သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ စစ္တမ္းအရ ၂၀၀၅ ခုႏွစ္ကေန ၂၀၁၁ ခုႏွစ္အတြင္း ဘာသာတရားကိုးကြယ္မႈဟာ ၇၇ % ကေန ၆၈ % အထိေလ်ာ့က်ခဲ့တယ္လို သိရွိရပါတယ္။ အဲဒီႏႈန္းေတြကို သံုးသပ္ၾကည့္လိုက္ရင္ မိမိကိုယ္မိမိ ဘာသာတရားကို မယံုၾကည္ေတာ့လို ့ မကိုးကြယ္ၾကတဲ့အေရအတြက္ဟာ ၃ % အထိတိုးလာ ေနခိုက္မွာ ဘာသာတရားကိုမယံုၾကည္ေပမယ့္ ကိုးကြယ္ေနၾကတဲ့ အေရအတြက္ဟာ ၁၃ % အထိ ရွိေနၾကေသးတဲ့အေၾကာင္း သိရွိရပါတယ္။

(ဘာသာျပန္သူရဲ့ ျဖည့္စြက္ခ်က္။        ။ Gallup International အဖြဲ ့ဟာ WIN/Gallup International လို ့လည္း လူသိမ်ား ၿပီးထင္ရွားတဲ့ ေစ်းကြက္စီးပြားေရးကို ေဇာင္းေပးေနတဲ့ အဖြဲ ့အစည္းျဖစ္သလို ကမ႓ာေပၚ က အေၾကာင္းအရာေတြ၊ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို စစ္တမ္း ေကာက္ယူၿပီး ပိုမိုသာယာ၀ေျပာတဲ့ ကမ႓ာႀကီးျဖစ္ ေပၚလာေစေရးအတြက္ လုပ္ကိုင္ေနတဲ့ အဖြဲ ့အစည္းတခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။)

ဘယ္ဘာသာကိုမွ မကိုးကြယ္တဲ့ပုဂၢိဳလ္ေတြဟာ အမ်ားစုမဟုတ္တဲ့အတြက္ ဘာေတြျဖစ္လာေတာ့မယ္ဆိုတာမ်ိဳးေတာ့ႀကိဳတင္နိမိတ္ဖတ္လို ့ေတာ့ မရႏိုင္ေပဘူးေလာ။ ေရြ ့လ်ားေနတဲ့ ကမ႓ာႀကီးရဲ့ လားရာလမ္းဟာ အခုအတိုင္း ဆက္သြားေနမယ္ဆိုရင္ ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားေတြဟာ တေန ့ ေန ့မွာ ကမ႓ာႀကီးေပၚကေန လံုး၀ေပ်ာက္ကြယ္သြားရေတာ့မည္ေလာ။

အနာဂါတ္ကို ႀကိဳတင္ေဟာကိန္းထုတ္ဖို ့မျဖစ္ႏိုင္ေပမယ့္ ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားကိစၥကိုေတာ့ ဆန္းစစ္ေလ့လာၾကည့္လို ့ေတာ့ ရႏိုင္ပါတယ္။ ပထမဆံုး ဘယ္လိုေပၚေပါက္လာသလဲ၊ လူေတြက ဘာသာတရားကို ဘာေၾကာင့္ ယံုၾကည္ခဲ့ၾကသလဲ၊ တခ်ိဳ ့လူေတြက ဘာေၾကာင့္ မယံုၾကည္ၾက သလဲ။ ဘာသာတရားဆိုတာကို ကြ်ႏ္ုပ္တို ့ဘယ္လိုသေဘာထားခဲ့ၾကသလဲ။ ဆယ္စုႏွစ္ေတြ၊ ရာစုႏွစ္ေတြနဲ ့ခ်ီၿပီး ကြ်ႏ္ုပ္တို ့ဘယ္လို စခန္းသြားခဲ့ၾက သလဲ။

စစ္မက္ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ယူကရိန္းႏိုင္ငံက ပ်က္စီးၿပိဳပ်က္သြားခဲ့တဲ့ ယူကရိန္းႏိုင္ငံရဲ့ ၿမိဳ ့ေတာ္ ကိယက္ဗ္မွာရွိတဲ့ ကိယက္ဗ္ကုန္သည္ႀကီးမ်ားအသင္းေရွ ့မွာ ခရစ္ယာန္ဘုန္းႀကီးတေယာက္ဟာ ခရစ္ေတာ္ကားစင္အတင္ခံရတဲ့ လက္၀ါးကပ္တိုင္ပံု ကိုကိုင္ၿပီး ဆုေတာင္းေနပံု (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

အဲဒီ့အေရးနဲ ့ပါတ္သက္ၿပီး ခက္ခဲရႈပ္ေထြးေနတဲ့ ဘာသာတရားကင္းမဲ့သူမ်ားအေၾကာင္းကို ပညာရွင္ေတြဟာ တဦးခ်င္းအေနနဲ ့ေရာ၊ ႏိုင္ငံအလိုက္ ေရာ တစိုက္မတ္မတ္ ေလ့လာေနခဲ့ၾကေပမယ့္ ရွာေဖြေတြ ့ရွိတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြက ေယဘုယ်သိပ္မက်ေသးတဲ့အတြက္ လက္ခံအတည္ျပဳလို ့ မရႏိုင္ေသးပါဘူး။ ဘာသာတရားရႈေဒါင့္ဘက္ကေနၾကည့္တဲ့အခါ ကမ႓ာႀကီးဟာ တည္ၿငိမ္မႈမရွိေသးဘူးဆိုတဲ့ အျမင္တခုပဲ ထြက္ေပၚလာပါတယ္။ ဒါကလည္း သိပ္ေတာ့ အ့ံၾသစရာမေကာင္းပါဘူး။ ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားရဲ့ အစီရင္ခံစာေတြအရ သူတို ့ႏိုင္ငံသားအေတာ္မ်ားမ်ားဟာ စီးပြားေရး ၾကပ္တည္းမႈ၊ ဘ႑ာေငြေၾကး မတည္ၿငိမ္မႈေၾကာင့္တို ့နဲ ့ႏိုင္ငံေရးလည္း မလြတ္လပ္၊ မပြင့္လင္းေတာ့ပါဘူး။ “လူ ့အဖြဲ ့အစည္းႀကီးဟာလည္း ယံုၾကည္မႈ ဘာသာေရးျပႆနာေတြေၾကာင့္ မတည္မၿငိမ္ျဖစ္ေနရတာပါ” လို ့ ဖီလ္ ဇုကၠာမဲန္ က သံုးသပ္ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။
အရင္းရွင္စနစ္မွာ စက္မႈ နည္းပညာေတြက တိုးတက္လာခဲ့ေပမယ့္ ဘာသာေရးရာကိစၥရပ္ေတြ၊ လူဦးေရးရာကိစၥရပ္ေတြနဲ ့ပညာေရးကိစၥရပ္ေတြမွာေတာ့ဆံုးရံႈးမႈေတြျဖစ္ေပၚ ေစခဲ့တယ္လို ့လည္း ဖီလ္ ဇုကၠာမဲန္ Phil Zuckerman က သံုးသပ္သြားခဲ့ပါတယ္။

ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ ျပႆနာ

ဂ်ပန္၊ အဂၤလန္၊ ကေနဒါ၊ နယ္သာလန္၊ ခ်က္ရီပတ္ဘလစ္၊ အက္စတိုးနီးယား၊ ဂ်ာမနီ၊ ျပင္သစ္နဲ ့ ဥေရာကေသြးမကင္းတဲ့ လူပုဂၢိဳလ္ေတြ အမ်ားစု ေနထိုင္ေလ့ရွိတဲ့ႏိုင္ငံျဖစ္တဲ့ ဥရုေဂြးႏိုင္ငံစတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားဟာ အေရးပါလာခဲ့တာ ရာစုႏွစ္တခုေလာက္ပဲရွိေသးတယ္လို ့ သိရပါတယ္။ အဲဒီလိုအခ်ိန္မွာပဲ တျခားအယူအဆတခုကလည္း ရွိေနပါေသးတယ္။ သိပ္မၾကာေသးမီကာလတုန္း ထြက္ေပၚလာတဲ့စစ္တမ္းတခုအရ ကမ႓ာေပၚက ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားေတြ အနိမ့္ဆံုးအဆင့္အထိ ေလ်ာ့က်လာေနၿပီလို ့ဆိုထားျပန္ပါတယ္။ အဲဒီ ႏိုင္ငံေတြမွာ ခိုင္မာေကာင္းမြန္တဲ့ ပညာေရးနဲ ့လူေနမႈဘ၀တည္ၿငိမ္မႈရွိၿပီး မညီမွ်မႈေတြလည္း မရွိသေလာက္နည္းပါးတဲ့အတြက္ ခ်မ္းသာႂကြယ္၀တဲ့ ႏိုင္ငံေတြလို ့ေယဘုယ်သတ္မွတ္ လို ့ရပါတယ္။ “အစြမ္းကုန္ေျပာရရင္ သူတို ့ရဲဲ့ လူမႈေရးလံုၿခံဳမႈကို စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကျဖစ္စရာဆိုရင္ လံုး၀ကိုမရွိပါဘူး” လို ့ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ အုကၠလန္ တကၠသိုလ္ University of Auckland ရဲ့ စိတ္ပညာရွင္တေယာက္ျဖစ္တဲ့ ကြဲန္တင္ အတ္ကင္ဆန္ Quentin Atkinson က ေျပာၾကားခဲ့ ပါတယ္။

မူဆလင္ ဥပုသ္ရက္ အဆံုးသတ္ပြဲအတြက္ အလွျပင္ထားၾကတဲ့ ယီမင္ ႏိုင္ငံသူေတြက သူတို ့ရဲ့လက္ေတြမွာ
ေဆးမင္ေၾကာင္ေတြ ေရးထိုးထားၾကတဲ့ သူတို ့လက္ေခ်ာင္းေတြ (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

ဘရာဇီးႏိုင္ငံလို၊ ဂ်ေမကာႏိုင္ငံလိုနဲ ့ အိုင္ယာလန္ႏိုင္ငံလိုေတြမွာရွိတဲ့ ရိုးရာကိုးကြယ္မႈဘာသာေရးေတြကေတာ့ တျခားႏိုင္ငံေတြနဲ ့မတူပဲ ဒီေန ့ထိ တိုင္ မယိမ္းမယိုင္ ရွိေနၾကဆဲပါ။ “တခ်ိဳ ့လူ ့အသိုင္းအ၀ိုင္းေလာက္မွာပဲ အရင္ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၊ ၅၀ ေလာက္နဲ ့စာရင္ ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားကို ဆက္လက္ ယံုၾကည္ေနၾကပါေတာ့တယ္။ အီရန္တႏိုင္ငံကလြဲလို ့ေပါ့။ အဲဒီမွာ ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားမရွိတဲ့ လူေတြကလည္း ေရွာင္ရွားပုန္းခိုေန ၾကရပါတယ္” လို ့ ဖီလ္ ဇုကၠာမဲန္ က ေျပာဆိုသြားခဲ့ပါတယ္။

ကမၻာေပၚက အခ်မ္းသာအႂကြယ္၀ဆံုးႏိုင္ငံေတြထဲက တႏိုင္ငံျဖစ္တဲ့ အေမရိကန္မွာလည္းပဲ ဘာသာတရားယံုၾကည္မႈကလည္း အရမ္းကိုျမင့္တက္ ေနပါတယ္။ (၂၀၀၁ ခုႏွစ္မွာ စတင္ထူေထာင္ခဲ့တဲ့ လူဦးေရစာရင္းေတြနဲ ့ကိုးကြယ္မႈတရားေတြကို သုေတသနျပဳလုပ္ေနတဲ့ Pew Research Center’s Religion & Public Life Project ရဲ့ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ သုေတသနျပဳလုပ္ခ်က္ေတြအရ ဘာသာတရားမကိုးကြယ္ ေတာ့တဲ့ အေမရိကန္ေတြရဲ့ အေရအတြက္ဟာ ၁.၆ % ကေန ၂.၄ % အထိ ျမင့္တက္လာခဲ့ပါတယ္)

ကေနဒါႏိုင္ငံ ဗင္ကူးဗားၿမိဳ ့က ဘရစ္တစ္(ရွ္)ကိုလံဘီယာတကၠသိုလ္ University of British Columbia က လူမႈေရးစိတၲေဗဒပညာရွင္ လည္းျဖစ္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္မွာေရးသားခဲ့ၿပီး ၂၀၁၄ ခုႏွစ္အတြက္ အေကာင္းဆံုးစာအုပ္စာရင္း၀င္လာခဲ့တဲ့ “ဘုရားရွင္ႀကီးမ်ား Big Gods” စာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့သူ အာရာ ႏိုရဲန္ဇာယမ္ Ara Norenzayan ကေတာ့ ကိုးကြယ္မႈေလ်ာ့က်လာတာဟာ ေပ်ာက္ကြယ္သြားတာ မဟုတ္ဘူးလို ့ေျပာဆို ခဲ့ပါတယ္။ လံုၿခံေရးကေတာ့ မရွိတာ၊ မေကာင္းတာ၊ မွားယြင္းတာ မဟုတ္ေပမယ့္ အဓိက လိုအပ္ေနပါေသးတယ္။ ဒီေန ့ေခတ္ထဲမွာ အရာရာဟာ ေျပာင္းလဲလာေနပါၿပီ။ အရက္မူးေနတဲ့ ကားဒရိုင္ဘာတေယာက္က သူ ့ခ်စ္သူကို သတ္ပစ္လိုက္ႏိုင္ေနပါၿပီ၊ ေတာ္ေနးဒိုးမုန္တိုင္းက ၿမိဳ ့တၿမိဳ ့ကို ၀ါးၿမိဳဖ်က္ဆီးလိုက္ႏိုင္ေနပါၿပီ၊ လူေတြကိုအသက္ဆံုးရံႈးေစႏိုင္တဲ့ ကုထံုးတခုကိုဆရာ၀န္တေယာက္ကအသံုးျပဳႏိုင္ေနပါၿပီ။ ရာသီဥတုအေျပာင္းအလဲ ေတြက လယ္ယာကိုင္းကြ်န္းေတြကိုသာမကပဲ သဘာ၀အရင္းအျမစ္ေတြကိုလည္း အႀကီးအက်ယ္ ပ်က္စီးဆံုးရံႈးေစႏိုင္ေနပါၿပီ။ အဲဒီလိုျဖစ္လာရင္ လူအမ်ားအျပားဟာ ဒုကၡေတြနဲ ့ရင္ဆိုင္ရေတာ့မွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ လူေတြဟာ ဘာသာတရားကို ကုထံုးတခုလိုမ်ိဳး အသံုးျပဳလာၾကရေတာ့မွာ ျဖစ္ပါ တယ္။

