သမိုင္းတေကြ႕မွ ႏုိင္ငံျခားသားမ်ား
သန္း၀င္းလႈိင္
ေမ ၂၉ ၊ ၂၀၁၃
● ျမန္မာအက်ိဳးလိုလားေသာ ေဂ်အက္စ္ဖာနီဖယ္
၁၉၁ဝ ျပည့္ႏွစ္ မတ္လ ၂၉ ရက္ အဂၤါေန႔ညေနပိုင္းတြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ဘားနဒ္အခမဲ့ ပိဋကတ္တုိက္ (Bernard Free Library) ၌ အသင္း၏ ပဏာမအစည္းအေ၀းကို က်င္းပကာ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္း (The Burma Research Society) ကို တရား၀င္ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ယခုအခါ အသင္းႀကီးတည္ေထာင္ခဲ့သည့္ အခါသမယမွာ ၁၀၃ ႏွစ္ တုိင္ခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္း၏ အသက္ျဖစ္ေသာ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္ (Journal of the Burma Research Society, J.B.R.S) အတြဲ ၁၊ အပိုင္း ၁ ကို ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ စတင္ထုတ္ေ၀ခဲ့ရာ ယခုအခါ ဂ်ာနယ္၏ သက္တမ္းသည္လည္း ၁ဝ၂ ႏွစ္ ႐ွိခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။
သို႔ကလို ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းႀကီး ေပၚထြန္းေရးကို စတင္လႈံ႕ေဆာ္ႀကိဳးပမ္းခဲ့သူမွာ ထိုအခ်ိန္က အိုင္စီအက္စ္ ၀န္ထမ္း၊ ျမန္မာႏုိင္ငံေၾကးတုိင္ႏွင့္ေျမစာရင္းမင္းႀကီး ေဂ်၊ အက္စ္ ဖာနီဗယ္ (John Sydenham Furnivall) ျဖစ္သည္။ ဖာနီဗယ္ကို ကိုလိုနီေခတ္ ၿဗိတိသွ်အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေလာကတြင္ `ျမန္မာအက်ိဳးလိုလားသူ´ (သို႔မဟုတ္) `ျမန္မာအလိုေတာ္ရိ´ တစ္ဦးဟူ၍ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကသည္။
ဖာနီဗယ္သည္ ယိုးဒယားအသင္းဂ်ာနယ္ (Journal of The Siam Society) အတြဲ ၅၊ အပိုင္း ၁ (၁၉၀၈ စက္တင္ဘာလ) ကို စာေတာ္ျပန္၀န္ေထာက္ဦးထြန္းၿငိမ္း (ေနာင္ ဦးထြန္းၿငိမ္း အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္က်မ္းျပဳစုသူ) ထံမွ ေတြ႕႐ွိရာမွ အလားတူ အသင္းတစ္သင္း ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ တည္ေထာင္ရန္ လိုအပ္ေၾကာင္းကို စိတ္ပါ၀င္စားမည္ထင္ရေသာ မိတ္ေဆြမ်ားအား ျပသကာ စတင္စည္း႐ုံးလႈံ႕ေဆာ္ခဲ့သည္။ ယိုးဒယားဂ်ာနယ္မွာ ထိုင္းႏုိင္ငံေရာက္ ျမန္မာအမ်ိဳးသား ဦးေအာင္သိန္းက ဌာနအႀကီးအကဲေဟာင္း ဦးထြန္းၿငိမ္းထံ ေပးပို႔လုိက္ျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္က ဦးေအာင္သိန္းသည္ ယိုးဒယား အသင္း၏ အက်ိဳးေတာ္ေဆာင္လက္ေထာက္ အတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ေနခ်ိန္ျဖစ္သည္။ အဆိုပါဂ်ာနယ္တြင္ ဦးေအာင္သိန္းေရးသားေသာ `ထိုင္းႏုိင္ငံကို ျမန္မာတို႔ ၀င္ေရာက္လႊမ္းမိုးမႈ´ စာတမ္းပါသည္။
