ျမန္မာ့ဂႏၴဝင္စာေပ၏ အနာဂတ္ – အပိုင္း (၂)

ျမန္မာစာေပသည္သက္တမ္းအားျဖင့္ရွည္လ်ားသည္။ လကၤာစကားေျပ ႏွစ္ေထြထြန္းကားခဲ့ေသာ အစဥ္အလာရိွသည္။ ဂီတအႏုပညာ စ သည္တို႔ႏွင့္လည္း ေပါင္းကူးယွက္ႏြယ္ေနပါသည္။ ဗုဒၶသာသနာသည္ ျမန္မာစာေပဟူ၍ မေပၚေပါက္မီကပင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ ပ်ဴလူမ်ိဳး၊ မြန္လူမ်ိဳးတို ့ေနထိုင္ရာေဒသမ်ားတြင္ အေျခစိုက္မိေနျပီျဖစ္သည္။ (၁၁) ရာစု အေနာ္ရထာမင္းလက္ထက္တြင္ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာႏွင့္ ပိဋကတ္စာေပမ်ား ပုဂံသို႔ ေရာက္လာျပီးေနာက္တြင္ကား  ဗုဒၶသာသနာ သည္ပို၍စည္ပင္ဖြံျဖိဳးလာခဲ့သည္။ ထိုကာလႏွင့္ မေရွးမေဟာင္းမွာ ပင္ ျမန္မာစာေပ စတင္ေပၚေပါက္လာသည္ဟုဆိုသည္။ ပုဂံေခတ္ က်န္စစ္မင္းၾကီး နတ္ျပည္စံျပီးေနာက္ သကၠရာဇ္ ၄၇၅ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၁၁၃ ခုႏွစ္) ခန္႔တြင္ေရးထိုးေသာ ရာဇကုမာရ္ေက်ာက္စာသည္ ယခုထိေတြ ႕သမွ် သကၠရာဇ္အခိုင္အမာပါေသာ အေစာဆံုးျမန္မာစာေပျဖစ္သည္ဟု ပညာရွင္တို႔ကဆိုၾကသည္။ ျမန္မာစာေပၚေပါက္ျပီးသည့္ေနာက္တြင္ ဗုဒၶသာသနာကို အထူးသက္ဝင္ယံုၾကည္ၾကေသာ ပုဂံသားတို႔သည္ ျမန္မာစာေပကို  အပတ္တကုတ္ေလ့လာၾကျပီး ဗုဒၶစာေပလာ ဇာတ္နိပါတ္ စသည့္အေၾကာင္းအရာမ်ားကိုလည္း ဘုရားနံရံမ်ားတြင္ ပန္းခ်ီပံု မ်ားႏွင့္အတူ မွင္ျဖင့္ အကၡရာတင္ၾကသည္။ သိုု႔ျဖင့္ ဗုဒၶသာသနာႏွင့္ ဗုဒၶစာေပကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ေက်ာက္စာ၊ မွင္စာမ်ား ေပၚေပါက္လာရ သည္။ ယင္းတို႔သည္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ေပၚေပါက္လာမည့္ဂႏ ၳဝင္စာေပတို ့၏ေရွ႕ေျပးသဖြယ္ျဖစ္ပါသည္။

ယင္းသို႔ ေက်ာက္စာ၊ မွင္စာမ်ားကိုေရးသားရာမွတဖန္ ၾကြယ္ဝစံုလင္လွေသာ ဗုဒၶစာေပလာအေၾကာင္းအရာမ်ားကို စကားေျပျဖင့္လည္း ေကာင္း၊  ကဗ်ာျဖင့္လည္းေကာင္း ေရးဖဲြ႕ရာမွ ျမန္မာစာအေရးအဖဲြ ့အမ်ိဳးမ်ိဳးေပၚထြန္းလာသည္။ ထိုအေၾကာင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆရာေဇာ္ဂ်ီ က “ျမန္မာစာဆိုတို႔သည္ ျမန္မာျပည္တြင္ မိမိတို႔၏လမ္းေၾကာင္းကို အရာထင္ေအာင္ျပဳေနၾကဆဲတြင္ လမ္းမၾကီးသဖြယ္ျဖစ္ေသာ ဗုဒၶစာ ေပကိုရရိွလာ၍ မိမိတို႔၏လမ္းေၾကာင္းကို ထိုစာျဖင့္ ခ်က္ခ်င္းေဆာက္လုပ္ခဲ့သည္ကိုေတြ႕ရသည္” ဟု သံုးသပ္ခဲ့သည္။

