>
စက္တင္ဘာ ၆၊ ၂၀၁၁
ကိုလိုနီေခတ္၊ ဂ်ပန္ေခတ္၊ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းကာလတို႔၌ ထင္ရွားခဲ့ေသာပုဂၢဳိလ္မွာ ေနာင္တြင္ အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ႀကီးတဦးျဖစ္လာသည့္ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိပင္ျဖစ္သည္။ ဆရာခ်ဳိသည္ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး၊ စာေပေလာက၊ ဂီတေလာကတို႔တြင္ ေရွ႕ေဆာင္တဦးျဖစ္သလို ေလာကီပညာ အင္းအိုင္စမေဗဒင္နကၡတ္ႏွင့္ ေဆးပညာတို႔တြင္ ထဲထဲ၀င္၀င္ တတ္သိနားလည္သည့္စြယ္စံုရပုဂၢဳိလ္ထူးပင္ျဖစ္သည္။
ထို႔ေၾကာင့္ ဦးသန္႔ (ေနာင္ကုလသမဂၢအေထြေထြအတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္) က ဆရာဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိအား “အဂၤလိပ္လူမ်ဳိးထဲမွာေတာ့ အဲလ္ဒစ္ ဟတ္စ္ေလဆိုတဲ့ ပုဂၢဳိလ္တေယာက္ရွိပါတယ္။ ဘယ္လက္ကစမ္းစမ္း ရတဲ့ပုဂၢဳိလ္ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္… ဦးဘခ်ဳိေလာက္ေတာ့ စံုမယ္မထင္ပါဘူး” ဟု ႀကီးပြားေရးမဂၢဇင္း (ႏို၀င္ဘာ၊ ၁၉၃၇) ၌ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ေလသည္။
အာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ႀကီးဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိကို ၁၈၉၃ ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ ၂၄ ရက္ တနလၤာေန႔၌ ျမစ္၀ကြၽန္းေပၚေဒသ ေျမာင္းျမၿမိဳ႕၌ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ မိဘမ်ားမွာ အဖဦးဘိုးစာ၊ အမိေဒၚျမစ္တို႔ျဖစ္သည္။ ဖခင္မွာ ေျမာင္းျမၿမိဳ႕၌ ‘ေမခလာ’ ေဆးတိုက္ဖြင့္၍ ျမန္မာသမားေတာ္အျဖစ္ အသက္ ေမြးခဲ့သည္။ မိခင္၏အမ်ဳိးအႏြယ္မွာ မြန္းမွဴးမတ္မ်ဳိးျဖစ္သည္။ အမည္းရင္း ေမာင္ဘခ်ဳိျဖစ္၍ ေမြးခ်င္းေလးေယာက္တြင္ အငယ္ဆံုးျဖစ္သည္။
ငယ္စဥ္က ၁၉၀၀ မွ ၁၉၀၇ ခုႏွစ္အထိ ေျမာင္းျမၿမိဳ႕ ဆရာဦးေမာင္ေမာင္ေက်ာင္း၊ ၁၉၀၇ မွ ၁၉၀၉ ခုႏွစ္အထိ ရန္ကုန္စိန္ေပါလ္ေက်ာင္း (အထက ၆ – ဗိုလ္တေထာင္) တို႔၌ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ ငယ္စဥ္ကပင္ ဉာဏ္ပညာထက္ျမက္၍ စာေပ၊ ဂီတႏွင့္ အားကစားတို႔ကို လည္းလိုက္စားခဲ့သည္။ အသက္ ၁၄ ႏွစ္အရြယ္တြင္ သတၱမတန္းကို ဦးေမာင္ေမာင္ေက်ာင္းမွေအာင္၍ စေကာလားရွစ္ ( အစိုးရပညာသင္ ဆု) ရရွိခဲ့သည္။ ၁၆ ႏွစ္အရြယ္တြင္ ဆယ္တန္းစာေမးပြဲကို စိန္ေပါလ္ေက်ာင္းမွ ထူးထူးခြၽန္ခြၽန္ေအာင္ျမင္၍ ပညာသင္ဆုဆက္လက္ရရွိခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ ၁၉၀၉ တြင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္၌ဆက္လက္ပညာသင္ၾကားရာ ဘီေအအထက္တန္းတြင္ပညာသင္ေနစဥ္ မ်က္စိေရာဂါရ၍ ၁၉၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ေက်ာင္းထြက္ခဲ့ရသည္။