မစၥတာဖာနီဗယ္သည္ မိမိ၏ ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းတည္ေထာင္ရန္ အႀကံအစည္ကို သူ၏မိတ္ေဆြႏွစ္ဦးျဖစ္သူ ဦးေမေအာင္ (M.A, LL.M) (ကထိက၊ ရန္ကုန္ေကာလိပ္)၊ မစၥတာ ဒူ႐ြိဳင္ဇယ္လ္ (M. Duroiselle) (ပါဠိကထိက၊ ရန္ကုန္ေကာလိပ္) တို႔ႏွင့္ ေဆြးေႏြးတုိင္ပင္ခဲ့သည္။
အသင္းဖြဲ႕စည္းမည့္အစီအစဥ္မူၾကမ္းကိုလည္း ေရးဆြဲခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေနာက္ အသင္းဖြဲ႕စည္းမည့္အစီအစဥ္ကိုလည္း မူပြားၿပီး မိတ္ေဆြမ်ားထံျဖန္႔ခ်ိခဲ့သည္။ ထိုစဥ္က ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ ၿဗိတိသွ်ကိုလိုနီလက္ေအာက္ခံဘ၀ က်ေရာက္ေနသျဖင့္ မည္သည့္ ကိစၥရပ္ကို ေဆာင္႐ြက္လိုသည္ျဖစ္ေစ၊ အာဏာပိုင္ဘုရင္ခံထံ တင္ျပရသည္။ မစၥတာဖာနီဗယ္သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတ သနအသင္း ဖြဲ႔စည္းမည့္အစီအစဥ္ကို ဘုရင္ခံထံ တင္ျပေသာအခါ စာပုဒ္တစ္ပုဒ္ကိုသာ ျဖဳတ္ပယ္လိုက္ရသည္ဟု သိရသည္။ ျဖဳတ္ပယ္လုိက္ေသာ စာပိုဒ္တြင္ `ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ အစိုးရ၏ ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသနဆိုင္ရာ ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ားသည္ ေငြေၾကးေထာက္ပံ့မႈ နည္းပါးသျဖင့္ ကန္႔သတ္ခ်က္႐ွိေနသည့္အေပၚ ၀မ္းနည္းမိခဲ့ပါသည္။´ ဟူ၍ ပါ႐ွိသည္။
ဘုရင္ခံ၏ သေဘာတူညီခ်က္ရ႐ွိၿပီးေနာက္ မစၥတာဖာနီဗယ္သည္ ယာယီေကာ္မတီအစည္းအေ၀းကို က်င္းပ၍ အေထြေထြေကာ္မတီႏွင့္ ဆပ္ေကာ္မတီတို႔ကိုလည္း ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္မည့္ အသင္း၏အမည္ကိုလည္း ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္း (The Burma Research Society) ဟူ၍ မွည့္ေခၚရန္ ေဆြးေႏြးအတည္ျပဳခဲ့သည္။ ေကာ္မတီတြင္ ၀င္ေရာက္ေဆာင္႐ြက္ရန္ ေအာက္ပါပုဂၢိဳလ္မ်ားကို ဖိတ္ေခၚရန္လည္း ဆံုးျဖတ္ခဲ့ပါသည္။ အဆိုပါပုဂၢိဳလ္မ်ားမွာ-
(၁) ၀တ္လံုေတာ္ရ ဦးခင္
(၂) ဦးေနဒြန္း
(၃) ပ်ဥ္းမနားမင္းသားႀကီး
(၄) က်က္သေရေဆာင္ေ႐ႊစလြယ္ရမင္းဦးဘိုးစ
(၅) အိႏၵိယေဆးဖက္ဝန္ထမ္းကပၸတိန္ ဘခက္ တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။
