(လမ္းခုလတ္ – ၂၀၁၃) ပန္းခ်ီထိန္လင္းနဲ႔ စကားလက္ဆုံ
မိုးမခ၊ ဇန္န၀ါရီ ၁၆၊ ၂၀၁၄
ႏို၀င္ဘာ ၃၀၊ ရန္ကုန္ျမိဳ့၊ ဗုိလ္ေအာင္ေက်ာ္လမ္း၊ Home Media Center မွာ ပန္းခ်ီထိန္လင္းနဲ႔ ေတြ႔ဆံုခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၈၈ မတိုင္မီက လူရႊင္ေတာ္၊ အေရးေတာ္ပုံေနာက္ပိုင္းမွာ … ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားေဟာင္း၊ ပန္းခ်ီဆရာ၊ ပါေဖာင္းမင့္ သရုပ္ေဖာ္အႏုပညာရွင္၊ ဒ့ါအျပင္ ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္း၊ ABSDF မွာ ေထာက္လွမ္းေရးဆိုျပီး ေက်ာင္းသားအခ်င္းခ်င္းကေန မတရားစြပ္စြဲ ဖမ္းဆီးႏွိပ္စက္ခံရတဲ့ဆီက လြတ္ေျမာက္လာတဲ့ အက်ဥ္းသားေဟာင္းတဦးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သူက ျမန္မာျပည္မွာ အႏုပညာအလုပ္ေတြ လုပ္ကိုင္ေနတယ္။ သူနဲ႔ေတြ႔ဆုံခိုက္ စကားလက္ဆုံကို ေဖာ္ျပရသည္ ရွိေသာ္ …
ေမး။ ။ က်ေနာ္တို႔လည္း မိုးမခလစဥ္မဂၢဇင္းေလး လုပ္မလား စဥ္းစားတယ္ဗ်ာ။ ခင္ဗ်ားတို႔ ကိုဇာဂနာတို႔ကလည္း စုံနံ႔သာ ဆိုတဲ့ အႏုပညာမဂၢဇင္းေလး လုပ္မယ္ ၾကားတယ္။
စစ္အစုိးရလက္ထက္ ဆယ္စုႏွစ္ ၂ စုမွာ မိုးမခ၊ ဧရာ၀တီ၊ ဒီဗီဘီ၊ မဇၥ်ိမ၊ ေခတ္ျပိဳင္ဆိုတဲ့ အြန္လိုင္းမီဒီယာေတြ ျဖစ္တည္လာမႈေပါ့ေလ၊ စစ္အာဏာရွင္ေတြရဲ့ အေမွာင္ေခတ္မွာ သူတို႔ရဲ့ ျဖစ္တည္လာမႈဟာ အေရးပါတယ္။ မိုးမခဆိုတာက်ေတာ့ အြန္လိုင္းလစ္ထေရးခ်ား (online literature) ေပါ့ေလ။ သူတို႔ေတြဟာ အေရးၾကီးခဲ့တယ္။ အခု ဒီဘက္ေခတ္ကို ေရာက္လာတဲ့အထိ ဆက္လိုက္ပါလာမယ္ဆိုရင္ အထဲကို ျပန္လာမယ္ဆိုရင္ က်ေနာ္ သေဘာက်တယ္။ အထဲမွာ တကယ့္ Society အစစ္ၾကီးက ဒီထဲမွာပဲ ရွိတယ္။ အစတုန္းကလည္း အထဲကေနျပီးေတာ့ မိုးမခမွာ ပါ၀င္ပတ္သက္ခဲ့ၾကတဲ့သူေတြလည္း ရွိတယ္ေလ။ အခုက်ေတာ့ သူတို႔ေတြနဲ႔ အခုက်ေတာ့ ပိုျပီး လက္တဲြျပီး လုပ္ႏိုင္မယ္ဗ်ာ။ ဒါ ေကာင္းတာေပါ့။ က်ေနာ္တို႔ ၀ိုင္းျပီး လုပ္ၾကမွာေပါ့။
ေမး။ ။ စုံနံ႔သာမဂၢဇင္းမွာ ဘာေတြ ေရးမွာလဲ …
က်ေနာ္ဆိုရင္ အခု စုံနံသာမွာ ပန္းခ်ီဆရာမွတ္စုဆိုျပီး ေရးမယ္။ ေရးေနတယ္။ အခုေနာက္ပိုင္း Contemporary art တို႔ conceptual art တို႔နဲ႔ ပတ္သက္ျပီး ဒီအထဲမွာ ေရးေနၾကတာေတြ ဖတ္ၾကည့္ျပီးေတာ့ က်ေနာ္ကိုယ္တိုင္ေတာင္ နားမလည္ဘူး ျဖစ္လာတယ္။ လူေတြ နားမလည္ေအာင္ တမင္မ်ား ေရးေနသလား ထင္မိတယ္။ ဒါနဲ႔ က်ေနာ္လည္း လူနားလည္တဲ့ အရပ္သားစကားနဲ႔ ေဆာင္းပါးေတြ ေရးမယ္ေပါ့ဗ်ာ။