ျမန္မာစာေပသမိုင္းတြင္ ဂႏ ၳဝင္အျဖစ္ သတ္မွတ္အပ္ေသာစာေပမ်ားေပၚေပါက္ေစရန္ အားျပဳေသာအေၾကာင္းမ်ားကိုေလ့လာၾကည့္လွ်င္ ဗုဒၶသာသနာႏွင့္ ဗုဒၶစာေပ၊ ျမန္မာ့ပေဒသရာဇ္စနစ္ႏွင့္ ျမန္မာစာေပလမ္းခင္းေပးေသာ ပါဠိစာေပ၊ မြန္စာေပအဖဲြ႕မ်ားဟူေသာ အေၾကာင္း သံုးရပ္သည္ အေျခခံက်ေသာအေၾကာင္းရင္းမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း ေလ့လာေတြ ့ရိွခဲ့သည္။

ပုဂံေခတ္ေနာက္ပိုင္း၌ ဇာတ္နိပါတ္တို႔ကို ပါဠိမွ ျမန္မာသို႔အနက္ျပန္ၾကသည္။ အင္းဝေခတ္တြင္ ရဟန္း၊ ရွင္၊ လူတို႔သည္ ပိ႗ကတ္သံုးပံုကို ထံုးလိုေခ် ေရလိုေႏွာက္၍ေလ့လာၾကျပီးလွ်င္ ဇာတ္နိပါတ္တို႔ကို ကဗ်ာျဖင့္လည္းေကာင္း၊ စကားေျပျဖင့္လည္းေကာင္း တစ တစ ဘာသာ ျပန္၍ ျမန္မာစာေပ၏အေဆာက္အအံုကို ဖံြ ့ျဖိဳးေအာင္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ ေတာင္တြင္းဆရာေတာ္  ရွင္မဟာသီလဝံသ (ခရစ္ ၁၄၅၃-၁၅၁၈) သည္ ပါရမီေတာ္ခန္းပ်ဳိ႕၊ ဆုေတာင္းခန္းပ်ဳိ႕တိုု႔သည္ ပါဠိေတာ္ကိုမွီး၍ဖဲြ ့ဆိုခဲ့သည္။ ရွင္မဟာရ႒သာရ (ခရစ္ ၁၄၆၈-၁၅၄၀) သည္ ဘူရိဒတ္လကၤာၾကိးကို၊ ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေပါင္းပ်ဳိ႕၊ စတုဓမၼသာရကိုးခန္းပ်ဳိ႕၊ သံဝရပ်ဳိ႕ စသည္တို႔ကိုစီရင္ခဲ့သည္။ ရွင္အဂၢသမာဓိ (ခရစ္ ၁၄၇၉-၁၅၅၇) သည္လည္း သုဝဏၰသာမဇာတ္ေတာ္ၾကီး၊ ေနမိဇာတ္ေတာ္ၾကီးတို႔ကိုအေျချပဳ၍ သုဝဏၰသွ်ံသူေဌးခန္းပ်ဳိ႕၊ ျမားပစ္ခန္းပ်ဳိ႕၊ သစၥာ ခန္းပ်ဳိ႕၊ေနမိမဂ ၣဇိုးခန္းပ်ဳိ႕၊ငရဲခန္းပ်ဳိ႕၊ဘံုခန္းပ်ဳိ႕တို ့ကိုစီရင္ခဲ့သည္။ ထိုစာေပတို ့ မွအေတြးအေခၚအသိအျမင္မ်ားသည္ ျမန္မာ့စိတ္သ႑ာန္တြင္ သက္ဝင္ခိုင္ျမဲခဲ့ေလသည္။