ထို႔ေနာက္ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ မတ္လ ၂၉ ရက္ အဂၤါေန႔ညေနတြင္ ဘားနဒ္ပိဋကတ္တုိက္၌ ပဏာမအစည္းအေ၀းက်င္းပ၍ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းကို စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည္။ အစည္းအေ၀းသို႔ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ တတိယေျမာက္ ဒုတိယဘုရင္ခံ အိႏၵိယ အင္ပါယာမဟာရ႒ေသနာပတိ (K.C.I.E) အိႏၵိယႏိုင္ငံ၀န္ထမ္းဂုဏ္ထူးေဆာင္ ဆာ ဟာဘတ္သာကယ္၀ိႈက္ (Sir Herbuld Thirkell White) တက္ေရာက္၍ သဘာပတိအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္။
အစည္းအေ၀းတြင္ အသင္းဥကၠ႒ မစၥတာ အီးလ္ခ္ (Herbert L. Eales) က အဖြင့္အမွာစကား ေျပာၾကားခဲ့သည္။ ဥကၠ႒မိန္႔ခြန္းတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံဆုိင္ရာ ရာဇ၀င္သမိုင္းပညာ၊ လူမ်ိဳးစု ႏႈိင္းယွဥ္ပညာ၊ ဘာသာေဗဒတို႔မွစ၍ ယင္းတို႔ႏွင့္ ႏွီးႏႊယ္ဆက္စပ္ေနေသာ ဘာသာရပ္မ်ားေလ့လာေရးကို အားေပးလိုေသာ ရည္႐ြယ္ခ်က္ျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ျမန္မာမ်ား ႏွင့္ ၿဗိတိန္မ်ားအခ်င္းခ်င္း ခ်စ္ခင္ေလစားမႈကို ပိုမိုတိုးပြားေစလိုေသာ ရည္႐ြယ္ခ်က္ျဖင့္လည္းေကာင္း ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသန အသင္းကို တည္ေထာင္ရေၾကာင္း၊ မစၥတာဖာနီဗယ္၏ စိတ္အားထက္သန္မႈႏွင့္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈေၾကာင့္ အသင္းႀကီးျဖစ္ေပၚလာေၾကာင္း ပဏာမအစည္းအေ၀းသို႔ မစၥတာဖာနီဗယ္ မတတ္သာ၍ မလာေရာက္ႏိုင္သည့္အတြက္ ႏွေျမာတသမိေၾကာင္း ေျပာၾကားသြားသည္။
အသင္းဥကၠ႒မိန္႔ခြန္းေျပာၾကားၿပီးေနာက္ ျမန္မာပညာ႐ွင္ ဦးေမေအာင္ (၁၈၈၁-၁၉၂၆) ပဏာမမိန္႔ခြန္း ေျပာၾကားသည္။ ဦးေမေအာင္က ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ပညာတတ္မ်ားသုေတသနလုပ္ရန္ လုိအပ္ေနေသာ ကိစၥအမ်ိဳးမ်ိဳးႏွင့္ သုေတသနသေဘာကို အေျခခံက်က်႐ွင္းလင္းချ့သည္။ ယင္းေနာက္ မၾကာေသးမီက ထုတ္ေ၀ေသာ ယိုဒယားအသင္း သုေတသနဂ်ာနယ္တြင္ ယိုးဒယားေရာက္ ျမန္မာတစ္ဦး (ဦးေအာင္သိန္း) ျပဳစုသည့္ စာမ်က္ႏွာ ၁၀၀ ေက်ာ္ေသာ သုေတသနစာတမ္းကို ေတြ႕ရသျဖင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းသက္ဆိုး႐ွည္လိမ့္မည့္အေၾကာင္း ေဟာကိန္းထုတ္ထား သည္။ ထို႔အျပင္ မူလက အသင္း၀င္ ၆၀ ခန္႔သာ ခန္႔မွန္းထားေသာ္လည္း ယခုအခါ ၂၁၅ ဦး ႐ွိေနေၾကာင္း အားရဖြယ္တင္ျပထား သည္။