“လူေတြဟာ ဒုကၡေတြကေန လြတ္ေျမာက္ရာကို ရွာႀကံၾကတာဟာ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထရွိတဲ့အျပဳအမူတမ်ိဳးပါပဲ။ တကယ္လို ့သူတို ့ဟာ အဲဒီ့ ဒုကၡ ေတြကေန မလြတ္ေျမာက္ဘူးဆိုရင္ သူတို ့ဟာ လြတ္ေျမာက္ရာ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းကို တနည္းနည္းနဲ ့ ရွာႀကံၾကရေတာ့မွာပါ။ အဲဒီလို အခက္ အခဲေတြ ရွိေနႏိုင္တာမို ့အခက္အခဲေတြက လြတ္ေျမာက္ေစႏိုင္ေရးအတြက္ ဘာသာတရားဘက္ကို လူေတြရဲ့စိတ္ကယိုင္လာၿပီး အေတြးအေခၚ အရျဖစ္ေစ၊ မိရိုးဖလာယံုၾကည္မႈထံုးစံအရျဖစ္ေစ၊ ဘာသာတရားကို ပိုၿပီးလုပ္ကိုင္လာၾကပါတယ္ ” လို ့ အာရာ ႏိုရဲန္ဇာယမ္ က သံုးသပ္ေျပာဆို ခဲ့ပါတယ္။

ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံမွာ တိုက္ခိုက္ခဲ့တဲ့ ဟိုင္ယန္ တိုင္ဖုန္းမုန္တိုင္းႀကီးဒဏ္ခံခဲ့ရၿပီး ေသကံမေရာက္အသက္မေပ်ာက္သူေတြဟာ ဘာသာေရးအရ ဆုေတာင္းပြဲ က်င္းပေနပံု (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images က ရယူပါတယ္)

ဒီလိုမ်ိဳးအေၾကာင္းအရာေတြဟာ ေဆးရံုခန္းေတြထဲကေန ကမ႓ာအႏွံ ့ပ်ံ ့ႏွံ ့သြားေနပါၿပီ။ ဥပမာတခုျပရရင္ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ထဲမွာ နယူဇီလန္ႏိုင္ငံရဲ့ ခရစၥ ခ်ာ့ခ်္ၿမိဳ ့မွာ အင္အားျပင္းထန္တဲ့ ေျမငလ်င္တခု လႈပ္ခတ္သြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီၿမိဳ ့ဟာ ဘာသာတရားနဲ ့ပါတ္သက္ၿပီး လံုး၀အေလးမထားတဲ့ၿမိဳ ့လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အခုကိစၥက အေရးႀကံဳလာတဲ့အခါ ဘာသာတရားကို ေတာင့္တမိတတ္တဲ့သေဘာကို ၫြန္ျပေနတာျဖစ္ေပမယ့္ အျခားေဒသေတြဟာ သူတို ့နဲ ့ဘာမွ ပါတ္သက္ဆက္ႏြယ္မႈမရွိသလို၊ မသက္ဆိုင္သလို ျပဳမူေနထိုင္ေနၾကပါတယ္။ အဲဒီ့လို ခြ်င္းခ်က္ေတြရွိေနတာေၾကာင့္ ဘာသာေရးနဲ ့ ႏြယ္ၿပီးမွသာ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံဟာ ဒုတိယကမ႓ာစစ္ႀကီးထဲ ၀င္ေရာက္လာခဲ့တာလို ့ ယူဆခ်က္ေတြက ရွိေနၾကပါတယ္။ “အဲ့ဒီ အေတြ ့အႀကံဳဆိုးေတြကို သာေတြ ့ေနရမယ္ဆိုရင္ လူေတြဟာ ‘ဘာသာမဲ့’ ေတြျဖစ္ကုန္မွာပဲလို ့ ဖီလ္ ဇုကၠာမဲန္ Phil Zuckerman က ေထာက္ျပေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ကိုယ့္စိတ္ကိုယ္သာ ကိုးကြယ္ရာ

ကမ႓ာႀကီးေပၚမွာ ျပႆနာေတြေတာက္ေလွ်ာက္ျဖစ္ေနတာမဟုတ္ပဲ ရံဖန္ရံခါမွသာျဖစ္တဲ့အတြက္ တရားေရးကိစၥေတြမွာေရာ ဘာသာေရးကိစၥေတြ မွာပါ တႏြယ္ငင္တစင္ပါ ဆက္တိုက္ျဖစ္သြားပါေတာ့တယ္။ ဒါဘာကိုျပသလဲဆိုေတာ့ ဘုရားရွိေနတယ္လို ့ ယူဆထားတဲ့အေျခခံအယူအဆဟာ လူသားေတြအပါအ၀င္ သက္ရွိသတၱ၀ါေတြအားလံုးရဲ့ အာရံုဆိုင္ရာစိတၲေဗဒျဖစ္ေနတာမို ့ ကြ်ႏု္ပ္တို ့ရဲ့ ဆင့္ကဲျဖစ္စဥ္ evolution သဘာ၀တရား ကိုသာ ေက်းဇူးတင္ရေတာ့မွာျဖစ္ပါတယ္။

ဂ်ဴးလူမ်ိဳးေတြရဲ့ ဘာသာေရးပြဲေတာ္မွာ ရာဘီ rabbi လို ့ေခၚတဲ့ ဂ်ဴးဘုန္းႀကီးတပါးက က်မ္းစာအုပ္ကို  ဖတ္ေနစဥ္ (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

“အဲဒါေတြကို နားလည္ႏိုင္ဖို ့ဆိုရင္ ‘အယူအဆ ႏွစ္မ်ိဳးအတူတကြ ပူးတြဲရွိေနတဲ့ သီ၀ရီ dual process theory’ ကိုနားလည္သေဘာေပါက္ ဖို ့လိုအပ္ပါတယ္” အဲဒီ အာရံုဆိုင္ရာစိတၲေဗဒ ဟာ ထာ၀ရ မွန္ကန္ေနဖို ့လိုအပ္သလို ကြ်ႏ္ုပ္တို ့အေနနဲ ့ကလည္း အေျခခံသေဘာတရားပံုစံေတြ ျဖစ္တဲ့ အမွတ္ (၁) စနစ္ နဲ ့ အမွတ္ (၂) စနစ္ တို ့ရွိေနပါတယ္။ အခုေလာေလာဆယ္ အမွတ္ (၂) စနစ္ နဲ ့စမ္းသပ္ႀကိဳးစားေနပါၿပီ။ ကြ်ႏု္ပ္တို ့ ေခါင္းထဲမွာ အၿမဲတမ္းအဲဒါေတြက ျပည့္ႏွက္ေနပါတယ္။ တျခားလူေတြကေတာ့ အဲဒါေတြကို လံုး၀သိမွာ မဟုတ္သလို အဲဒီလိုမ်ိဳးလုပ္ရင္ရတယ္ ဆိုတဲ့ အေတြးမ်ိဳးေတြးမိဖို ့ကြ်ႏု္ပ္တို ့ကပဲ ကြ်ႏု္ပ္တို ့ကို ၫႊန္ၾကားထားတာမဟုတ္ေပမယ့္ ၫႊန္ၾကားထားသလိုမ်ိဳးျဖစ္ေနပါတယ္။