ျမန္မာ့စကားေျပသည္ေညာင္ရမ္းေခတ္(ခရစ္၁၅၉၇-၁၇၅၁)မွစ၍တိုးတက္ထြန္းကား လာခဲ့သည္။ခရစ္ႏွစ္၁၆၀၆-၁၆၂၉တြင္မင္းျပဳေသာ မဟာဓမၼရာဇာလက္ထက္တြင္ “ဝရာဘိသဃၤာနာထဆရာေတာ္” သည္ မဏိကု႑လက်မ္းတေစာင္တည္း၌ပင္ ၅၅၀ ဝတၳဳဇာတ္ေတာ္မ်ား အားလံုး လိုပင္ ပါဝင္ေအာင္စီစဥ္ဖဲြ ့ဆိုထားသည္။ ဘိုးေတာ္မင္းတရား (ဗဒံုမင္း) လက္ထက္တြင္ ပထမေမာင္းေထာင္ဆရာေတာ္ (ျမန္မာ ၁၁၁၇-၁၁၉၀) သည္ ဇာတ္အဌကထာနိသွ်ကို စီရင္ခဲ့သည္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ (ခရစ္ ၁၇၅၁-၁၈၈၅) အတြင္း၌ ဘုရားေဟာ ဇာတ္ေတာ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို စာဆိုေတာ္အသီးသီးတို႔ ျမန္မာျပန္ဆိုၾကရာ မင္းဘူးဆရာေတာ္ ဦးၾသဘာသသည္ ၁၇၈၂ ခုႏွစ္မွစတင္ေရးသားခဲ့ေသာ ဇာတ္ ေတာ္ၾကီးဆယ္ဘဲြ႕သည္ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္သည္။ ဆရာေတာ္သည္ ဇာတ္ေတာ္ၾကီးရွစ္ဘဲြ႕ကို အျပီးတိုင္ျပန္ဆိုႏိုင္၍ ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေတာ္ၾကီး ကို ရွင္နႏၵေမဓာက ဆက္လက္ေရးသားသည္။ ထို႔ေနာက္ ႏွစ္ ၄၀ အၾကာ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၈၈ ခုႏွစ္တြင္ သုဝဏၰသာမဇာတ္ေတာ္ၾကီးကို ဦးပညာတိကၡအရွင္က စီရင္ေရးသားခဲ့သည္။ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီးလက္ထက္ ၁၈၅၂ တြင္ အရွင္ေမဓာဘိဝံသဆရာေတာ္သည္ ငါးရာ့ ငါးဆယ္နိပါတ္ေတာ္မူရင္းတို႔ကို ျမန္မာျပန္ဆိုခဲ့သည္။ ထိုက်မ္းစုတို႔သည္ ျမန္မာဂႏ ၳဝင္အစုအေဝးမ်ားပင္ျဖစ္ေပသည္။

ပါဠိစာေပေခတ္စားလာခ်ိန္တြင္ ပါဠိသဒၵါကို လိုက္စားလာၾကသူမ်ားမွာ မနည္းလွေခ်။ ခရစ္ ၁၁၅၄ ခုႏွစ္၌ ဆရာေတာ္အရွင္အဂၢဝံသေရးသားျပဳစုခဲ့ေသာ “သဒၵနီတိ” က်မ္းသည္ သီဟိုဠ္ (သီရိလကၤာႏိုင္ငံ) အထိ ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည္။ ပုဂံေခတ္၌ အမ်ိဳးသမီးတို႔သည္ပင္လွ်င္ ပါဠိသဒၵါကို ေကာင္းစြာတတ္ကၽြမ္းေၾကာင္းဆိုရိုးရိွသည္။

၁၂ ရာစုသီဟိုဠ္ကၽြန္းသား သံဃရကိၡတမဟာေထရ္သည္ ကဗ်ာဖဲြ ့ဆိုနည္းကိုျပေသာ “သုေဗာဓာလကၤာက်မ္း” ႏွင့္ စကားေျပဖဲြ ့နည္းကုုိျပ ဆိုရာျဖစ္ေသာ ဝုေတၱာဒယက်မ္းတို႔ကို စီရင္ခဲ့သည္။ သုေဗာဓာလကၤာရက်မ္းႏွင့္ ထိုက်မ္းဆိုင္ရာ အဌကထာ႗ီကာက်မ္းတို႔၏ အစဥ္ကို လိုက္၍ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၇၂ တြင္ စကၠိႏၵာဘိသီရိဆရာေတာ္သည္  ကာဗ်သာရတၳသဂၤဟက်မ္းကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၈၈၀ ေယာအတြင္းဝန္ ဦး ဘိုးလိွဳင္သည္ အလကၤာနိသွ်ကိုလည္းေကာင္း စီရင္ခဲ့သည္။

ျမန္မာတို႔၏တရားစီရင္ေရးတြင္ မႏုက်ယ္ဓမၼသတ္ဟူ၍ရိွရာ၊ ယင္းကို မႏုရွင္ရေသ့ကစီရင္ခဲ့ေသာ မႏုဓမၼသတ္က်မ္းပင္ျဖစ္သည္။ ယင္းကို မွီး၍ဒလျမိဳ႕ဇာတိ သာရိပုတၱရဟန္းေတာ္သည္ ၁၃ ရာစုအလယ္ေလာက္တြင္ မႏုဓမၼသတ္ကို အေလာင္းစည္သူမင္းအား အပ္ႏွင္းခဲ့ရာ လြန္စြာႏွစ္သက္ေတာ္မူေသာေၾကာင့္ ဆရာေတာ္အား ဓမၼဝိလာသဟူေသာဘဲြ႕ကို ဆက္ကပ္ေတာ္မူေလသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ယင္းဓမၼ သတ္ကို ဓမၼဝိလာသဓမၼသတ္ဟူ၍ ေခၚတြင္ခဲ့သည္။ ေႏွာင္းေခတ္တြင္ ဝါရီရူဓမၼသတ္မွစ၍ ကင္းဝန္မင္းၾကီး စုေဆာင္းတည္းျဖတ္ျပဳစုေသာ ၃၆ေစာင္တြဲဓမၼသတ္မ်ားအထိ အေစာင္ ေစာင္ေပၚ ထြက္လာ ခဲ့သည္။