ဥပမာ က်ေနာ္စျပီး မိတ္ဆက္တာက နယူးေယာက္က အႏုပညာသည္တဦးကဆိုရင္ အေမရိကန္ေထာင္ေတြထဲက ေသဒဏ္ေပးခံရတဲ့လူေတြ ေနာက္ဆုံးစားသြားတဲ့ တနပ္ေပါ့ဗ်ာ။ the last meal ဆိုတဲ့ဟာ။ အေမရိကန္ေထာင္ေတြရ့ဲ ၀က္ဆိုက္ေတြထဲက ဓာတ္ပုံေတြကို ဆြဲခ်။ ဒီလူဆိုရင္ အိုက္စကရင္ ၂ ပြဲ စားသြားတယ္။ အဲသည္လူမ်က္ႏွာေပၚမွာ အိုက္စကရက္ ၂ ခြက္ တင္ေပးလိုက္တယ္။ ေကာ္ဖီ ၂ ခြက္ဆိုရင္လည္း အဲဒါပဲ တြဲျပလိုက္တယ္။ art making မွာ ေနာက္ဆုံးက်ေတာ့ သူကိုယ္တိုင္ ဘာမွ မလုပ္ဘူး၊ နဂိုရွိျပီးသား ၀က္ဆိုက္ေတြ၊ ဓာတ္ပုံေတြ၊ ဒါေတြကို compilation လုပ္ျပလိုက္တာ။
ဒါေပမယ့္ concept က ဘာလဲဆိုေတာ့ တစ္ဘ၀စာ ရုန္းကန္ျပီး လိုအင္ဆႏၵေတြ မ်ဳိးစုံနဲ႔ လိုက္ရင္း လိုက္ရင္းနဲ႔ ေနာက္ဆုံးက်ေတာ့ ေနာက္ဆုံးအခ်ိန္ေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ဘာလိုခ်င္သလဲ။ လူ ၂၀ ေလာက္ ေနာက္ဆုံး စားသြားတဲ့ဟာကို ဆြဲခ်ျပျပီးေတာ့ ပရိသတ္ကို ျပလိုက္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔တေတြ ဘာျဖစ္သြားသလဲ။ ဒီလူေတြဟာလည္း ငါတို႔လိုပဲ တသက္တာလုံးမွာ ဒီလိုေတြျဖစ္တယ္၊ ေနာက္ဆုံး တမ္းတသြားတာက်ေတာ့ Olive တလုံးဗ်ာ၊ ခ်ဳိခ်ဥ္လက္တဆုပ္ … ဒါပဲ စားေတာ့မယ္။ ဒါမ်ဳိးေပါ့။
က်ေနာ္တို႔က လူ႔ဘ၀မွာ ဘယ္လိုရွင္သန္သင့္သလဲဆိုတဲ့ concept ကိုေပးတာေပါ့။ အာဖရိကန္တဦးက်ေတာ့ Justice and Peace ဆိုတဲ့ စာလုံးကို စာရြက္ေပၚမွာ ေရးျပီးေတာ့ ေတာင္းဆုိသြားတယ္။ information ကို အႏုပညာလုပ္သြားတာပဲ။ ဒါမ်ဳိး art making နဲ႔ ပတ္သက္ျပီး ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ေရးခ်င္တယ္။ အရင္တုန္းက က်ေနာ္ ‘ကိုေက်ာ္ေမာင္’ ဆိုတဲ့ နာမည္နဲ႔ အျပင္ကေန ပို႔ေပးတယ္။ ပိေတာက္ပြင့္သစ္တုန္းက။ အခုက်ေတာ့ က်ေနာ္ အဲသည္တုန္းကထက္ က်ဥ္းတဲ့ဟာေပါ့၊ တလကို တဦး လုပ္ျပီးေတာ့ မိတ္ဆက္သြားမယ္။
ေမး။ ။ ခင္ဗ်ားက ျမန္မာျပည္ကို ျပန္လာတယ္။ ျပီးေတာ့ အႏုပညာအလုပ္ေတြ လုပ္ေနတယ္။ ဘယ္လိုေနလဲ။ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ကို အႏုပညာသည္တဦးအေနနဲ႔ ျဖတ္သန္းခဲ့တာဆိုေတာ့ ဘယ္လို ခံစားရသလဲ။
က်ေနာ္တုိ႔ ၂၀၁၃ က ေလာေလာဆယ္၊ အေရးၾကီးဆုံး ပြိဳင့္ကို ေရာက္ေနတယ္။ အခုလက္ရွိ ေရာက္ေနထက္ ပြဳိင့္ထက္ အေရးၾကီးထက္ဟာေတာင္ မရွိဘူးလို႔ ယူဆတယ္။ ဘာလဲဆိုေတာ့ က်ေနာ္တို႔ အႏုပညာသမားေတြအတြက္ စာေပလြတ္လပ္ခြင့္၊ အႏုပညာလြတ္လပ္ခြင့္ေပါ့။ က်ေနာ္တို႔တေတြဟာ လြတ္လပ္ခြင့္ဆိုတာကို အခုခ်ိန္မွာ တကယ္ပဲ နားလည္ေနၾကျပီလား၊ ခံစားႏိုင္ၾကျပီလားေပါ့။ အရင္တုန္းကေတာ့ စာေပလြတ္လပ္ခြင့္တို႔၊ အႏုပညာလြတ္လပ္ခြင့္တို႔အတြက္ တိုက္ပြဲ၀င္ၾကတယ္ေလ။