၁၉၁၃ မွ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္အထိ ေပါင္းတည္ၿမိဳ႕ အစိုးရအထက္တန္းေက်ာင္း၊ ၁၉၁၄ မွ ၂၁ခု ႏွစ္အထိ ဟသၤသာတၿမိဳ႕အစိုးရေက်ာင္းတို႔၌ ပါ႒ိ ဆရာ၊ ပညာအုပ္အျဖစ္အမႈထမ္းခဲ့သည္။
ထိုသို႔အမႈထမ္းေနစဥ္ ေနရပ္ဟသၤာတသရဲေခ်ာင္ကိုမွီ၍ ‘ ေနာက္စြယ္ေခ်ာင္က ေတာက္တဲ့ေမာင့္’ ကေလာင္အမည္ျဖင့္ စာနယ္ဇင္းမ်ားတြင္ ကဗ်ာလကၤာႏွင့္ ျမန္မာမႈတို႔ကိုေရးသားခဲ့သည္။ လူမႈေရးလုပ္ငန္းအျဖစ္ ဟသၤာတၿမိဳ႕သူစရိတယု၀အသင္း စကၠရီေတရီအျဖစ္ေဆာင္ ရြက္ခဲ့သည္။
ပညာအုပ္အျဖစ္ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ ၁၉၂၀ ျပည္ႏွစ္၊ ေမလ၂၅ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ေမာင္ဂိုမာရီ (ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း) လမ္း အိမ္အမွတ္ ၇၀ ေနလွည္းလုပ္ငန္းရွင္ ဦးသဲ၊ ေဒၚမမ ႀကီးတို႔၏သမီး ျမန္မာမိန္းမမ်ားအသင္းတြဲဖက္ စကၠရီေတရီမလွေမႏွင့္လက္ထပ္ခဲ့သည္။ မလွ ေမမွာ ကိုလိုနီေခတ္အမ်ဳိးသမီး၀ံသာႏုလႈပ္ရွားမႈမ်ားတြင္ ထင္ရွားခဲ့ေသာ အမ်ဳိးသမီးေခါင္းေဆာင္တဦးျဖစ္သည္။
ႏိုင္ငံအႏွံ႔ အမ်ဳိးသားေန႔၀ံသာႏုစိတ္ဓါတ္မ်ားျပန္႔ပြားလာရာ ဦးဘခ်ဳိသည္ ကဗ်ာလကၤာ ျမန္မာမႈမ်ားကိုေရးသားေနရာမွ ‘ႏွစ္ပါးၾကည္’ ဂ်ာ နယ္၌ လူမႈေရး၊ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲရန္ လႈံ႕ေဆာ္သည့္ ‘ဒီးဒုတ္၏ပစၥရလကၡတ္က်မ္း’ ကို ‘ဒီးဒုတ္’ ကေလာင္အမည္ျဖင့္ ေရးသားခဲ့ သည္။ ထိုသို႔ကေလာင္ျဖင့္ အမ်ဳိးသားေရးတာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနရာမွ ေကာလိပ္ေက်ာင္းေန ဖက္ဒယ္လီဂိတ္ဦးထြန္းရွိန္၏ တိုက္တြန္း ခ်က္ျဖင့္ ပညာအုပ္ရာထူးမွႏုတ္ထြက္၍ ဗဟန္းရပ္ အမ်ဳိးသားေကာလိပ္တြင္ ၁၉၂၁ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လ ၁၄ ရက္ေန႔၌ ၀င္ေရာက္ထမ္းရြက္ခဲ့သည္။ ဗဟန္းေကာလိပ္၌ ျမန္မာစာေပႏွင့္ ရာဇ၀င္ပါေမာကၡပေရာ္ဖက္ဆာ ဆရာလြန္း၏ျမန္မာဘာသာလက္ေထာက္အျဖစ္ ဗဟန္းေကာလိပ္ပ်က္ သည္အထိ အဆင္းရဲအခ်ဳိ႕တဲ့ခံကာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ အမ်ဳိးသားေကာလိပ္ေက်ာင္းဆရာဘ၀တြင္ ၀မ္းေရးအတြက္ တဖက္တလွမ္းမွ ‘ဘခ်ဳိ၏အသားလွကတၱီပါေရ’၊ ‘ပန္းၿမိဳင္လယ္ေရေမႊး’ တို႔ကို ထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်ခဲ့ရသည္။