အိႏိၵယေဗဒက်မ္းမ်ား၏ ၾသဇာအရနိီတိသွ်တၱရက်မ္းမွ ထုတ္ႏုတ္၍ ျမန္မာဘာသာျဖင့္စာဏက်နီတိက်မ္းဟူ၍လည္းေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ေဗဒသတၱက်မ္းစာရင္းဝင္ေလာကနီတိက်မ္း၊ရာဇနီ တိက်မ္း၊ ဓမၼနီတိက်မ္း၊ဟိေတာပေဒသက်မ္း၊အမရေကာသက်မ္းတို ့ကိုလည္းျမန္မာစာ ေပတြင ္ေတြ ့ရိွရသည္။

သိဂၤါရ ရသဆိုင္ရာအဖဲြ ့အႏဲြ ့တို ့တြင္အိႏိၵယႏိုင္ငံေဗဒေခတ္ကာမသွ်တၱရက်မ္း ကိုမွီး၍ျမန္မာစာဆိုအမ်ားဖဲြ ့ႏဲြ ့ခဲ့ၾကသည္။ ယင္းက်မ္းမ်ားအျပင္ေဗဒင္က်မ္း၊နကၡတ္က်မ္း၊ေဆးက်မ္း၊ဓါတ္က်မ္းစသည္တိုု႔သည္ ျမန္မာစာေပထဲသို ့တြင္က်ယ္ခဲ့ၾကေလသည္။ သူရိယသိဒၶႏ ၱက်မ္း၊ ယဃုျဂဟက်မ္း စသည္တိုု႔သည္ နကၡတ္က်မ္းမ်ားျဖစ္သည္။ ျဒဗ်ဂုဏက်မ္းကားေဆးက်မ္းျဖစ္သည္။ တႏၱရသွ်တၱရက်မ္းကား ဂါထာမႏၱ ရားတို ့ႏွင့္ဆိုင္သည္။ ယင္းက်မ္းတို ့သည္ျမန္မာစာေပတြင္အေရးပါအရာေရာက္ခဲ့ေလသည္။ ဂဏန္းသခ်ၤာႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာလိလာဝတီက်မ္းကို ေယာအတြင္းဝန္ဦးဘိုးလိွဳင္က ဘာသာျပန္ဆိုခဲ့သည္။

ထို ့ေနာက္ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ျဗိတိသွ်လက္ေအာက္သို ့တစတစက်ေရာက္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း ၁၂၃ ႏွစ္အတြင္းျမန္မာစာေပ လက္ရာမ်ားသည္ အဂၤလိပ္စာေပ၏ အရိပ္အာဝါသ ေအာက္တြင္ၾကီးျပင္းခဲ့ရသည္။

ေခတ္သစ္ျမန္မာဂႏ ၳဝင္တို ့၌ လယ္တီပ႑ိတဦးေမာင္ၾကီး၊ ဆရာၾကီးသခင္ကိုယ္ေတာ္မွိဳင္းတို ့မွအစျပဳ၍ဇာတိမာန္ကိုလံွဳ ့ေဆာ္ေသာျမန္မာရာဇဝင္ဝတၳဳမ်ားရိွခဲ့သည္။ကာလေပၚဝတၳဳအဖဲြ ့မ်ားေပၚေပါက္လာသည္ႏွင့္တျပိဳင္နက္ဇာတိမာန္ကို သရုပ္ေဖၚေသာစာေပမ်ား ေပၚထြက္လာသည္။