စိတ္ခံစားမႈ၊ တသီးပုဂၢလခံစားမႈနဲ ့ အလိုအေလ်ာက္သိရွိခံစားမႈဆိုၿပီး အမွတ္ (၁) စနစ္အရ ခြဲျခားထားပါတယ္။ ဒီလိုခံစားမႈေတြဟာ သူတို ့ရဲ့ ေမြးဖြား ရာ ဇာတိေတြနဲ ့မပါတ္သက္၊ မဆက္ႏြယ္ပဲ သက္ရွိလူသားေတြမွာပဲ ျဖစ္ေပၚလာေလ့ရွိၾကပါတယ္။ အဲဒီခံစားမႈေတြဟာ လူသားေတြရဲ့ ကိုယ္ခႏၶာ တခုလံုးရဲ့ ေတာင္းဆိုမႈေတြေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာရတာပါ။ အဲဒီစနစ္အရဆိုရင္ ပုပ္သိုးေနတဲ့ အစားအေသာက္ေတြကိုစားမိရင္ ကိုယ္လက္မအီမသာ ျဖစ္တာမ်ိဳးေတြကအစ တျခားမလိုလားအပ္တဲ့ အရာေတြကို ျဖစ္ေပၚလာေစတတ္ပါတယ္။ ကေလးေတြကိုေကြ်းမိရင္ အသက္အႏၴရာယ္ကိုထိခိုက္ ေစတဲ့အထိ ျဖစ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ မိဘေတြအေနနဲ ့အထူးသတိထားဖို ့လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုကိစၥမ်ိဳးကို တကမ႓ာလံုးက သိရွိလိုက္နာၾကဖို ့အထူး လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုမ်ိဳး လိုက္နာလက္ခံ၊ ျပဳမူေနထိုငိႏိုင္မယ္ဆိုရင္ သဘာ၀ေဘးဆိုးေတြရဲ့ အႏၲရာယ္က ေရွာင္ရွားႏိုင္သလို မိမိတို ့ခ်စ္ခင္ရသူ ေတြရဲ့ အသက္အႏၲရာယ္ေတြကို ႀကံဳေတြ ့ႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။

အိႏၵိယႏိုင္ငံက ဆစ္ခ္ Sikh ဘာသာ၀င္တေယာက္ “ဘန္ဒီ ေခ်ာ့ ဒီ၀ါ့ Bandi Chhor Divas” ဒါမွမဟုတ္
“ဒီ၀ါလီ Diwali” ပြဲေတာ္ရက္အတြင္း ဖေယာင္းတိုင္ဆီမီးပူေဇာ္ေနပံု (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

ကမ႓ာႀကီးေပၚက ဒီလိုအကမ်ိဳး က တတ္တဲ့သူ ရွာေဖြတဲ့အခါမွာ အမွတ္ (၁) စနစ္အရ တခ်ိဳ ့ေသာ ဘာသာေရးဆိုင္ရာသုေတသီေတြက လိုအပ္တဲ့ အႀကံဉာဏ္ေတြ၊ အကူအညီအေထာက္အပ့ံေတြ စိတ္ပါလက္ပါ ကူညီပ့ံပိုးမႈေတြ ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ “အထိမခံေရႊပန္းကန္ ေအဂ်င္စီေတြ” လို ့လည္း ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့ၾကပါေသးတယ္။ ဘယ္ကိုပဲသြားသြား၊ ဘာကိုပဲလုပ္လုပ္ “အဲဒီ့ကိုသြားတယ္၊ အဲဒါကိုလုပ္တယ္” ဆိုၿပီး ေခါင္းထဲမွာ ထည့္မထားၾက ပါဘူး။ အရင္ေထာင္စုႏွစ္ေတြတုန္းက အခုလို အႏၲရာယ္မ်ိဳးႀကံဳေတြ ့ရလိမ့္မယ္လို ့ယူဆမထားခဲ့ၾကပါဘူး။ မႀကံဳေတြ ့ႏိုင္ေအာင္ေရွာင္ရွားႏိုင္လိမ့္ မယ္လို ့ယူဆထားခဲ့ၾကတာပါ။ ျခေသၤ့ေတြက ျမက္ခင္းျပင္မွာ ၾကက္စားတာမ်ိဳးမရွိသလို၊ အဆိပ္ျပင္းတဲ့ေႁမြကလည္း အႏၲရာယ္ကိုေရွာင္ရွားဖို ့ ၿခံဳပုတ္ထဲ ၀င္ပုန္းတာမ်ိဳးေတြလို ရယ္စရာအျပဳအမူေတြကို ေနာက္ကြယ္မွာအတိုင္းသားေတြ ့ေနရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဆိုပါ ေအဂ်င္စီေတြဟာ လူေတြကို လွ်ိဳ ့၀ွက္ငွားရမ္းၿပီး သူတို ့အက်ိဳးအတြက္ အျမတ္ထုတ္သြားတတ္ၾကတယ္။ က်ေနာ္တို ့ဆီကထြက္တဲ့ကုန္ၾကမ္းပစၥည္းေတြကေန သူတို ့ အတြက္ဘယ္လိုအက်ိဳးအျမတ္ ထြက္ေအာင္လုပ္လို ့ရတယ္ဆိုတာ သိၾကပါတယ္။ က်ေနာ္တို ့အတြက္ အင္မတန္ေၾကာက္စရာမေကာင္းဆိုး၀ါး တေကာင္လိုမ်ိဳး ျပဳမူက်င့္ႀကံေနၾကပါတယ္။

အဲဒီလိုမ်ိဳးပဲ အမွတ္ (၁) စနစ္ဟာ အရာရာကိုရႈျမင္တဲ့အခါ နည္းလမ္းႏွစ္မ်ိဳးနဲ ့ရႈျမင္ၿပီး အဓိပၸါယ္ကေတာ့ သူတို ့ဟာ ျပႆနာအခက္အခဲ တခုခု ရွိလာရင္ သူတို ့ေခါင္းထဲမွာ စိတ္ကူးစိတ္သမ္းေရာ လက္ေတြ ့လက္ငင္း လုပ္ကိုင္ရမွာကိုပါ အျမန္ဆံုးေဆာင္ရြင္လိုက္တာမ်ိဳး လုပ္ႏိုင္ဖို ့ေလ့က်င့္ ထားတာမ်ိဳးပါ။ အဲဒီလိုမ်ိဳးျပဳမူေဆာင္ရြင္ႏိုင္ဖို ့ငယ္စဥ္ကေလးဘ၀ကတည္းက ေလ့က်င့္ျပဳစုေပးခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ေမြးတဲ့အခ်ိန္ကစၿပီး ေသဆံုးတဲ့ အထိ သူတို ့ရဲ့ အသက္ရွင္ရပ္တည္မႈဟာ အဆံုးအစမရွိပါပဲတဲ့။ သူတို ့ရဲ့ ဓေလ့ထံုးစံအရ သူတို ့ဟာ မေသတဲ့ သက္ရွိသတၲ၀ါတမ်ိဳးပဲလို ့ယူဆ သတ္မွတ္ထားၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲ့ဒီ့ အယူအဆဟာ တျခားရွင္သန္ေနတဲ့ ဘာသာတရားေတြဆီကို အလြယ္တကူ ကူးလူးဆက္သြယ္ေျပာင္းလဲ ႏိုင္မႈမရွိတဲ့ တယူသန္အစြဲအေပၚအေျခခံပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ယံုၾကည္မႈနဲ ့ပါတ္သက္ရင္ မိမိကိုယ္မိမိ အနည္းငယ္ေျပာင္းလဲၿပီး မိမိတို ့ရဲ့ မူလပင္ရင္း အယူအဆကို မသိမသာေလးပဲ ေျပာင္းလဲလက္ခံသံုးစြဲတာမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။