၁၉၂၄ ခုႏွစ္တြင္ ဗဟန္းအမ်ဳိးသားေကာလိပ္ပ်က္စီးသြားရာ ျမန္မာရီဗ်ဴးဂ်ာနယ္၌အက္ဒီတာအျဖစ္ ၀င္ေရာက္လုပ္ကိုင္သည္။ ထိုသို႔လုပ္ ကိုင္ေနစဥ္ ဂ်ာနယ္မွ ခြင့္ ၆ လ ယူကာ အစိုးရအေထာက္အပံ့မခံေသာ သရက္ေတာအမ်ဳိးသားေက်ာင္း၌ အမ်ဳိးသားေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ ၀င္ေရာက္လုပ္ကိုင္သည္။ သရက္ေတာေက်ာင္းတိုက္ အမ်ဳိးသားေကာင္းပ်က္ျပန္ေသာအခါ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ဒီးဒုတ္ ဂ်ာနယ္ကို ကိုယ္တိုင္ဦးစီး၍ ကိုယ္ပိုင္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
ထိုစဥ္က ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္တိုက္မွာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ပုဇြန္ေတာ္ၿမိဳ႕နယ္ ေရေက်ာ္လမ္းအနီး ၄၉ လမ္းႏွင့္ ၅၀ ထိပ္ေမာင္ဂိုမာရီလမ္းမႀကီး (ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ေအာင္ဆန္းလမ္း) ေပၚတြင္ တည္ရွိသည္။ တိုက္အထက္ထပ္၌ ဆရာဦးဘခ်ဳိႏွင့္ မိသားစုတို႔ေနထိုင္ၾကၿပီး ေအာက္ထပ္တြင္ အလုပ္တိုက္ ထားရွိေလသည္။ ကိုယ့္ပံုႏွိပ္စက္ႏွင့္ကိုယ္ ႐ိုက္ႏွိပ္ထုတ္ေ၀သည္။ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္တုိက္မွာ စီးပြားေရးမဆန္လွေခ်။ သူ႔စာရင္းႏွင့္သူ၊ သူ႔ အ႐ႈံးအျမတ္ႏွင့္သူထားၿပီး က်က်နနစီးပြားေရးဆန္ဆန္လုပ္ကိုင္ႏိုင္ျခင္းမရွိေခ်။ ပိုင္ရွင္လည္းျဖစ္၊ ထုတ္ေ၀သူလည္းျဖစ္၊ အယ္ဒီတာလည္း ျဖစ္၊ ပင္တိုင္ေဆာင္းပါးရွင္လည္းျဖစ္သာ ဦးဒခ်ဳိသည္ သတ္မွတ္ထားေသာလခႏွင့္အခေၾကးေငြမ်ားကို ထုတ္ယူသည္မဟုတ္။ လြယ္သလို၊ ေခ်ာင္သလို၊ လိုသလိုထုတ္ယူသံုးစဲြျခင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တခါတရံဂ်ာနယ္လုပ္ငန္းအတြက္ေငြလိုလွ်င္ အိမ္ကစိုက္ထုတ္ထည့္ရသည္။ ေငြမရွိက ရွိေသာပစၥည္းေပါင္ႏွံေရာင္းခ်၊ သို႔မဟုတ္ ေခ်းငွား၍ လိုေငြကိုစိုက္ထုတ္ရသည္။
ဆရာဦးဘခ်ဳိကိုယ္တိုင္ကလည္း အေပးအကမ္းရက္ေရာ၍ အေပါင္းအသင္းအေပၚလက္ဖြာေသာေၾကာင့္ လစဥ္အကုန္အက်မ်ားလွသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သူႏိုင္ေသာလုပ္ငန္းရွင္မ်ားထံမွ ေၾကာျငာခမ်ားကို တႏွစ္အတြက္ႀကိဳယူထားၿပီး အလုပ္တိုက္၏စာရင္းတြင္ ေငြမ၀င္ဘဲ ေၾကာ္ ျငာမ်ားထည့္ေပးေနရျခင္းလည္းရွိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဂ်ာနယ္လုပ္ငန္းသည္ ေငြအ၀င္အထြက္စာရင္းေရာေထြးေနၿပီး စီးပြားေရးအားျဖင့္ လုံး လည္လိုက္ေနသည္။