အဲသည္တုန္းကတည္းကလည္း ေျပာဖူးပါတယ္။ လြတ္လပ္ခြင့္တို႔ ဘာတို႔ ဆိုတာ တိုက္ပြဲ၀င္ရမယ့္ဟာေတြ မဟုတ္ဘူး၊ ေတာင္းဆိုရမယ္ဟာေတြ မဟုတ္ဘူး၊ က်င့္သုံးရမယ့္ဟာေတြ။ ကိုသူရ (ဇာဂနာ) ကို ခင္ဗ်ားၾကည့္ … သူက မေတာင္းဆိုဘူး၊ ဒီလူက သူ႔လြတ္လပ္ခြင့္ကို ရတဲ့ေနရာ၊ ရတဲ့အေပါက္ကေနျပီး သူ႔ဟာသူ သုံးစြဲေနတယ္။ ခင္ဗ်ားဟာ ခင္ဗ်ားရဲ့ လြတ္လပ္ခြင့္ Right ေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္ သုံးစြဲလိုက္၊ ဒါဆိုရင္ ခင္ဗ်ားဟာ လြတ္လပ္သူတဦး ျဖစ္သြားျပီ။ အဲဒါ က်ေနာ့္အယူအဆ။ က်ေနာ္ကေတာ့ အႏုပညာလြတ္ေျမာက္မႈအတြက္ တိုက္ပြဲ၀င္ရမွာမဟုတ္ဘူး၊ အႏုပညာလြတ္ေျမာက္မႈထဲမွာ က်ေနာ္တို႔ ေနထိုင္ရမွာ။
ေထာင္က်ေနလဲ အႏုပညာ အလုပ္လုပ္၊ စစ္အစုိးရဆင္ဆာရွိလဲ ကိုယ္လုပ္စရာ ရွိတာလုပ္၊ ဒါဆိုရင္ က်ေနာ္တို႔ဟာ လြတ္လပ္ျပီ။ အခုက်ေနာ္တို႔ ဘယ္လိုျဖစ္ေနသလဲ။ က်ေနာ္တို႔တေလ်ာက္လုံး ထင္ထားတာက က်ေနာ္တို႔ကို ဆင္ဆာက ကန္႔သတ္ထားတယ္ေပါ့။ ဆင္ဆာက က်ေနာ္တို႔ကို ျပဌာန္းထားတယ္ေပါ့။ အခု ဆင္ဆာမရွိေတာ့ဘူးဆိုရင္ ခင္ဗ်ားတို႔ တကယ္လြတ္လပ္ျပီးလား ဆိုေတာ့ မလြတ္လပ္ဘူး။ တကယ္တန္းက်ေတာ့ ဒီလူေတြ အကုန္လုံးကို ဒီ Institution ၾကီးတခုလုံးက ထိန္းခ်ဳပ္ထားတာေတြ ရွိေနတယ္။
ဥပမာအားျဖင့္ ဘာသာေရးပဋိပကၡေတြ ရွိေနတယ္။ အဲသည္အထဲမွာ အႏုပညာသမားေတြမွာ သူတို႔ေျပာခ်င္ ဆိုခ်င္တာေတြ ရွိေနတယ္။ ဒါေတြကို သူတို႔ ထုတ္မေျပာရဲဘူး။ Institution က သူတို႔ကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားတာ။ ႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးေတြလည္း အဲသည္အထဲမွာ ပါေနတယ္။ အရင္တုန္းကေတာ့ က်ေနာ္တို႔က ၾကံ့ဖြံ႔ ၾကံ့ဖြံ႔ …။ ဒါေပမယ့္ အျခားပါတီေတြက အခု အင္အားေကာင္းလာတဲ့ ပါတီေတြ ျဖစ္လာေတာ့ … ဥပမာအားျဖင့္ … ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ကို Joke မလုပ္ရဘူး။ ဒီလိုမ်ဴိး ျဖစ္လာတယ္။ ဥပေဒေတြ ဘာေတြ လုပ္မထားေပမယ့္ အႏုပညာသည္ေတြက ကိုယ့္ဟာကိုယ္ ဆင္ဆာလုပ္လာတယ္။ ေနာက္တခုကေတာ့ Public Censorship ေတြ တအားထြက္လာတယ္။
ေမး။ ။ government censorship ကေန အခုက်ေတာ့ public censorship တဲ့လား။ ဘယ္လိုေတြ ျဖစ္လာလုိ႔လဲ။
ဥပမာအားျဖင့္ က်ေနာ့္အေၾကာင္း ခင္ဗ်ား ခုနင္ကေျပာတာေလ။ ဘီလူးေခါင္းနဲ႔ အနီေရာင္၀တ္စုံနဲ႔ Performance လုပ္ေတာ့ … ဒီလႈပ္ရွားမႈကို ရပ္ဖို႔ က်ေနာ့္ကို အမ်ဳိးမ်ဳိး ဖိအားေပးတယ္။ အဲသည္တုန္းက ၂ မ်ဳိး ရွိတယ္။ တမ်ဳိးက နားလည္မႈလြဲတယ္။ ဒီ concept က ဘာလဲ။ က်ေနာ္ကေတာ့ ဒီ concept စသုံးတဲ့ဆီမွာ UK နဲ႔ EU နဲ႔က ဗီဇာပိတ္ဆို႔ထားတာေတြ Sanction လုပ္ထားတာေတြ ေလ်ာ့ေပးလိုက္တယ္၊ ဆိုေတာ့ အဲဒါနဲ႔ အဲသည္ concept နဲ႔ Performance လုပ္တာေပါ့ဗ်ာ။ ဘီလူးေခါင္းေဆာင္းျပီးေတာ့ က်ေနာ္ တယ္လီဖုံးေတြ ဆက္တယ္၊ ဘဏ္ထဲက ပိုက္ဆံေတြ ထုတ္တယ္၊ လူေတြလုပ္တဲ့ဟာ မွန္သမွ် လုပ္ျပတယ္။ ဘီလူးေတြ လူရာ၀င္လာတယ္ေပါ့။ ေနာက္က်ရင္ ဘာျဖစ္လာသလဲဆိုေတာ့ သူေတာ္စင္အျဖစ္ အေယာင္ေဆာင္လာတာေပါ့။ သူေတာ္စင္ေတြ ျဖစ္လာတယ္။ အေယာင္ေဆာင္ထားရာကေန