ထို႔ေနာက္ သဘာပတိ၏ အပိတ္မိန္႔ခြန္းျဖင့္ အစည္းအေ၀းကို အဆံုးသတ္နိဂံုးခ်ဳပ္လုိက္သည္။ သဘာပတိ မိန္႔ခြန္း၌ ေကာင္းျမတ္ေသာ ရည္႐ြယ္ခ်က္ ေကာင္းျမတ္ေသာလမ္းစဥ္တို႔ျဖင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းကို တည္ေထာင္လုိက္ျခင္းသည္ ျမန္မာ့သမုိင္းတြင္ အေရးပါေသာ လုပ္ငန္းတစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္း၊ အသင္းအမႈေဆာင္အဖြဲ႕၌ ႏုိင္ငံျခားသားႏွင့္ တုိင္းရင္းသားဦးေရအခ်ိဳးမွ်မွ် ပါ၀င္သည္မွာ အားရဖြယ္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ျမန္မာတို႔သည္ မိမိတို႔၏ ရာဇ၀င္၊ ႐ိုးရာယဥ္ေက်းမႈကို စိတ္၀င္စားသူမ်ားျဖစ္ရာ အသင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ သေဘာေပါက္စိတ္၀င္စားေအာင္ ေဆာင္႐ြက္ႏုိင္လွ်င္ သင့္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာၾကားသြားသည္။
အသင္း၏ ပထမအႀကိမ္ အေထြေထြအစည္းအေ၀းကို ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ၾသဂုတ္လ ၁၆ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္၌ က်င္းပခဲ့သည္။ ဒုတိယဘုရင္ခံ ဆာဟာဗီအဒမ္ဆန္ (Sir Harvey Adamson) က သဘာပတိအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္၍ အသင္းအက်ိဳးေဆာင္အတြင္းေရးမွဴး ခ်ားလ္ဒူ႐ြိဳင္ဇယ္ (C. Duroiselle) က အစီရင္ခံစာဖတ္ၾကားသည္။ အစီရင္ခံစာတြင္ အသင္းဂ်ာနယ္ကို ၁၉၁ဝျပည့္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္ ထုတ္ေဝရန္ ခန္႔မွန္းထားေၾကာင္း ေျပာၾကားသြားသည္။ သို႔ရာတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္း ဂ်ာနယ္ အတြဲ ၁၊ အပိုင္း ၁ ကို ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္မွ ထုတ္ေဝႏုိင္ခဲ့သည္။ အတြဲ ၁၊ အပိုင္း ၂ ကို ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ထြက္ေပၚလာသည္။ ဂ်ာနယ္ကို အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္းသာ သနာျပဳပံုႏွိပ္တိုက္၌ ႐ိုက္ႏွိပ္ခဲ့သည္။ ဂ်ာနယ္အ႐ြယ္မွာ ၈ x ၅၊ စာမ်က္ႏွာ ၁၈၀၊ အုပ္ေရ ၅၀၀၊ တစ္အုပ္ ၂ က်ပ္ ၈ ပဲ (၂က်ပ္ခြဲ)
ျဖင့္ ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ ဂ်ာနယ္အတြဲ ၁ အပိုင္း ၁ တြင္ အမႈေဆာင္စာရင္းပါ႐ွိရာ အသင္းနာယက ၂ ဦး၊ ဥကၠ႒ ၁ ဦး၊ ဒုတိယဥကၠ႒ ၃ ဦး၊ အက်ိဳးေဆာင္အတြင္းေရးမွဴး ၁ ဦး၊ ေငြထိန္း ၁ ဦး၊ အမႈေဆာင္အဖြဲ႕၀င္ ၁၇ ဦး ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတုိင္းရင္းသား ၇ ဦး ပါ၀င္ရာ