သို႔ေသာ္ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္ကို လူႀကိဳက္မ်ားသည္။ ေစာင္ရညံ့သည့္အခါနည္းၿပီး ေစာင္ေရေကာင္းသည့္အခါက မ်ားေပသည္။ ထိုစဥ္က ေစာင္ ေရအမ်ားဆံုး ထုတ္ေ၀ရေသာဂ်ာနယ္မ်ား၌ တခုအပါအ၀င္ျဖစ္သည္။ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္တြင္ ဆရာခ်ဳိသည္ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး၊ လူမႈေရး၊ စာေပ၊ ဂီတ၊ နကၡတ္ေဗဒင္၊ ေလာကီပညာရပ္မ်ဳိးစံုကို ဒိုင္ခံေရးသားခဲ့သည္။
ထိုသို႔ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္ႏိုင္၀င္ဘာလ ၂၄ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ဗဟန္းၿမိဳ႕နယ္ ခ်ာခ်ီလမ္း(ကိုယ့္မင္းကိုယ့္ခ်င္းလမ္း) စံအိမ္၌ မိဘုရားေခါင္ႀကီးစုဘုရားလတ္နတ္ရြာစံရာ၊ မိဘုရားေခါင္းႀကီး၏အႏၱိမစ်ာပနအတြက္ ျမန္မာစာနယ္ဇင္းမ်ားပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ရန္ ဦးေဆာင္ လႈံ႕ေဆာ္ခဲ့သည္။
ဦးဘခ်ဳိသည္ အဂၤလန္ျပည္၌ စားေရးဆရာႀကီး ဘားနပ္ေရွာလက္ခံေနေသာ ေဖဘီယံဆုိရွယ္လစ္၀ါဒကို ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သျဖင့္ ဦးဘခိုင္္ (ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးသမိုင္းစာအုပ္ေရးသူ)၊ ကိုႏုတို႔ႏွင့္အတူ ေဖဘီယံအသင္းကိုတည္ေထာင္၍ ဥကၠဌအျဖစ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။
၁၉၂၃ ခုႏွစ္ဇန္န၀ါရီလတြင္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို စတင္ခဲ့ရာသည္ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္မွ ဦးတုတ္ႀကီး၏ ‘သရာဇ’ ပါတီကို ေထာက္ခံခဲ့သည္။ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္တြင္ သရာဇပါတီဥကၠဌ ဦးတုတ္ႀကီးကြယ္လြန္ေသာအခါ ဦးေပၚထြန္း(ေနာင္ဆာဘြဲ႕ရ) ဥကၠဌျဖစ္လာသည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံမွ ‘ဆြရာဂ်္’ အသင္းကုိအတုယူ၍ ဖြဲ႕သည့္ပါတီျဖစ္သည္။ ပါတီ၏မူ၀ါဒမွာ ဥပေဒျပဳေကာင္စီအတြင္း၀င္၍ လြတ္လပ္ေရးေတာင္းဆိုရန္ႏွင့္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို တုိက္ဖ်က္ရန္ျဖစ္သည္။
၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္ၾသဂုတ္လတြင္ ခြဲေရးတြဲေရးေပၚေပါက္လာရာ ဦးဘခ်ဳိသည္ ဦးေက်ာ္ျမင့္၊ ေဒါက္တာဘေမာ္တို႔ႏွင့္ပူးေပါင္း၍ တြဲေရးဘက္မွ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။
ဦးဘခ်ဳိသည္ အျခားပါတီအဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားကို မေထာက္ခံဘဲ လြတ္လပ္စြာေ၀ဖန္ေရးသားေနေသာ္လည္း ကိုယ္တိုင္က ေရြးေကာက္ပြဲကိစၥမ်ား၊ ရာထူးလုေသာကိစၥမ်ားႏွင့္ အလုအယက္ၿပိဳင္ဆိုင္စည္း႐ံုးေသာကိစၥမ်ားတြင္ မပါ၀င္မပတ္သက္သျဖင့္ သူ႔အေပၚတြင္ အျခားႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာ္မ်ားက အာဃာတ မထားၾကေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ အခ်င္းခ်င္းမိတ္မပ်က္ဆက္ဆံၾကသည္သာမ်ား၏။
ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိသည္ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ စာေပေဆာင္ရြက္႐ံုမွ်မက ျမန္မာ့အႏုပညာတိုးတက္ေရးအတြက္လည္း ဘက္ေပါင္းစံုမွဦးေဆာင္ခဲ့သည္။ ဆရာဘခ်ဳိသည္ ကဗ်ာဂီတဖက္တြင္လည္း ဆရာတဆူသဖြယ္ျဖစ္ေနရာ ဂီတသမားအမ်ားအျပား ဒီးဒုတ္တိုက္သို႔လာၾကသည္။ ၁၉၂၉ ခုႏွစ္တြင္ မဟာဒုက္႐ုပ္ရွင္ကုမၸဏီမွ ထုတ္လုပ္သည့္ ‘ျမားနတ္ရွင္’ ဇာတ္ကား၌ ဇာတ္လိုက္၏အေဖအခန္းမွ ပါ၀င္သ႐ုပ္ေဆာင္၍ ျမန္မာ့ ႐ုပ္ရွင္ျမႇင့္တင္ေရးကို အားေပးခ်ီးျမႇင့္ခဲ့သည္။ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိသည္ စံပယ္ကေလာင္အမည္ျဖင့္ ေဘြသီတာ၀တၳဳကိုေရးသားခဲ့ရာ စႏၵာ႐ုပ္ရွင္ မွ ၀င္းဦးက ႐ုပ္ရွင္အျဖစ္႐ိုက္ကူးခဲ့ေသာ္လည္း ဇာတ္ကားေပၚထြက္လာျခင္းမရွိေခ်။ ၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ဘိလပ္မွ ျပန္ေရာက္လာေသာ ျမန္မာပန္းခ်ီေက်ာ္ ဦးဘဉာဏ္ကို ျမန္မာစာနယ္ဇင္းမ်ားႏွင့္မိတ္ဆက္ရန္ ကိုယ္တိုင္ ကမကထျပဳလုပ္ခဲ့သည္။
၁၉၃၄ တြင္ သူယံုၾကည္ေသာ ပညာရပ္အတြက္ ရွင္ဥတၱမသီရိမေထရ္၏ စမက်မ္းအဖြင့္ ‘ကပၸါလကၤာရ၀ဏၰနာက်မ္း’ ကို တည္းျဖတ္ထုတ္ ေ၀ခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္တြင္ ‘အီေနာင္ဇတ္ေတာ္ႀကီး’ ကို တည္းျဖတ္ပံုႏွိပ္ေဖၚျပခဲ့သည္။ ၁၉၃၅ ခုႏွစ္တြင္ ဂီတသုေတသနအ သင္းကို ဦးေဆာင္ဖြဲ႕စည္း၍ ေစာင္းဆရာေက်ာ္ကို ဥကၠဌ၊ ပတၱလားဦးသိုက္ကို အတြင္းေရးမွဴးတင္၍ ျမန္မာ့ဂီတတိုးတက္ေရးအတြက္ လမ္းညြန္မႈေပးခဲ့သည္။ ဂီတပညာရွင္ ေစာင္းဦးေမာင္ေမာင္လတ္၊ အဆိုေတာ္ေဒၚေဒလီညြန္႔တို႔ကို ျမန္မာ့အစဥ္အလာသီးခ်င္းႀကီးမူရင္းဆို ဟန္ႏွင့္ တီးကြက္မ်ားကို မေပ်ာက္ပ်က္ေစရန္ သီဆိုတီးမႈတ္ေစခဲ့သည္။ ဆရာခ်ဳိကုိယ္တိုင္ ကြမ္း ဘိုးထိမ္းႀကီးေပမူ၊ ဘားနာ့ဒ္ေပမူ၊ သံယုတ္ဆရာေတာ္၏ပုရပိုက္မ်ားႏွင့္ ညိႇႏိႈင္းကာ သီခ်င္းႀကီးပုဒ္ေရ (၅၇၀) ပါေသာ ေဒ၀ဣႏၶာမူ ‘ဂီတ၀ိေသာဓနီက်မ္း’ ကို တည္းျဖတ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