သူတို႔ေတြက Hero ေတြ ျဖစ္လာတယ္။ အဲဒါမ်ဳိးကို ေပးခ်င္တာေပါ့။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္ေပးတဲ့အတိုင္း လူေတြက ရၾကလိမ့္မယ္လို႔လဲ က်ေနာ္မေမွ်ာ္လင့္ပါဘူး။ လူေတြက ကိုယ့္ျဖတ္သန္းမႈေတြ၊ ကိုယ့္အခံေတြနဲ႔ကိုယ္ ယူၾကရမွာေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမယ့္ လူတခ်ဳိ႔က ဒါေစာ္ကားတာပဲ ဘာညာ ျဖစ္လာတယ္။
အဲသည္မွာ က်ေနာ့္ကို အႏုပညာရွင္တေယာက္ဆိုတာကို ေမ့ပစ္လိုက္ၾကတယ္။ က်ေနာ္ဟာ အႏုပညာရွင္တေယာက္အေနနဲ႔ ဒါေလာက္မွ လုပ္ခြင့္မရွိေတာ့ဘူး ဆိုတာမ်ဳိး ျဖစ္လာတယ္။ မင္းၾကိဳက္တာ လြတ္လြတ္လပ္လပ္လုပ္၊ ဒါေတာ့ မလုပ္နဲ႔ဆိုရင္ ဘာျဖစ္လို႔ က်ေနာ္တို႔က အေစာတုန္းက အႏုပညာလြတ္လပ္ခြင့္အတြက္ တိုက္ပြဲ၀င္ၾကတာလဲဆိုတာ၊ တေလ်ာက္လုံး လုပ္ခဲ့ၾကတယ္၊ ေျပာခဲ့ၾကတယ္ ဆိုျပီးေတာ့မွ ပရိသတ္ကေန၊ လူေတြကေန က်ေနာ္တို႔ရဲ့ အႏုပညာဖန္တီးခြင့္လိုင္စင္ဆိုတာ မေပးခ်င္တာ ျဖစ္လာတယ္။ ဆုိရင္ အႏုပညာရွင္ဆိုတာ တကယ္တန္းမွာ ဒါေတြကို ဂရုမစိုက္ပါဘူး။ က်ေနာ္တို႔ဟာ ဒီထက္မကတဲ့ တားဆီးမႈ ပိတ္ပင္မႈ ကန္႔သတ္မႈေတြ ၾကဳံခဲ့ရတယ္။ ၾကဳံခဲ့ျပီးတဲ့ဟာေတာင္မွ ကိုယ္လုပ္ခ်င္တာ ဆက္လုပ္ေနတာ၊ ေလ်ာက္လုပ္ေနတာပဲ။ ခုုက်ေတာ့ ပရိသတ္ေတြ အစုုအဖဲြ႔ေတြရဲ့ ကန္႔သန္႔ ပိတ္ပင္မႈကိုု အႏုုပညာရွင္ေတြက ရင္ဆိုုင္ရတာ ျဖစ္လာတယ္။
ေမး။ ။ အခု ျမန္မာျပည္ထဲမွာေကာ ဘယ္လိုျဖစ္လာလို႔လဲ။
ျပီးခဲ့တဲ့ လူရႊင္ေတာ္ျပိဳင္ပြဲေတြ၊ ပြဲေတာ္ေတြမွာဆိုုရင္ ျပက္လုုံးေတြ ျပက္လိုု႔ ေတာင္းပန္ရမယ္တိုု႔ ပိတ္ပစ္ရမယ္တိုု႔ ပရိသတ္ထဲက တခ်ဳိ႔က တုုန္႔ျပန္တာမ်ဳိးေတြ လုုပ္လာတယ္။ ဒါအႏုုပညာရွင္ေတြရဲ့ လြတ္လပ္မႈကိုု ဟန္႔တားခံရတာ။ ေနာက္တခုုက မီဒီယာၾကီးေတြေပါ့ဗ်ာ။ မီဒီယာၾကီးေတြရဲ့အလုိက် အႏုပညာသည္ေတြက အဲဒီဖရိန္ထဲမွာ ေရာက္လာတယ္၊ တေျဖးေျဖးနဲ႔။ သူတို႔ ဘယ္လိုဟာကို ၾကိဳက္သလဲ ဘယ္လို taste ကို ၾကိဳက္သလဲေပါ့။ အဲသည္ဟာၾကီးေတြက်ေတာ့ မျမင္ရဘူးဗ်။ ဒါေပမယ့္ ဒီေကာင္ေတြအကုန္လုံးက က်ေနာ္တို႔အတြက္ အဟန္႔အတားေတြပဲ။ အႏုပညာရွင္ေတြကို ညွပ္ျပီးေတာ့ ဒီလမ္းကို သြားဆိုျပီးေတာ့ လုပ္လာတယ္။ ဥပမာ ရက္ပါေတြဆိုလည္း ဒီလိုပဲ။ soft line ေတြ အခ်စ္လိုင္းေတြပဲ မ်ားမ်ား လႊင့္ေပးေနေတာ့ က်န္တဲ့ new generation ေတြက ဒီလိုင္းပဲ လိုက္လုပ္ရမလို ျဖစ္လာတယ္။ ေနာက္တခါ ရုပ္ရွင္ထုတ္လုပ္သူ ၊ ဒီ industry ၾကီးတခုလုံးက ကိုင္ထားတာ ျဖစ္ေနတယ္။ ကိုင္ထားေတာ့ ရုပ္ရွင္သမားေတြက ကားအသစ္လုပ္မွ မလုပ္ရဲတာ၊ ပိုက္ဆံ ထုတ္မေပးဘူးေလ။ သူတို႔ကိုင္ထားတာပဲ။