ေမာင္ဘတူ (K.S.M, C.I.E) – ဒုတိယဥကၠ႒
ေမာင္ထြန္းၿငိမ္း – ေငြထိန္း
ေမာင္ေ႐ႊဇံေအာင္ (B.A) – အမႈေဆာင္
ေမာင္ေမေအာင္ (MA., LL.M) – အမႈေဆာင္
ေမာင္ေနဒြန္း (F.R.C.I) – အမႈေဆာင္
ေမာင္ခင္ (Bar. at Law) – အမႈေဆာင္
ကပၸတိန္ဘခက္ (I.M.S) – အမႈေဆာင္ တို႔ျဖစ္သည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းႀကီးတြင္ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ မွ ၁၉၆၆ ခုႏွစ္အထိ ဥကၠ႒တာ၀န္ ယူခဲ့သူေပါင္း ၂၂ ဦး႐ွိသည္။ ၂၂ ဦးအနက္ ၁၄ ဦးသည္ ႏုိင္ငံျခားသားမ်ားျဖစ္ၿပီး၊ ၇ ဦးသာ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ဥကၠ႒တာ၀န္ယူခဲ့သူမ်ားမွာ-
(၁) Herbert L. Eales – ၁၉၁ဝ
(၂) Sir Henry S. Hartnoll – ၁၉၁၁-၁၉၁၅
(၃) Mathew Hunter – ၁၉၁၆-၁၉၂၂
(၄) ဦးေမေအာင္ – ၁၉၂၄
(၅) James Mac Kenna – ၁၉၂၅
(၆) ဆာဦးဘ – ၁၉၂၆
(၇) Sir J. Guy Rutledge – ၁၉၂၇
(၈) C.W.Dunn – ၁၉၂၈-၁၉၂၉
(၉) Sir William Carr – ၁၉၃၀-၁၉၃၁
(၁၀) Sir Thomas Couper – ၁၉၃၂-၁၉၃၃
(၁၁) S.G. Grantham – ၁၉၃၄
(၁၂) ဆာဦးဘ – ၁၉၃၅
(၁၃) H.O. Reynolds – ၁၉၃၇
(၁၄) ပါေမာကၡဦးေဖေမာင္တင္ – ၁၉၃၈-၁၉၃၉
(၁၅) B.W. Bwithinbank – ၁၉၄၀-၁၉၄၁
(၁၆) Professor Khan Sahib A.Cassim – ၁၉၄၈-၁၉၄၉
(၁၇) ဦးေဖေမာင္တင္ – ၁၉၅၀
(၁၈) ေဒါက္တာထင္ေအာင္ – ၁၉၅၄-၁၉၅၅
(၁၉) Professor G.H. Luce – ၁၉၅၆
(၂၀) ဦးခ်စ္ေသာင္ – ၁၉၅၇-၁၉၅၉
(၂၁) ေဒါက္တာဘဟန္ – ၁၉၆၁-၁၉၆၃
(၂၂) ေဒါက္တာေက်ာ္သက္ – ၁၉၆၄-၁၉၆၆
အထက္ဥကၠ႒မ်ားအနက္ ျမန္မာလူမ်ိဳး ၇ ဦး ပါ၀င္ရာ ဦးေမေအာင္၊ ဆာဦးဘ၊ ပါေမာကၡဦးေဖေမာင္တင္၊ ေဒါက္တာထင္ေအာင္၊ ဦးခ်စ္ေသာင္၊ ေဒါက္တာဘဟန္ ႏွင့္ ေဒါက္တာေက်ာ္သက္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
အသင္းသား ၂၁၅ ဦးတြင္လည္း ျမန္မာတိုင္းရင္းသား ၇၅ ဦး၊ ရာသက္ပန္အသင္း၀င္ ၃ ဦး (ေမွာ္ဘီဆရာသိန္း၊ ဦးထြန္းၿငိမ္း၊ မစၥတာေတာင္စိန္ခို) တို႔ ပါ၀င္သည္။ ဂ်ာနယ္အတြဲ ၁၊ အပိုင္း ၂ တြင္ ေမွာ္ဘီဆရာသိန္း၏ `႐ွင္ေစာပုအေၾကာင္း´ ေဆာင္းပါး ျမန္မာဘာသာျဖင့္ ပါ၀င္သည္။ စာတမ္းအက်ဥ္းခ်ဳပ္ကို အဂၤလိပ္ဘာသာျပန္ဆိုထားသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္ကို ၁၉၁၁ မွ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္အထိ တစ္ႏွစ္လွ်င္ သံုးႀကိမ္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ ၁၉၄၂၊ ၁၉၄၇၊ ၁၉၄၉ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ ဂ်ာနယ္ကို ထုတ္ေဝႏိုင္ျခင္း မ႐ွိခဲ့ေပ။ ၁၉၅ဝ မွ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္အတြင္း တစ္ႏွစ္လွ်င္ ၂ ႀကိမ္သာ ထုတ္ေဝနိုင္ေတာ့သည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းသည္ ေပ၊ ပုရပိုက္မ်ားေပၚ႐ွိ ေ႐ွးေဟာင္းျမန္မာက်မ္းမ်ားကို ပံုႏွိပ္စာျဖစ္လာေစရန္ စနစ္တက်တည္းျဖတ္၍ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ျခင္း၊ အမ်ားျပည္သူအလြယ္တကူ ဖတ္႐ႈေလ့လာႏုိင္ေစရန္၊ ဆရာ ဆရာမမ်ား၊ သုေတသီမ်ား၊ ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားမ်ား ေလ့လာအသံုးျပဳႏိုင္ေစရန္ ေဆာင္႐ြက္ျခင္းႏွင့္ ေ႐ွးေဟာင္းစာေပအေမြအႏွစ္မ်ား မတိမ္ေကာ မေပ်ာက္ပ်က္သြားေစရန္ ေဆာင္႐ြက္ေပးခဲ့သည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းႀကီးသည္ သုေတသနစာစဥ္မ်ားအျဖစ္ စစ္ႀကိဳေခတ္ ၁၉၂၁ မွ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္အထိ က်မ္းေပါင္း (၄၆) က်မ္းကို ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ႏိုင္ခဲ့သည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းက တည္းျဖတ္ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ေသာ ေ႐ွးေဟာင္းျမန္မာရာဇ၀င္ႏွင့္ စာေပဆုိင္ရာ က်မ္းမ်ားအနက္ ႐ွင္မဟာသီလ၀ံ၏ ရာဇ၀င္ေက်ာ္ကို ၁၉၃၂ ခုႏွစ္၊ ဦးၾကင္ဥ၏ ေဒ၀ကုမၻာန္ျပဇာတ္ကို ၁၉၂၆ ခုႏွစ္၊ ပေဒသာသီခ်င္းမ်ားကို ၁၉၃၄၊ ဦးကုလား၏ မဟာရာဇ၀င္ႀကီး ပထမတြဲကို ၁၉၂၆၊ ဒုတိယတြဲကို ၁၉၃၂၊ ဦးတိုး၏ ရာမရကန္ (၂ တြဲ) ကို ၁၉၃၃ ခုႏွစ္၌လည္းေကာင္း အသီးသီး ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
ျမန္မာစာေပပညာ႐ွင္ ဆရာလင္း (၁၈၇၅-၁၉၅၄) ကလည္း ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းအတြက္ ပ်ိဳ႕ႏွစ္ေစာင္ (သုတေသာမပ်ိဳ႕ႏွင့္မဟာသီလ၀ပ်ိဳ႕)၊ ျပဇာတ္တစ္အုပ္(ပါပဟိန္ျပဇာတ္)၊ ေလွ်ာက္ထံုးတစ္ေစာင္ (မဟာပညာေက်ာ္ေလွ်ာက္ထံုး) တို႔ကို ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းအတြက္ တည္းျဖတ္ေပးခဲ့ရာ ျမန္မာစာေပထြန္းကားေရးအတြက္ မ်ားစြာ အက်ိဳး႐ွိပါသည္။