လြတ္လပ္ေရးၾကိဳးပမ္းမွဳ ေခတ္ဦးကာလ၌ ဒဂုန္ခင္ခင္ေလး၏ ‘ေရႊစြန္ညိဳ’၊  မဟာေဆြ၏ဒို ့ေမေမ၊သူပုန္ၾကီး၊သူပုန္အိမ္၊ ေရႊစၾကာ၏ နာခံေတာ္၊ စစ္ကိုင္းဦးဘိုးသင္း၏ ရာဇဝင္ဝတၳဳမ်ား၊သတင္းစာဆရာဦးသိမ္းေမာင္၏ မင္းရဲေက်ာ္စြာ၊ဘုရင့္ေနာင္။မဟာဗႏၶဳလ၊အေလာင္းဘုရား စသည့္သမိုင္းစာေပမ်ား၊ဦးဖိုးက်ား၏ ျမန္မာ့ဂုဏ္ရည္သူရဲေကာင္းမ်ား၊ေမာင္ထင္၏ငဘ၊သိန္းေဖျမင့္၏သပိတ္ေမွာက္ေက်ာင္းသားစသည့္စာေပလက္ရာမ်ားသည္လြတ္လပ္ေရးၾကိဳးပမ္းကာလ၌ဝံသာ ႏုစိတ္ဓါတ္ကိုတက္ၾကြေစခဲ့သည္။

လြတ္လပ္ေရးရျပီးေခတ္၌ေပၚထြက္လာေသာတကၠသိုလ္ဘုန္းႏိုင္၏သူ ့ကၽြန္မခံျပီ၊နတ္ႏြယ္၏ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္း၊ဘုန္းၾကြယ္၏ေျပာက္က်ားတပ္သား၊ရဲေဘာ္ျမ၏ ျပည္သူ ့ရဲေခါင္ေျပာက္က်ား၊ သိန္းေဖျမင့္၏ အေရွ့ကေနဝန္းထြက္သည့္ပမာ၊ သခင္တင္ျမ၏ ဘံုဘဝမွာျဖင့္၊ ေဌးေမာင္၏တိုက္ပဲြေခၚသံ။ေစာဦး၏တမိုးေသာက္ေသာ္၊သာဓု၏ တပ္ထဲကျမတ္ကိုကို၊ ေက်ာ္ေအာင္၏ အေရးၾကီိးျပီေသြးစည္းၾကစို ့၊တပ္ၾကပ္ၾကီးေမာင္ထူး၏စခန္းရန္ေအာင္ေျမ၊ဗန္းေမာင္တင္ေအာင္၏သူပုန္ၾကီး၊ငၾသ၊ေမာင္ေနဝင္း၏ ေျမကၽြန္ ့သား၊ေရရိုင္းေျမရိုင္း၊ဆင္ျဖဴကၽြန္းေအာင္သိန္း၏ ဂဠဳန္ဆရာစံ၊မင္းေက်ာ္၏ပုဂံသား၊နႏၵ၏သံႏွင့္ေသြး၊မိုးယံသို ့ခ်ီ၊ေဒါင္းလံခ်ီခ်ီေသြးနီနီ၊ငါ့ဓါးငါ့ေသြးငါ့ဧရာဝတီ၊ျမသန္းတင့္၏ လိုက္ခဲ့ေတာ့ျမနႏၵာ၊ေမာင္ေမာင္ျဖဴ၏ မရဏေမာင္းေလာေအာင္စည္ေလာ၊စိန္စိန္၏ရိုးမေတာင္ၾကီးကိုသာျဖိဳလိုက္ခ်င္ေတာ့၊စသည့္ဂႏ ၳဝင္စာေပလက္ရာမ်ားပင္ျဖစ္သည္။တနည္းဆိုရေသာ္ဂႏၳဝင္စာေပတို ့သည္လူ ့သမိုင္း၌စာေပအေရးအသားေပၚေပါက္ခ်ိန္မွစ၍ လူ ့ေလာကကိုေလ ့လာျခင္း၊လူ ့ပတ္ဝန္းက်င္ကိုေလ့လာျခင္း၊သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ကိုေလ့လာျခင္း၊လူ ့စိတ္လူ ့မေနာကိုေလ့လာျခင္းတို ့ကိုျပဳလုပ္ခဲ့ေသာမွတ္တမ္းမ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။လူ ့ဥာဏ္ေစစားကြန္ ့ျမဴးခ်က္မ်ားျဖစ္သလိုရသအသြင္၊သုတအသြင္ တို ့ျဖင့္လည္းေတြ ့ျမင္ႏိုင္ေပသည္။ပိုမိုကဲြျပားစြာဆိုရ လွ်င ္က်မ္း၊ဝတၳဳ၊သုတ္စဥ္၊ျပဇာတ၊္ကဗ်ာဗႏၶအဖဲြ၊ ့သမိုင္းမွတ္တမ္း၊အတၳဳပၸတိၱစသည္တို ့  လည္းျဖစ္ ပါသည္။

(ဆက္လက္ေဖၚျပပါမည္)

သရုုပ္ေဖာ္ပန္းခ်ီအား ဤေနရာမွရယူပါသည္။