သည္ေတာ့ က်ေနာ္တို႔က အႏုပညာလြတ္လပ္ခြင့္နဲ႔ ပတ္သက္လာျပီဆိုရင္ ေလာေလာဆယ္ အေျခအေနမွာ ၂၀၁၃ မွာ ဒီလုိေတြ ျဖစ္လာခဲ့ျပီဆိုရင္ သည္အတိုင္းပဲ ဆက္သြားေတာ့မွာ။ အရင္တုန္းက ထင္ထားတာက ဆင္ဆာလည္း ျပီးျပီ၊ ငါတို႔ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ဖန္တီးခြင့္ရျပီေပါ့။ မဟုတ္ဘူး ဒီအေျခအေနမွာက က်ေနာ္တို႔က အႏုပညာလြတ္လပ္ခြင့္နဲ႔ ပတ္သက္ျပီး sensitive ျဖစ္ရေတာ့မယ္။ ဒါနဲ႔ပတ္သက္ျပီး တကယ္ကို ကိုယ့္ဆီမွာ ရွိျပီးသား rights ေတြ အယူမခံရေအာင္ ေစာင့္ၾကည့္ေနရတာေတြ၊ ဒါမ်ဳိးေတြ။ ပိုလုပ္ရမယ့္အခ်ိန္ေရာက္လာျပီ ထင္တယ္။
ေမး။ ။ အႏုပညာသည္ေတြကို အကန္႔အသတ္လုပ္ပုံေတြက ဘယ္လိုမ်ဳိးလဲ။
ေရွ႔ေလ်ာက္ျပီး တအားၾကီး တိုး၀င္ႏိုင္ဖို႔က မလြယ္ဘူးဗ်။ မီဒီယာေတြကို ၾကည့္လိုက္ဗ်ာ။ ေနာက္က finance ကို ဘယ္သူေတြ ကိုင္ထားသလဲ။ ကိုင္ထားတဲ့သူေတြကလည္း ခုနင္က အာဏာပိုင္ေတြ ဘာေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတယ္။ သည္ေတာ့ ေရးတာသားတာေတြမွာလည္း အကန္႔အသတ္ေတြျဖစ္ေနတယ္။ ပုံစံထဲကို သြင္းခံေနရတယ္။
အနီးစပ္ဆုံး ဥပမာေျပာမယ္။ အခု က်ေနာ္ လက္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ပေရာဂ်က္ (လက္ပေရာဂ်က္) ။ (ပန္းခ်ီထိန္လင္းက လြတ္ေျမာက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ားထံက လက္ကို ေက်ာက္ပတ္တီးပုံစံယူ စုေဆာင္းသည့္ လႈပ္ရွားမႈ ေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိသည္ – စကားခ်ပ္) အဲဒါကို MRTV4 က ထုတ္လႊင့္ဖို႔၊ ႏိုင္က်ဥ္းအေဟာင္းတေယာက္က အဲသည္မွာလုပ္ေနေတာ့ သူက ေျပာတာေပါ့ေလ။ သူက အာမေတာ့ မခံႏိုင္ဘူး၊ အဲဒါကို ထုတ္လႊင့္ခ်င္တယ္ေပါ့ဗ်ာ။ သူတို႔ေပၚလစီေတာ့ မသိဘူးေပါ့။ သူက ရိုက္သြားတယ္။ က်ေနာ္ကလည္း လာရိုက္ပါေပါ့ေလ။ ဒါနဲ႔ အဲသည္ လက္ေတြပေရာဂ်က္ကို သတင္းအျဖစ္ ထုတ္လႊင့္တယ္။ ၂ ပတ္ေလာက္ၾကာေတာ့ ကိုသူရကေနတဆင့္ up to date က လာျပီးေတာ့ သတင္းလာလုပ္တယ္။ MRTV4 မွာလႊင့္မယ္ဆိုေတာ့ သူတို႔အခ်င္းခ်င္းေတြၾကားထဲမွာ လႊင့္သင့္မလႊင့္သင့္ ျဖစ္ၾကေသးတယ္။ ျပီးေတာ့မွ လႊင့္မယ္ဆိုျပီး ျဖစ္လာတယ္။ လႊင့္တဲ့အခါက်ေတာ့ သတင္းထဲမွာ ဘာေျပာသလဲဆိုေတာ့ (ပန္းခ်ီထိန္လင္းက ျမန္မာျပည္ထဲက ထင္ရွားတဲ့လူေတြရဲ့ လက္ေတြကို pop (ေက်ာက္ပတ္တီးလက္ပုံစံယူ) ပါတယ္ …) ဆိုျပီး လႊင့္သြားတာ ျဖစ္ေနတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားလုိ႔ မေျပာဘူး။ ေနာက္က ပရက္ရွာေပါ့။ ေနာက္စေတရွင္က လႊင့္တဲ့အခါက်ေတာ့ (up to date , skynet) ၾကိဳက္တာေျပာပဲ။ ဒီအတုိင္းလႊင့္တာပဲ။ သည္ေတာ့ မီဒီယာေတြမွာ ညီမွ်တဲ့ကြင္းထဲမွာ မဟုတ္ေသးဘူးဗ်။ သည္ေတာ့ အႏုပညာသည္ေတြက ညီမွ်တဲ့ကြင္းျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လို လုပ္ၾကမလဲ။ အခုအေျခအေန အခု အေျပာင္းအလဲမွာ က်ေနာ့္အျမင္က အရမ္းေက်ာ္ဖို႔ ခက္တယ္ဗ်။ ေက်ာ္ဖို႔ ခက္တယ္။