သိပၸံေမာင္၀ကလည္း ျမန္မာစာေပအတြက္ အေရးပါေသာ စစ္ႀကိဳေခတ္ကာလေပၚ၀တၳဳျဖစ္သည့္ ဦးလတ္၏ ေ႐ႊျပည္စိုး ၀တၳဳ (၁၉၂၉) ႏွင့္ စပယ္ပင္၀တၳဳ (၁၉၃၁) တို႔ကို တည္းျဖတ္၍ သုေတသနအသင္းႀကီး ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးကို ျပဳစုခဲ့ေသာ ၀န္ေထာက္မင္း ဦးေမာင္ေမာင္တင္ (K.S.M, A.T.M) (၁၈၆၆-၁၉၄၅) က ကင္း၀န္မင္းႀကီးသမုိင္းကို ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းအတြက္ အသစ္ေရးသားေပးခဲ့သည္။ ယင္းစာအုပ္ကို ၁၉၃၆ တြင္ အသင္းႀကီးက ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
စစ္ၿပီးေခတ္တြင္လည္း ဆရာဦး၀န္ (မင္းသု၀ဏ္)၊ ဆရာဦးသိန္းဟန္ (ေဇာ္ဂ်ီ)၊ ဦးတင္ဧ (႐ွမ္းျပည္) ႏွင့္ ေဒါက္တာသန္း ထြန္း တို႔က ဦးေဆာင္ၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းႀကီး၏ သုေတသနစာစဥ္မ်ား တည္းျဖတ္ပံုႏွိပ္သည့္လုပ္ငန္းကို အသင္းႀကီးရပ္ဆုိင္းသြားရသည့္ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္အကုန္အထိ ေဆာင္႐ြက္ေပးခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ့ဆို႐ွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီဥကၠ႒ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္သမၼတ ဦးေနဝင္းသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသနအသင္းကို ဖ်က္သိမ္းပစ္လုိက္ရာ၊ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္း ရပ္ဆုိင္းသြားခဲ့သလို သုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္ထုတ္ေဝမႈလည္း လံုးဝရပ္ဆုိင္းသြားေလေတာ့သည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသနအသင္းႀကီးသည္ ၆၉ ႏွစ္တုိင္တုိင္ ေက်ာက္စာ၊ ေပ၊ ပုရပိုက္မ်ားတြင္သာ တိမ္ျမွဳပ္ကြယ္ေပ်ာက္ တည္႐ွိေနေသာ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ေက်ာ္က ေ႐ွးျမန္မာဘိုးဘြားတို႔၏ စာေပအေမြအႏွစ္မ်ားကို အမ်ားျပည္သူလြယ္လင့္တကူ ဖတ္႐ႈေလ့လာသုေတသနျပဳႏုိင္ရန္အတြက္ ပံုႏွိပ္စာေပအျဖစ္ စနစ္တက် တည္းျဖတ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ေသာ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသန အသင္းႀကီးသည္ ဖ်က္ဆီးခံလုိက္ရေသာ္လည္း အသင္းႀကီး၏ မြန္ျမတ္ေသာ ေစတနာျဖင့္ တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ေဒါက္တာ ေဂ် အက္စ္ ဖာနီဗယ္၏ ေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားႏွင့္ သူ႔ေက်းဇူးကို ယေန႔တုိင္ ျမန္မာျပည္သူတို႔ သတိတရ႐ွိေနဆဲပင္ျဖစ္သည္။