အိႏၵိယႏိုင္ငံက ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္တေယာက္ဟာ ခ်ဟတ္ Chhat ပြဲေတာ္ရက္အတြက္ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ေနပံု
(ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

“က်ေနာ့္ရဲ့ စကင္ဒီေနးဗီးယားက စိတၲေဗဒ၀ါဒီ ရဲေဘာ္ရဲဘက္တေယာက္ သူ ့ရဲ့ သံုးႏွစ္အရြယ္ သမီးတေယာက္ဟာ ‘ဘုရားကဘယ္အခ်ိန္မဆို ေနရာမွာတိုင္းမွာ ရွိေနတာပဲ’ လို ့သူ ့ကိုေျပာခဲ့တယ္တဲ့။ သူေရာ၊ သူ ့အမ်ိဳးသမီးေရာ ဘယ္လိုျပန္ေျဖရမွန္းမသိဘူး” လို ့ ကယ္လီဖိုးနီးယားျပည္နယ္ ပါဆာေဒနာ Pasadena ၿမိဳ ့က လူသားေတြရင့္က်က္လာေစဖို ့ဘာသာေရးဆိုင္ရာ ေလ့က်င့္ပညာေပးေရးဌာန Thrive Center for Human Development at Fuller Theological Seminary မွာ ၫႊန္ၾကားေရးမွဴးတာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနတဲ့၊ ‘ယံုၾကည္သူမ်ားအျဖစ္ ေမြးဖြားလာခဲ့သူမ်ား Born Believers’ စာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့တဲ့ ဂ်ပ္စတင္ ဘားရက္ Justin Barrett က ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ “အဲဒီစာေရး ဆရာဟာ ဘုရားဆိုတာ အသက္ႀကီးႀကီး မိန္းမတေယာက္လို ့သူ ့သမီးကို ေျပာျပခဲ့တယ္။ အဲဒီလိုေျပာရံုနဲ ့ေတာ့ သူ ့သမီးဟာ ဘုရားဆိုတာ ဘာမွန္းသိမွာ မဟုတ္ပါဘူး” လို ့သူက ဆက္ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။

အခုေျပာျပခဲ့တဲ့အေၾကာင္းျပခ်က္ေတြကို သုေတသီအေတာ္မ်ားမ်ားက “ကြ်ႏ္ုပ္တို ့ရဲ့ မွတ္ဉာဏ္အတြက္ လုပ္သင့္တဲ့အရာ၊ မလုပ္သင့္တဲ့အရာေတြ လို ့ရႈပ္ေထြးေအာင္လုပ္လိုက္ျခင္း” လို ့ ေဂ်ာ္ဂ်ီယာျပည္နယ္ အတၲလန္တာၿမိဳ ့မွာရွိတဲ့ အဲမိုရီ တကၠသိုလ္ Emory University ရဲ့ စိတ္ေန စိတ္ထား၊ ဦးေႏွာက္နဲ ့ယဥ္ေက်းမႈဌာန Center for Mind, Brain and Culture မွာ ၫႊန္ၾကားေရးမွဴး လုပ္ကိုင္ေနတဲ့၊ “ဘာေၾကာင့္ ဘာသာေရးဟာ သဘာ၀တရားနဲ ့သိပၸံပညာ မဟုတ္ရတာလဲ Why Religion Is Natural and Science Is Not” ဆိုတဲ့ စာအုပ္ထဲမွာ ေရာဘတ္ မေကၠာေလး Robert McCauley က “ဘာသာတရားေတြဟာ ယဥ္ေက်းမႈရဲ့ အထိမ္းအကြပ္ေအာက္မွာနဲ ့လူသားေတြရဲ့ စြမ္းေဆာင္ ႏိုင္စြမ္းေတြအေပၚ မူတည္ၿပီး ရွင္သန္ရပ္တည္ေနရတဲ့အတြက္ပဲ” လို ့ သံုးသပ္ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ၿဖိဳခြဲဖို ့အတြက္ အျပင္းအထန္ႀကိဳးစားခဲ့ရျခင္း

ကိုးကြယ္မႈဘာသာတရားမရွိသူေတြက ယဥ္ေက်းမႈနဲ ့ဆင့္ကဲေျပာင္းလဲမႈကို လံုး၀ဂရုမစိုက္ပဲ တစိုက္မတ္မတ္ ဆန္ ့က်င္ေနခဲ့ပါတယ္။ လူသားရယ္ လို ့ျဖစ္လာရင္ တျခားအရာ၀တၴဳေတြထက္ တနည္းမဟုတ္တနည္း ျမင့္ျမတ္တယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚဟာ အနည္းနဲ ့အမ်ားဆိုသလို ၾသဇာသက္ေရာက္ေနခဲ့တဲ့အတြက္ ဘ၀ဆိုတာ သမရိုးက်ပါပဲ၊ ထူးထူးျခားျခား ဘာမွမရွိပါဘူးဆိုတဲ့ အေတြးမ်ိဳးကသာ လူအမ်ားစုရဲ့ ရင္ထဲႏွလံုးထဲမွာ ကိန္းေအာင္းေနၾကပါတယ္။ “ပညာေရးေတြက သိပၸံပညာရပ္ေတြနဲ ့ျပန္လွန္သံုးသပ္တဲ့ critical thinking လို ့ေခၚတဲ့ ပိုင္းျခားေ၀ဖန္သံုးသပ္တဲ့ ပညာရပ္ေတြကို အထူးျပဳေလ့လာတဲ့အခါမွာ ဘယ္တကၠသိုလ္ရယ္၊ ဘယ္ေက်ာင္းရယ္ကမွ ေလ့က်င့္သင္ၾကားခဲ့ၾကတာမဟုတ္ပါဘူး။ မိမိကိုယ္မိမိ ယံုၾကည္မႈနဲ ့သာ ေလ့က်င့္သင္ၾကားခဲ့ၾကရတာပါ” လို ့ကေနဒါႏိုင္ငံ ဗင္ကူးဗားၿမိဳ ့က ဘရစ္တစ္(ရွ္)ကိုလံဘီယာတကၠသိုလ္ University of British Columbia က လူမႈေရးစိတၲေဗဒပညာရွင္လည္းျဖစ္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္မွာေရးသားခဲ့ၿပီး ၂၀၁၄ ခုႏွစ္အတြက္ အေကာင္းဆံုးစာအုပ္စာရင္း၀င္ ျဖစ္လာခဲ့တဲ့ “ဘုရားရွင္ႀကီးမ်ား Big Gods” စာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့သူ အာရာ ႏိုရဲန္ဇာယမ္ Ara Norenzayan ကေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ဥပုသ္သီလေဆာက္တည္တဲ့ ရာမာဒန္ ရက္အကုန္ပိုင္းမွာ ဘုရားရွိခိုးေနၾကတဲ့ အဇာဘိုင္ဂ်န္ႏိုင္ငံက မူဆလင္ဘာသာ၀င္မ်ား (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