ေမး။ ။ ပရိသတ္ရယ္၊ အာဏာပိုင္ေတြရယ္၊ ထုတ္လုပ္သူေတြရယ္ အျပင္ တျခားေကာ ဘာေတြ ရွိလာေသးသလဲ။
ေနာက္တခုကေတာ့ က်ေနာ္တို႔ ဒီအခ်ိန္မွာေပါ့ေနာ္။ က်ေနာ္တို႔က သင္ယူရမယ္။ လြတ္လပ္စြာ ေရးသား ေျပာဆိုခြင့္ေတြ ဆိုတာ အစုအဖြဲ႔ေတြ သူမ်ားေတြကို မထိခိုက္ေအာင္ ဘယ္လို ထုတ္ေဖာ္ၾကမလဲဆိုတာကို သင္ယူရမယ္၊ ေလ့လာရမယ္။ တခ်ဳိ႔ကေတာ့ လြတ္လပ္ခြင့္ပဲေပါ့။ ငါ့လြတ္လပ္ခြင့္ကို ငါသုံးတယ္ဆိုျပီးေတာ့ ဟိုတဖက္ကို တအားေစာ္ကားျပီး သုံးစြဲေနတာေတြ ရွိတယ္။ Free Speech ရဲ့ အဓိပၸါယ္ကို က်ေနာ္တို႔ ေျပာရေတာ့မယ္။ ခင္ဗ်ားတို႔ အေမရိကားမွာလည္း ဒီျပသနာေတြက ရွိေနတာပဲ မဟုတ္လား။ အစကေတာ့ က်ေနာ္တို႔ ထင္တာက ပြင့္လာလို႔ရွိရင္ ျပီးျပီလို႔ ထင္တယ္။ မဟုတ္ဘူး၊ အခုခ်ိန္အခါက အရင္ကထက္ ပိုျပီး အေရးၾကီးလာတယ္လို႔ ထင္တယ္။ အေမရိကန္ကြန္စတီက်ဳးရွင္းမွာ free speech ကို amendment ထဲမွာ ထည့္ရတယ္။ ေနာက္ျပီးေတာ့ hate speech ဆိုတာကိုပါ ေနာက္က်ေတာ့ define ျပန္လုပ္လာရတယ္။ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ ဒီလိုပဲ ျဖစ္ရေတာ့မယ္။
ခင္ဗ်ားတို႔ဆီမွာ ယူက်ဳေပၚတင္လိုက္တဲ့ ဘာသာေရးသေရာ္တဲ့ ရုပ္ရွင္တခုေၾကာင့္ အေမရိကန္သံရုံးေတြ စီးတာေတြ ျဖစ္ကုန္တယ္ေလ။ အေမရိကန္ဥပေဒအရ အဲသည္ ရုပ္ရွင္ထုတ္လုပ္သူက အေရးယူမခံရေပမယ့္ UK က law နဲ႔ဆို အဲသည္လူ အေရးယူခံရႏိုင္တယ္။ အဲဒါမ်ဳိးေတြ ရွိတယ္။ ဒါေတြကို က်ေနာ္တို႔ သင္ယူရမယ္။ ခုေလာေလာဆယ္ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ ကုိယ္ယုံၾကည္တာ ကိုယ္ေျပာတာ ဘာျဖစ္လဲဆိုျပီးေတာ့ မိန္႔ခြန္းေတြ ေပးေနတာေတြ ရွိတယ္။ သီခ်င္းေတြ အႏုပညာေတြ ဖန္တီးေနတာေတြ ရွိတယ္။ ဒါေတြဟာ အႏုပညာေတြ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေတြဟာ ၀ါဒျဖန္႔တာေတြပါ။ ဒါေတြကို ပရိသတ္က လြဲမွားစြာ နားလည္ေနတယ္။ ဒါ အႏုပညာလြတ္လပ္ခြင့္ကို သုံးစြဲေနတာလို႔ ေျပာၾကျပန္တယ္။
ဒါေတြကို က်ေနာ္တို႔ ေတာ္ေတာ္ေလးကို ေဆြးေႏြးရမယ္။ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ လုပ္ၾကရမယ္။ ဒီလုိမွ မလုပ္ရင္ အလားအလာ မေကာင္းႏိုင္ဘူး။ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ ဒီဟာကို အေၾကာင္းျပဳျပီးေတာ့ ေဆြးေႏြးတဲ့ေနရာမွာ အႏုပညာသည္ေတြရဲ့ လြတ္လပ္ခြင့္ေတြ ဆြဲယူသြားလို႔လဲ မျဖစ္ဘူး၊ ျပီးေတာ့ ဒီဟာကို အေၾကာင္းျပဳျပီး အသုံးခ်ခ်င္တဲ့ အစုအဖြဲ႔ေတြ လူတဦးခ်င္းစီရဲ့ လုပ္ခ်င္တာလုပ္ခြင့္ေတြ ၀ါဒျဖန္႔ခြင့္ေတြ ေရွ႔တန္းတက္လာလို႔လည္း မျဖစ္ဘူး။ က်ေနာ္တို႔ အႏုပညာသည္ေတြရဲ့ rights ေတြကို အထိခံလို႔လည္း မျဖစ္ဘူး။
ေမး။ ။ ဒါဆိုရင္ အႏုပညာဆိုတာနဲ႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ ဘယ္လိုမ်ဳိး လုပ္ၾကမွာလဲ။
လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကို balance ျဖစ္ေအာင္လုပ္ဖို႔ လိုတယ္။ အဓိက ‘ရသ’ ေပါ့။ တိုင္းျပည္ပြင့္လင္းလာတဲ့အခါ အမ်ားၾကီးျဖစ္လာတဲ့အခါမွာ လူေတြအကုန္လုံးက ျပဳံတိုးလာၾကတယ္။ အခြင့္အလမ္းေတြ အလြတ္မခံခ်င္ဘူး။ ျပဳံတိုးၾကေတာ့ ဘာျဖစ္လာသလဲဆိုေတာ့ ကိုယ့္အခ်င္းခ်င္း တက္နင္းၾကတယ္။ အဲသည္အခါမွာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ တန္ဖိုးအရွိဆုံး အရာေတြျဖစ္တဲ့ ကုိယ္ခ်င္းစာတရားတို႔၊ ေစတနာတို႔ကို ေမ့ေလ်ာ့သြားတယ္။ ရသခံစားမႈကို မသိေတာ့ဘူး ျဖစ္လာတာဟာ ေလာေလာဆယ္ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ့ အဆိုး၀ါးဆုံး အႏၱရယ္ပဲ။ ဒါေၾကာင့္ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ ရသခံစားမႈေတြ၊ အဓိပၸါယ္ေလးနက္တဲ့ တန္ဖိုးရိွတဲ့ အႏုပညာေတြ လက္ရာေတြ ထြန္းကားဖို႔ လိုအပ္လာတယ္။
ဒီမွာက information technology line ပဲ၊ ဗဟုသုတအခ်က္အလက္ေတြ အမ်ားၾကီး ရလာ ရွိလာတဲ့ဟာက က်ေနာ္တို႔ ဘ၀မဟုတ္ဘူး။ ဒီဟာေတြက လူသားအျဖစ္ မဟုတ္ဘူး။ ဒီဟာေတြက လူသားအျဖစ္ကို ျပဌာန္းမွာ မဟုတ္ဘူး။ က်ေနာ္တို႔ရဲ့ စိတ္ဓာတ္ျမင့္မားမႈဟာ က်ေနာ္တို႔ရဲ့ ဘ၀ပဲ ျဖစ္ရမယ္။ လစာ ဘယ္ေလာက္ရသလဲ။ ဘယ္ NGO မွာ လုပ္သလဲ။ ဘယ္ကုမၼဏီမွာ လုပ္သလဲဆိုတာနဲ႔ ခင္ဗ်ား တိုင္းရမွာ မဟုတ္ဘူး။ ခင္ဗ်ားဟာ လူသားတေယာက္အျဖစ္ ျမင့္မားတဲ့စိတ္ထား၊ စိတ္ဓာတ္ ရွိတာ မရွိတာကပဲ ယဥ္ေက်းတဲ့လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကို တိုင္းရမယ္။ ဒီဥစၥာေတြကို ထုံးစံအတိုင္း သည္မွာ ေမ့ေလ်ာ့လာတယ္။ အဲဒီဟာေတြကို က်ေနာ္တို႔က အႏုပညာရွင္ေတြရဲ့ တာ၀န္ျဖစ္လာတယ္။ အႏုပညာလက္ရာေကာင္းေတြ၊ အႏုပညာဆန္းသစ္မႈေတြ လိုလာတယ္။ အခုဟာက လူေတြက အႏုပညာကို မခံစားခ်င္ေတာ့တာဗ်ာ။ ဘာမွ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ ၀တၳဳေတြလည္း မဖတ္ေတာ့ဘူး။ ရုပ္၀တၳဳ အသစ္အဆန္းေတြေနာက္ပဲ လိုက္ေနတယ္။ သည္ေတာ့ ပရိသတ္ကို က်ေနာ္တို႔က သူတို႔ shock ျဖစ္သြားေအာင္၊ challenge ျဖစ္တဲ့ဟာမ်ဳိး လုပ္ေပးရမယ္။ အသစ္ လုပ္ကို လုပ္ရမယ္။ performance ကအစ အသစ္ေတြ လုပ္ေပးရေတာ့မယ္။
ေမး။ ။ အဲသည္ေတာ့ အခု ခင္ဗ်ား ဘာလုပ္ေနသလဲ။
က်ေနာ္ အခုဆိုရင္ ပန္းခ်ီမဆြဲေတာ့ဘူး။ လူေတြထဲမွာ က်ေနာ္ဆင္းျပီး ၀င္လုပ္ေနတယ္။ community engagement ေပါ့။ သည္အပုိင္းကို ပိုလုပ္လာတယ္။ ေနာက္ထပ္ ပေရာဂ်က္ေတြလုပ္ေနတယ္။ အခုလုပ္ေနတဲ့ (လက္ပေရာဂ်က္)ကလည္း တခုေပါ့။ လူေတြနဲ႔ လက္တြဲျပီးေတာ့ အႏုပညာတရပ္ ဖန္တီးတာေပါ့။ ေနာက္တခု က်ေနာ္လုပ္ေနတာက လမ္းေပၚက အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းလုပ္ေနတဲ့ ဘ၀ေတြ အမ်ဳိးမ်ဳိးဆီကို ခ်ဥ္းကပ္တာေပါ့။ ဥပမာ တံမ်က္စီးေတြ ထမ္းျပီး ေလ်ာက္သြားျပီး ေရာင္းေနတဲ့သူေတြရွိတယ္။ ၾကိဳးေခြၾကီးေတြ ထမ္းျပီး ေရာင္းတဲ့သူေတြ၊ သစ္ပင္ ေညာင္ပင္ေတြ ႏႈတ္တဲ့သူေတြ၊ စာကေလးေတြ ေကၽြးဖုိ႔ စပါးတြဲေလးေတြ ထမ္းျပီး ရြက္ျပီး ေလ်ာက္သြားေနတဲ့သူေတြ ရွိတယ္။ ေခါင္းေပၚမွာ ပ်ဥ္ျပားၾကီးနဲ႔ အပင္ေပါက္ကေလးေတြ ရြက္ျပီး ေလ်ာက္သြားေနတာေတြ ရွိတယ္။ ေခါင္းေပၚမွာ သစ္ပင္ေတြ ေပါက္ေနသလိုပဲ။ က်ေနာ္ အဲသည္လူေတြရဲ့ ဘ၀ေတြေပါ့။ ရန္ကုန္ျမိဳ့ျပၾကီးမွာ အဲသည္လူေတြရဲ့ ေန႔စဥ္ ဘ၀အတြက္ ရုန္းကန္မႈေပါ့။ အဲဒါကို က်ေနာ္က အႏုပညာသည္တဦးအေနနဲ႔ engage လုပ္တာ၊ ခ်ဥ္းကပ္တာမ်ဳိး လုပ္တာ။
က်ေနာ္ မ်ဳိးပင္ေတြထမ္းေရာင္းေနတဲ့သူကို က်ေနာ္က မိတ္ဆက္တယ္။ က်ေနာ္ သစ္ပင္လည္း ၀ယ္မယ္၊ ဓာတ္ပုံရိုက္ခြင့္ေပးပါေပါ့။ ျပီးေတာ့ အကို႔ရဲ့ သစ္ပင္ေတြကို ရြက္ခ်င္တယ္။ ရြက္လို႔ရမလား၊ အကို႔လို က်ေနာ္ ရြက္ၾကည့္ခ်င္တယ္။ ျပီးရင္ အကိုက က်ေနာ့္ကုိ ဓာတ္ပုံျပန္ရိုက္ေပး။ ေဟာသည္မွာ ကင္မရာ။ ဒီဟာကို ဒီလိုရိုက္လို႔ရတယ္။ အဲဒါမ်ဳိးေပါ့။ ဓာတ္ပုံ ၂ ပုံရမယ္။ မူလ သစ္ပင္ရြက္ေရာင္းေနတဲ့သူ၊ ျပီးေတာ့ သစ္ပင္ေတြ ရြက္ထားတဲ့ အႏုပညာသည္၊ က်ေနာ္ေပါ့။ စပါးေရာင္းတဲ့လူနဲ႔ဆိုလည္း အဲသည္လုိမ်ဳိးေပါ့။ သူနဲ႔ တပုံ၊ က်ေနာ္နဲ႔ တပုံ။ ဘယ္မွာေတြ႔သလဲ၊ ဘယ္တုန္းကေတြ႔သလဲ။ ေျမပုံေပၚမွာ မွတ္ထားမယ္။ က်ေနာ္အခု တတ္ႏိုင္သေလာက္ observationလုပ္ ၾကည့္တယ္။ ျပီးရင္ ပရိသတ္ကို အဲသည္ art project ကို ျပၾကည့္မယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ျမိဳ့ျပမွာ ေနာက္ပိုင္းက်ရင္ ဒီလိုထူးဆန္းတဲ့ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းလုပ္ေနတဲ့ သူေတြက ေပ်ာက္သြားေတာ့မွာ။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ျမိဳ့ျပက ဒီထက္ၾကီးက်ယ္သြားရင္ ေပ်ာက္သြားမွာ။ သည္ကာလေလးမွာ က်ေနာ္ မွတ္တမ္းတင္ျပီး အႏုပညာအျဖစ္ သိမ္းဆည္းထားလိုက္တဲ့ သေဘာပဲ။
အခု က်ေနာ္လုပ္ေနတဲ့ လက္ပေရာဂ်က္လည္း သည္အတိုင္းပဲ။ ေနာက္ ၅ ႏွစ္ေလာက္ဆိုရင္ အကုန္လုံးက ကိုယ့္ကိုကိုယ္ ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားဆိုတဲ့ သေဘာထား ေလးေလးနက္နက္ မရွိႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ေနာက္ထပ္ ပုံစံအသစ္ေတြက ပိုအေရးၾကီးလာေတာ့မယ္ေလ။ အခုသည္ကာလေလးမွာ သူတို႔ေတြက သူတို႔ကိုယ္သူတို႔ တန္ဖိုးထားတုန္း၊ ရွိေနတုန္းမွာ က်ေနာ္က အဲသလို ႏိုင္က်ဥ္းေတြရဲ့ လက္ပုံစံေတြကို လိုက္ယူတာေပါ့။ ဒီေလာက္ပါပဲဗ်ာ …။
ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ။
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