ဆရာခ်ဳိသည္ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္မွ ၉၁ ဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို ကေလာင္ျဖင့္ တိုက္ဖ်က္႐ံုမွ်မက ျမန္မာ့အလင္းဦးခ်စ္ေမာင္(ေနာင္ဂ်ာနယ္ေက်ာ္)၊ ဘားမားဂ်ာနယ္ဦးထြန္းသန္း၊ ရဲသတင္းစာဦးဘရွိန္ (မဟာေဆြ)၊ တို႔ဗမာသတင္းစဥ္ သခင္တင္ေမာင္တို႔ႏွင့္တြဲ၍ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးေခါင္း ေဆာင္မ်ား၏ ၉၁ ဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ေရးတြင္ ရန္ထူးမယူရန္ စုေပါင္းႀကိဳးစားခဲ့ေသးသည္။ နဂါးနီစာအုပ္အသင္းမွ ေတာင္းခံေသာ အကူအညီမ်ား ကိုလည္း ကိုယ္တိုင္ေရးသား၍ ကူညီခဲ့သည္။ ဆရာခ်ဳိသည္ ၁၃၀၀ ျပည့္အေရးေတာ္ပံုအတြင္း ၁၉၃၉ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ သခင္ထိပ္ တင္ကိုယ္ေတာ္ႀကီး၊ သခင္ႏု၊ တက္ဘုန္းႀကီးသိန္းေဖ (သိန္းေဖျမင့္) တို႔ႏွင့္အတူ အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ေခတၱဖမ္းဆီအေရးယူျခင္းခံခဲ့ရသည္။
ထိုစဥ္အတြင္း ၁၉၃၉ ခုႏွစ္ဇန္န၀ါရီလ ၂၉ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာျပည္လြတ္လပ္ေရးအမ်ဳိးသမီးအဖြဲ႕ကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၌ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ရာ အဖြဲ႕ဥကၠဌအျဖစ္ ဆရာခ်ဳိ၏ဇနီးေဒၚလွေမ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ အတြင္းေရးမွဴးမွာ ေဒၚခင္မ်ဳိးခ်စ္ျဖစ္သည္။ ၁၉၃၉ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၂ ရက္ေန႔တြင္ ၿမိဳ႕မဦးဘလြင္၊ သခင္ႏု၊ ေဒၚျမစိန္ (အမ္ေအ၊ ဘီလစ္) တို႔ႏွင့္အတူ ဦးဘခ်ဳိသည္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသို႔ မိတ္ဆက္အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ သြားေရာက္ခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ အဂၤလိပ္စာေရးဆရာႀကီး အိပ္ခ်္ဂ်ီ၀ဲလ္ (H.G. Wells) ျမန္မာျပည္သို႔ ေရာက္ေနစဥ္ ၁၉၃၉ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာစာေရးဆရာ ၄၆ ဦးက အိပ္ခ်္ဂ်ီ၀ဲလ္အား ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ေလွေလွာ္အသင္း၌ ေတြ႕ဆံုဧည့္ခံခဲ့ရာမွ စာေရးဆရာမ်ားစုစည္းမိ သည္။ ယင္းေနာက္ ၁၉၄၀ ျပည့္ႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၁ ရက္ေန႔တြင္ စာေရးဆရာႀကီးပီမိုးနင္းကြယ္လြန္ေသာအခါ စာေရးဆရာမ်ားရန္ကုန္အ ေရွ႕ပိုင္းကရိလမ္း (ဗိုလ္ျမတ္ထြန္းလမ္း) မက္သဒစ္ေက်ာင္း၌ ထပ္မံဆံုေတြ႕ခဲ့ရာမွ စာေရးဆရာအသင္းစတင္းတည္ေထာင္ခဲ့ရာ ဒီးဒုတ္ ဦးဘခ်ဳိအား ဥကၠဌအျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ခဲ့ၾကသည္။ အမႈေဆာင္မ်ားမွာ မဟာေဆြ၊ ဂ်ာနယ္ေက်ာ္ဦးခ်စ္ေမာင္၊ ၿမိဳ႕မေမာင္၊ သခၤရ၊ ရဲထြတ္၊ ဇ၀န၊ ရဲသမိန္ႏွင့္ ရန္ေအာင္တို႔ျဖစ္သည္။
ထိုႏွစ္မွာပင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္စာၾကည့္တိုက္မွဴး ဂီတသုေတသနပညာရွင္ဦးခင္ေဇာ္ (ဆရာေက) ၏ ျမန္မာသီခ်င္းႀကီးသီခ်င္းခံ၊ ပတ္ပ်ဳိး၊ ယိုးဒယား၊ ေဘာလယ္၊ ရတု၊ ရကန္၊ လူးတား၊ ဧခ်င္း၊ ေမာင္ကြန္းတို႔ကို မူမွန္အသံသြင္းႏိုင္ေရးအတြက္ ဦးေဆာင္ခဲ့သည္။ ဦးဘခ်ဳိ၏ ဦေဆာင္မႈျဖင့္ အေ၀းေရာက္မင္းဦးေအာင္ႀကီး၊ ေဒၚေစာျမေအးၾကည္၊ သီေပါနရည္ေတာ္အဖြဲ႕သားမ်ားက ကူညီခဲ့ၾကသည္။
၁၉၄၁ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၃ ရက္တြင္ ဒုတိယကမာၻစစ္ႀကီး ျမန္မာျပည္သို႔ကူးစက္လာရာ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိသည္ အေ၀းေရာက္မင္း ဦး ေအာင္းႀကီးရွိရာ ေရႊဘိုသို႔စစ္ေရွာင္ခဲ့သည္။ ေရႊဘိုတြင္ ဂ်ပန္ဆန္႔က်င္ေရးစာရြက္စာတမ္းမ်ား ေရးသားျဖန္႔ေ၀ခဲ့သည္။ မႏၱေလးေထာင္ တြင္းရွိ သခင္ႏု၊ သခင္စိုး၊ သခင္ဗဟိန္းတို႔ တ႐ုတ္ျပည္သို႔သြားႏိုင္ရန္ တ႐ုတ္အစိုးရကိုယ္စားလွယ္ ဂ်င္နရယ္၀မ္းႏွင့္ ဆက္သြယ္ေပးခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ဦးဘခ်ဳိသည္ ဂ်ပန္ဖက္ဆစ္ဆန႔္က်င္ေရးႏွင့္ နာမည္ထြက္ေနရာ အသက္ေဘးလံုျခံဳေရးအတြက္ တြံေတးဘက္တြင္ ခိုလႈံ ေနခဲ့ရသည္။ ဦးဘ ခ်ဳိ၏လံုျခံဳေရးအတြက္ သခင္ႏု၊ ဗိုလ္လက္်ာတို႔က စီစဥ္ေပးခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ထုတ္ေ၀ ေသာစာေရးဆရာမဂၢဇင္းတြင္ ဂီတေဆာင္းပါးမ်ားေရးသားခဲ့သည္။
ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးၿပီးေနာက္ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္ဇြန္လ ၄ ရက္ေန႔တြင္ ဖတပလေခၚ ဖက္ဆစ္တိုက္ဖ်က္ေရး ျပည္သူ႔လြတ္လပ္ေရးအဖြဲ႕ကိုတိုးခ်ဲ႕ ဖြဲ႕စည္းရာ ဗဟုိဦးစီးအဖြဲ႕၀င္ ၁၆ ဦးတြင္ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ပါ၀င္ခဲ့သည္။ စစ္ၿပီးေနာက္ ဒီးဒုတ္ဂ်ာနယ္ကို ျပန္လည္ထုတ္ေ၀၍ ဖဆပလ ကို ေထာက္ခံအားေပးခဲ့သည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းဦေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရအဖြဲ႔၌ ျပန္ၾကားေရး၀န္ႀကီးအျဖစ္ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္ စက္တင္ ဘာလ ၁၆ ရက္ေန႔တြင္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။
ယင္းေနာက္ ဖဆပလအဖြဲ႕ခ်ဳပ္မွ ႀကီးမွဴးေသာ ခ်င္းဗမာခ်စ္ၾကည္ေရးညီလာခံကို ၁၉၄၇ ခုႏွစ္မတ္လ ၄ ရက္မွ ၆ရက္ေန႔အထိ မေကြးတိုင္း ထီးလင္းၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပရာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ကိုယ္စား ျမန္မာအဖြဲ႕ကို ဦးေဆာင္၍ တက္ေရ ာက္ခဲ့သည္။ မတ္လ ၆ရက္ေန႔ညေန ၅ နာရီတြင္ ခ်င္း-ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရးအထိမ္းအမွတ္ေက်ာက္တိုင္ကို ဦး၀မ္းသူေမာင္၊ ဦးဇဟူးတို႕ႏွင့္အတူ အုတ္ျမစ္ခ်ခဲ့သည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ဇြန္လ (၁၆) ရက္ေန႔တြင္ က်င္းပသည့္ တိုင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀းတြင္ အေျခခံဥပေဒေရးဆြဲေရးေကာ္မတီ၌ပါ၀င္၍ အလံ၊ သီခ်င္း၊ တံဆိပ္ ေကာ္မတီ သဘာပတိအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ ခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လ ၁၉ ရက္ေန႔နံနက္ ၁၀ း ၃၀ နာရီတြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕အ တြင္း၀န္႐ုံး (ေနာင္၀န္ႀကီးမ်ား႐ုံး) ၌ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ ဆန္းဦးေဆာင္ေသာ၀န္ႀကီးမ်ားအစည္းအေ၀းက်င္းပေနစဥ္ ဂ႒ဳန္ဦးေစာ၏ေစခိုင္းခ်က္အရ လူသတ္သမားမသမာသူတို႔၏ လုပ္ၾကံသတ္ ျဖတ္မႈေၾကာင့္ ျပန္ၾကားေရး၀န္ႀကီးဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိသည္ က်ည္ဆန္ ၅ ခ်က္ထိမွန္ကာ က်ဆံုးသြားခဲ့ရသည္။ ႂကြင္းက်န္ေသာ ႐ုပ္ကလပ္ကို ၁၉၄၈ ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ ၁၁ ရက္ေန႔တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းအပါအ၀င္ အျခား၀န္ႀကီးမ်ားႏွင့္အတူ ဂ်ဴဗလီေဟာမွ အာဇာနည္ကုန္းသို႔ ပို႔ေဆာင္ဂူသြင္း သၿဂႋဳဟ္ခဲ့သည္။
က်ဆံုးစဥ္က ဇနီးေဒၚလွေမႏွင့္ သမီးမခင္ပု၊ မခင္စုတို႔က်န္ရစ္ခဲ့သည္။
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