ဘာသာတရားကိုးကြယ္မႈမရွိသူေတြနဲ ့ဘာသာတရားဆိုတာကို အယံုအၾကည္မရွိသူေတြဟာ ကမၻာႀကီးသူ ဖာသာတည္ရွိျဖစ္ေပၚေနတဲ့တည္ရွိမႈ အေပၚေဆး၀ါးတမ်ိဳးလို အတင္းအဓမၼလက္ခံခိုင္းလို ့မရႏိုင္ဘူးလို ့သတ္မွတ္ထားၾကပါတယ္။ သိပၸံပညာဆိုတာက အဲဒီလို မမွ်မတျဖစ္ေနတဲ့ အမွတ္ (၁) စနစ္ကို ျပန္လည္ျပင္ဆင္ျပဳျပင္ေပးၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္လို ့ ေရာဘတ္ မေကၠာေလး Robert McCauley က ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ က်ေနာ္တို ့ ဟာ မိမိတို ့ႀကံဳေတြ ့ခဲ့ရတဲ့ ဘ၀အေျခအေနေတြက တမ်ိဳးတဖံုျဖစ္ခဲ့သည့္တိုင္ ကမၻာ့၀င္ရိုးရွိတယ္ဆိုတဲ့ အယူအဆကိုေတာ့ လက္ခံႏိုင္ရပါလိမ့္မယ္၊ တျခားဌာနေတြက ဘယ္လိုပဲ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဖြင့္ ကမၻာႀကီးဟာ သူ ့၀င္ရိုးေပၚမွာ တေစာင္းပံုသ႑ာန္နဲ ့လည္ပတ္ေနတာကိုေတာ့ လက္ခံအသိအမွတ္ ျပဳႏိုင္ရပါလိမ့္မယ္။ အဲဒါအျပင္ ကြ်ႏု္ပ္တို ့ဟာ ဘယ္အခ်က္ေတြက မွားေနခဲ့သလဲဆိုတဲ့ အရင္သိေအာင္ႀကိဳးစားၿပီး က်ေနာ္တို ့အားလံုး လက္ခံႏိုင္ မယ့္ အမွန္တရားကိုေဖၚထုတ္ၿပီး လူအမ်ားသိရွိႏိုင္ေအာင္ တင္ျပေပးႏိုင္ရပါလိမ့္မယ္။ “သိပၸံပညာဟာ သဘာ၀နဲ ့ဖီလာဆန္ ့က်င္ေနမႈေတြကို ခက္ခဲ ေပမယ့္ ေဖၚထုတ္ေပးသြားမွာပါ။ တဖက္ကလည္း ကြ်ႏု္ပ္တို ့သိနားလည္ထားတဲ့ ဘာသာတရားထဲမွာ ထပ္ၿပီးေလ့လာစရာ မရွိေတာ့တဲ့အထိ ကြ်ႏု္ပ္ တို ့ဆက္လက္ေလ့လာသြားၾကရဦးမွာပါ” လို ့ ေရာဘတ္ မေကၠာေလးက ဆက္လက္ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။

“ဘာသာေရးနဲ ့ဆိုင္တဲ့ အေတြးအျမင္မွန္သမွ်ဟာ အနိမ့္ဆံုးအားျဖင့္ေတာ့ မိမိကိုယ္မိမိ ခုခံႏိုင္တဲ့ အစြမ္းသတၲိေတာ့ ရွိေနၾကပါတယ္။ အနိမ့္ဆံုးအား ျဖင့္ ဘာသာတရားနဲ ့ တနည္းတဖံု ပါတ္သက္ဆက္ႏြယ္ေနလို ့သာ က်ေနာ္တို ့ဟာ လူသားေတြအျဖစ္တည္ရွိေနႏိုင္တာပဲေလ” လို ့ ‘ယံုၾကည္သူမ်ားအျဖစ္ ေမြးဖြားလာခဲ့သူမ်ား Born Believers’ စာအုပ္ကို ေရးသားခဲ့တဲ့ ဂ်ပ္စတင္ ဘားရက္ Justin Barrett က ဆက္ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ကေမၻာဒီးယားႏိုင္ငံက ‘၀ါ့တ္ ဆေမၸါ ့ဗ္ ထရိုင္လီခ္ Sampov Treileak ဘုရား’ ကို ဗုဒၶဘာသာရဟန္းသံဃာေတာ္ေတြဟာ
လမ္းေလွ်ာက္သြားေနၾကပံု (ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

အဲဒီလိုပါပဲ ကမၻာေပၚက သူတို ့ကိုယ္သူတို ့ဘာသာတရားကို အယံုအၾကည္မရွိဘူးလို ့ေျပာဆိုေနၾကတာဟာ တေစၧသရဲေတြလိုမ်ိဳး၊ ၿဂိဳဟ္နကၡတ္၊  ကာမ၊ စိတ္တန္ခိုး ဒါမွမဟုတ္ ေနာက္ဘ၀ျပန္လည္ျဖစ္လာမႈေတြအေပၚ ယံုၾကည္ၾကတဲ့ တန္ခိုးႀကီးမားခ်င္စိတ္ရွိသူေတြ ျဖစ္ခ်င္ၾကသူေတြပါပဲ။  “ဥေရာကတိုက္ေျမာက္ပိုင္း စကင္ဒီေနးဗီးယားႏိုင္ငံေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ လူေတြဟာ ဘာသာတရားကို မယံုၾကည္ၾကဘူးလို ့ ေျပာဆိုေလ့ရွိၾက ေပမယ့္ လူတိုင္းယူဆထားၾကတဲ့ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ ယံုၾကည္မႈေတြနဲ ့သဘာ၀လြန္ အေတြးအေခၚ၊ ဘာသာတရားေတြအေပၚတိမ္းၫြတ္မႈေတြ ရွိေန ၾကတယ္လို ့လူအေတာ္မ်ားမ်ားက ယူဆထားခဲ့ၾကတာပါ။ ဒါေပမယ့္ သဘာ၀လြန္ေတြနဲ ့ ျဖစ္ရပ္ဆန္းေတြဟာ လူေတြယူဆထားတာထက္ ပိုၿပီး ထူးဆန္း၊ ဆန္းၾကယ္ေနၾကပါတယ္” လို ့ အာရာ ႏိုရဲန္ဇာယမ္က ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ ဘာသာတရားေတြအေပၚ မယံုၾကည္ၾကသူေတြဟာ ဘာသာ တရားေတြအစား အားကစားအသင္းအဖြဲ ့ေတြ၊ ေယာဂ အဖြဲ ့အစည္းေတြ၊ အျခားစိတ္၀င္စားစရာေကာင္းတဲ့ ဌာနေတြအေပၚ၊ သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ အပါအ၀င္ အျခားစိတ္၀င္စားစရာေတြအေပၚ အာရံုစိုက္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ့အယူအဆဟာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ စိတ္ကုထံုးတခုအေနနဲ ့သေဘာ ေပါက္ၾကၿပီး အဂၤလန္ႏိုင္ငံမွာေတာ့ ယဥ္ေက်းမႈ မရွိသူေတြရဲ့ ကိုးကြယ္မႈတရားလို ့ လူအေတာ္မ်ားမ်ားက နားလည္သေဘာေပါက္ထားၾကပါတယ္။

ဘာသာတရားေတြအေပၚယံုၾကည္မႈရွိသူေတြဟာ မယံုၾကည္သူေတြနဲ ့စာရင္ အရာရာအေပၚထိုးထြင္းသိျမင္ႏိုင္စြမ္းပိုရွိတယ္လို ့ မႏုႆေဗဒပညာရွင္ ရီအဲန္ ဟုမ္းဘက္ခ္ Ryan Hornbeck က ယံုၾကည္သလိုမ်ိဳး လူသားရင္းျမစ္ဖြ ့ံၿဖိဳးတိုးတက္ေရးဌာန Thrive Center for Human Development ကလည္း ေျပာဆိုေထာက္ျပေနခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီဌာနကပဲ တရုတ္ႏိုင္ငံက ကမၱာစစ္ႀကီးဒဏ္ခံစားခဲ့ရသူေတြဟာ နတ္ကိုးကြယ္မႈ ဘက္ဆီ ဦးတည္လာခဲ့ၾကပါတယ္ဆိုတာမ်ိဳး ေထာက္ျပေျပာဆိုလာခဲ့ပါတယ္။ “ကမၱာစစ္ႀကီးဟာ လူေတြရဲ့ အသက္အႏၲရာယ္ကို မထိခိုက္ေစသည့္ တိုင္ေအာင္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာေတြကို အနည္းနဲ ့အမ်ားဆိုသလို ထိခိုက္သြားေစပါတယ္။ ကမၱာစစ္ႀကီးကို ရင္ဆိုင္ခဲ့ရတဲ့ သက္ရွိလူသားေတြဟာ ဘာသာေရးအရပဲျဖစ္ျဖစ္ လူမႈေရးအရပဲျဖစ္ျဖစ္ မထင္မွတ္၊ မယူဆထားတဲ့ အျပဳအမူေတြကို ေရွာင္တခင္ျပဳမူလာတာေတြကို ေတြ ့ျမင္ေနၾကရပါ တယ္” လို ့ဂ်ပ္စတင္ ဘားရက္က ေထာက္ျပခဲ့ပါတယ္။

အေရအတြက္ အနည္းငယ္သာရွိတဲ့ လူအုပ္စု

ဘာသာတရားအရ တူညီၾကတဲ့ လူသားေတြဟာ ဘာပဲလုပ္လုပ္ ညီညီၫြတ္ၫြတ္နဲ ့ စိတ္တူကိုယ္တူ လုပ္ကိုင္ႏိုင္ၾကပါတယ္။ အျခားၿခိမ္းေျခာက္မႈ ေတြျဖစ္ေပၚေစမယ့္ ဘုရား (ဒါမွမဟုတ္ တန္ခိုးရွင္ေတြ) က လူသားေတြကို ဘာေတြလုပ္ေနၾကသလဲလို ့ တစိုက္မတ္မတ္ ေစာင့္ၾကည့္အကဲျဖတ္ၿပီး ဟိုး အရင္ ေရွးတုန္းက လူ ့အဖြဲ ့အစည္းေတြမွာလို ကူညီတာ၊ ကဲ့ရဲ့တာေတြ ျပဳလုပ္ေနၾကပါတယ္။ “အဲဒီလို အျပဳအမူဟာ သဘာ၀ျဖစ္ရပ္လြန္ အျပစ္ေပးမႈပဲျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္လို ့တစံုတေယာက္ဟာ တကယ့္လက္ေတြ ့မွာလည္း အဲဒီလို အျပစ္ေပးမႈမ်ိဳးေတြရွိေနရင္ အဲဒီ့ အျပဳအမူဟာ တျခားအုပ္စုေတြမွာလည္း ရွိေနႏိုင္တာကို သတိခ်ပ္ရပါလိမ့္မယ္” လို ့နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ အုကၠလန္ တကၠသိုလ္ University of Auckland ရဲ့ စိတ္ပညာရွင္တေယာက္ျဖစ္တဲ့ ကြဲန္တင္ အတ္ကင္ဆန္ Quentin Atkinson က ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

ထိုင္းႏိုင္ငံရဲ့ အသက္သတ္လြတ္ ပြဲေတာ္အတြင္း ယံုၾကည္သူတဦး ဆင္ႏႇြဲေနသူတဦး
(ဒီဓါတ္ပံုကို Getty Images အဖြဲ ့က ရယူပါတယ္)

လူသားအျဖစ္ရပ္တည္ေနထိုင္မႈ မလံုၿခံဳျခင္းနဲ ့လူဦးေရမ်ားျပားလြန္းျခင္းေတြေၾကာင့္ လူသားေတြရဲ့ ပါ၀င္မႈအခန္းက႑ဟာ အေရးႀကီးတဲ့ ေနရာမွာ ရွိလာၿပီး ဘာသာတရားေတြကိုးကြယ္မႈအပါအ၀င္ က်င္း၀တ္သိကၡာပိုင္းေတြမွာ တင္းတင္းၾကပ္ၾကပ္ကိုင္တြယ္လာၾကရပါတယ္။ လက္ရွိကမၻာႀကီးေပၚ က သမရိုးက် လူ ့အဖြဲ ့အစည္းေပါင္း ၆၀၀ ေက်ာ္ကို ေလ့လာသံုးသပ္ၾကည့္တဲ့အခါ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံက ၀ယ္လင္တန္တကၠသိုလ္က ဂ်ိဳးဆက္ ဘူလ္ဘူလီယား Joseph Bulbulia နဲ ့ သူ ့လုပ္ေဖၚကိုင္ဖက္ေတြဟာ အဲဒီလို တင္ဒတင္းၾကပ္ၾကပ္လုပ္ထားတဲ့ လူ ့အဖြဲ ့အစည္းေတြ ဟာ လူ ့ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာေတြမွာ ပ်က္စီးမႈေတြ ပိုၿပီးရွိလာႏိုင္တယ္လို ့သံုးသပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္ အဲဒီလို ပ်က္စီးမႈေတြ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ရတာလဲ။ ရွင္သန္မႈနဲ ့ေသျခင္တရား ကြာဟမႈေတြကို အိမ္နီးခ်င္းေကာင္းေတြက ကူညီပ့ံပိုးေပးမႈမေပးႏိုင္ၾကေတာ့ၿပီေလာ။ ‘ဘာသာတရား’ ဆိုတာ ဘာသာတရားေတြ ျဖစ္ထြန္းတည္ရွိမႈနဲ ့အတူ ရပ္တည္ေနၿပီး လူသားမ်ားအက်ိဳးအတြက္ အကူအညီ အပံ့အပိုးမ်ားေပးေနၾကရမည္သာ ျဖစ္ပါတယ္။

“တကယ့္ကို ပ်ံ ့ႏွံ ့သြားတာကို က်ေနာ္တို ့ျမင္ေတြ ့ၾကရမွာပါ။ တကမၻာလံုးအႏွံ ့တျခားယဥ္ေက်းမႈေတြအေပၚ လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ ၾသဇာသက္ေရာက္ သြားတာကို က်ေနာ္တို ့ျမင္ေတြ ့ေနရပါတယ္။ အဲဒီလို အလ်င္အျမန္ပ်ံ ့ႏွံ ့သြားတာကိုၾကည့္ရင္ ဘာသာတရားေတြမွာအတူတကြပူးေပါင္းပါတ္သက္မႈ ရွိေနတာကို က်ေနာ္တို ့ ျမင္ေတြ ့ၾကရမွာပါ” လို ့ ဂ်ိဳးဆက္ ဘူလ္ဘူလီယား ကေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ေနာက္ဆံုးမေတာ့ ဘာသာတရားေတြရဲ့ ေနာက္ကြယ္မွာ တျခားထူးျခားမႈတခ်ိဳ ့ရွိေနတယ္ဆိုတာကို သခ်ၤာေဗဒအျမင္နဲ ့ၾကည့္ရင္ ေတြ ့ျမင္ႏိုင္ ပါတယ္။ ယဥ္ေက်းမႈတိုင္းမွာ ဘာသာတရားကို ကိုးကြယ္သူေတြရဲ့ကေလးေတြဟာ ဘာသာတရားကိုးကြယ္မႈမရွိသူေတြရဲ့ ကေလးေတြထက္ ဘာသာေရးေတြအေပၚရိုေသတတ္သလို ပိုၿပီးလည္း သိမ္ေမြ ့ႏူးည့ံေနတတ္တာကို ေတြ ့ရွိရတတ္ပါတယ္။ “သိပ္ကုိ တိတိက်က် ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ ဘာသာတရားကို ရိုေသကိုင္းရိႈင္းသူေတြၾကားမွာေတာင္ ပိုၿပီးလြတ္လြတ္လပ္လပ္ရွိတဲ့ လူ ့အသိုင္းအ၀ိုင္းမွာ ေမြးဖြားႀကီးျပင္းလာၾကတဲ့ ကေလးေတြ ဟာ မလြတ္လပ္၊ မပြင့္လင္းတဲ့ လူ ့အသိုင္းအ၀ိုင္းမွာ ေမြးဖြားႀကီးျပင္းလာတဲ့ ကေလးေတြထက္ ထက္ထက္ျမက္ျမက္ ပိုရွိတာကို ေလ့လာခြင့္ရရွိခဲ့ပါ တယ္” လို ့ အာရာ ႏိုရဲန္ဇာယမ္ Ara Norenzayan ကေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ ကေလးေတြဟာ သူတို ့ရဲ့ မိဘေတြရဲ့ ဓေလ့ထံုးစံရိုးရာေတြကိုလက္ခံ က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကေပမယ့္ အဲဒီကေလးေတြ အရြယ္ေရာက္ၿပီး လူႀကီးေတြအျဖစ္ေရာက္လာတဲ့အခါ ဘာသာတရားကိစၥေတြကို သူတို ့စိတ္ႀကိဳက္ ကိုးကြယ္လာတတ္ၾကပါတယ္လို ့ အာရာ ႏိုရဲန္ဇာယမ္က ဆက္ေျပာခဲ့ပါတယ္။

ေနာက္ဆံုမေတာ့ မိမိတို ့ရဲ့ ယံုၾကည္မႈေတြ နိဂံုးခ်ဳပ္သြားျခင္း

စိတၲေဗဒအရ၊ အာရံုခံစားမႈအရ၊ ရာဇ၀င္အရ၊ ယဥ္ေက်းမႈအရနဲ ့ယုတၲိေဗဒအရျဖစ္ေစ ပညာရွင္အမ်ားစုက ဘာသာတရားဟာ ေပ်ာက္ကြယ္သြားဖို ့ လံုး၀မျဖစ္ႏိုင္ဘူးဘူးလို ့အခိုင္အမာ ေျပာဆိုေနၾကပါတယ္။ ဘာသာတရားဟာ မေပ်ာက္ကြယ္ႏိုင္မယ့္အျပင္ ခ်စ္ျခင္း၊ မုန္းျခင္းစတဲ့ စိတ္ဆႏၵေတြ အေကာင္အထည္ေဖၚႏိုင္ဖို ့အတြက္ သူ ့လုပ္ငန္းေတြကို တစိုက္မတ္မတ္ ဆက္လက္အေကာင္အထည္ေဖၚေနပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီ့ သူ ့ ၀တၲရားေတြကို အေကာင္အထည္ မေဖၚေဆာင္ႏိုင္ေတာ့လ်င္ က်ေနာ္တို ့နဲ ့အတူ ရွိေနႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။

ခရစ္ယာန္ဘာသာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ မူဆလင္ဘာသာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဟိႏၵဴဘာသာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဘုရားေတြအပါအ၀င္ တျခားကိုးကြယ္ခံထိုက္တဲ့ တျခားဘာသာေတြ၊ တျခားယံုၾကည္မႈေတြဟာ တန္ခိုးဣတၲိပါတ္ရွိေနၾကသူမ်ား၊ နတ္ေတြကိုကိုးကြယ္ၾကသူမ်ားကပါ အခိုင္အမာယံုၾကည္လာခဲ့ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။တခ်ိန္ ထဲမွာပဲ ဘာသာတရားဟာ သဘာ၀ကပ္ဆိုးတခု၊ ဒါမွမဟုတ္ ကပ္ဆိုးႏွစ္ခုကို သူ ့နည္းနဲ ့သူ ရိုက္ခတ္ခံစားလိုက္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ “အဲဒီလို ေျပာင္း လဲမႈေတြကို အင္မတန္ ေကာင္းမြန္တဲ့ အစိုးရတရပ္ဆိုရင္ေတာင္ မေျပာင္းလဲႏိုင္ေအာင္ မတားဆီးႏိုင္ပါဘူး” လို ့ေရာဘတ္ မေကၠာေလး ကေျပာဆို ခဲ့ပါတယ္။ သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ႀကီး ဆုတ္ယုတ္လာတာ၊ ကမၻာႀကီးမွာ နယူကလီးယားစစ္ပြဲႀကီး၊ ဒါမွမဟုတ္ ၿဂိဳဟ္ပါတ္လမ္းေၾကာင္းထဲမွာၿဂိဳဟ္ေသး ၿဂိဳဟ္မႇ ြားေတြ တြန္းတိုက္မႈေတြေၾကာင့္ ကြ်ႏ္ုပ္တို ့ကမၻာႀကီးထဲမွာ ဘုရားေတြဟာ လူသားေတြအေပၚ ၾသဇာပိုမိုႀကီးမားလာႏိုင္ပါတယ္။

“လူေတြဟာ သူတို ့ရဲ့ မ်က္ႏွာေတြေပၚက နာက်ဥ္မႈေတြနဲ ့သူတို ့ရဲ့ ခံစားမႈေတြကို ေတြ ့ျမင္ႏိုင္ပါတယ္။ လူအေတာ္မ်ားမ်ားဟာ သူတို ့ရဲ့ အခု လက္ရွိဘ၀ၿပီးတဲ့အခါ ေနာက္ဘ၀ဆိုတာမ်ိဳး ရွိ၊ မရွိ သိခ်င္စိတ္ရွိၾကပါတယ္။ ေနာက္ဘ၀ဆိုတာဟာ မျမင္ေတြ ့ႏိုင္ေပမယ့္လို ့ လူေတြက သိခ်င္ ၾကပါတယ္။ လူရဲ့သဘာ၀က တျခားလူေတြရဲ့ ယံုၾကည္တဲ့ကိစၥအေပၚ အျခားလူအခ်ိဳ ့ေတြဟာ ယံုၾကည္လိုက္ၾကတယ္ဆိုတာကို က်ေနာ္ေတာ့ သိပ္လက္မခံခ်င္ဘူး” လို ့ ဖီလ္ ဇုကၠာမဲန္ ကေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ဘီဘီစီ ၀က္ဆိုဒ္ရဲ့ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၉ ရက္ေန ့အနာဂါတ္ Future က႑က ေရခ်ယ္လ္ ႏူး၀ါး ေရးသားၿပီး ေမာင္ေဖသက္နီ ဘာသာျပန္ပါတယ္။