ဤသို႔ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းႀကီးကို တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ေဂ် အက္စ္ ဖာနီဗယ္ကို ခရစ္ ၁၈၇၈ ခုနွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံ အဂၤလန္ျပည္ အက္ဆက္ၿမိဳ႕ ဂရိတ္ဘင့္ေလ (Great Bentley) ေဒသ၌ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ဖခင္ျဖစ္သူမွာ ဆရာဝန္တစ္ဦးျဖစ္သ္။
ဖာနီဗယ္သည္ ငယ္စဥ္က Royal Medical Benevolent ေကာလိပ္ (ယခု Epsom ေကာလိပ္) ၌ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ ပညာသင္ဆု ရ႐ွိၿပီးေနာက္ ကင္းဗရစ္တကၠသိုလ္ ထရီနီတီေဟာ၌ ဆက္လက္ပညာသင္၍ ၁၈၉၉ ခုႏွစ္တြင္ သဘာ၀သိပၸံ ဘာသာရပ္ျဖင့္ ၀ိဇၹာဘြဲ႔ရ႐ွိခဲ့သည္။
ယင္းေနာက္ ၁၉၀၁ ခုႏွစ္တြင္ အိုင္စီအက္စ္ (I.C.S) ေခၚ ၀န္ထမ္းစာေမးပြဲေအာင္ၿပီးေနာက္ ၁၉ဝ၂ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ ၁၆ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာျပည္သို႔ ေရာက္႐ွိခဲ့သည္။ ဖာနီဗယ္သည္ ျမန္မာျပည္ေရာက္႐ွိၿပီးေနာက္ လက္ေထာက္ေကာ္မ႐ွင္နာ မင္းႀကီးႏွင့္ ေနရာခ်ထားေရးမင္းႀကီးအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္။ ျမန္မာျပည္သို႔ ေရာက္႐ွိသည့္ ႏွစ္မွာပင္ ေတာင္ငူသူ မာဂရက္မညြန္႔ႏွင့္ နဖူးစာဆံု၍ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ကာ သမီးႏွစ္ဦးထြန္းကားခဲ့သည္။
ဖာနီဗယ္သည္ ရခိုင္တုိင္းမွအပ ျမန္မာျပည္အႏွံ႕အျပား၌ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀ ေက်ာ္မွ် အမႈထမ္းခဲ့သည္။ အမႈထမ္းေနစဥ္၌ ျမန္မာ့သမုိင္းႏွင့္ စီးပြားေရးအေျခအေနမ်ားကို သုေတသနျပဳခဲ့သည္။ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ေနာင္တြင္ ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီး ျဖစ္လာသူ ဦးေမေအာင္ႏွင့္အတူ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းႀကီးကို ေဆာ္ၾသတည္ေထာင္ခဲ့သည္။
၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ဒုတိယေကာ္မ႐ွင္နာမင္းႀကီးႏွင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံ ေၾကးတုိင္ႏွင့္ ေျမစာရင္းမင္းႀကီးအျဖစ္ ရာထူးျမွင့္ခံရသည္။ ထိုႏွစ္မွာပင္ ဇနီးသည္ မာဂရက္ေဒၚညြန္႔ ကြယ္လြန္သြားခဲ့သည္။ ၁၉၂၃ ခုႏွစ္တြင္ နယ္ခ်ဲ႔အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ မတရားဟု ဆံုးျဖတ္ကာ ေၾကးတုိင္ႏွင့္ ေျမဟာရင္းမင္းႀကီးရာထူးမွ ႏႈတ္ထြက္၍ အိႏၵိယပဋိညာဥ္ခံ၀န္ထမ္းအျဖစ္ အၿငိမ္းစားယူခဲ့သည္။
၁၉၂၃ ခုႏွစ္ ျမန္မာစာအုပ္အသင္းလီမိတက္ကို တည္ေထာင္၍ ၁၉၂၅ ေဖေဖာ္၀ါရီလတြင္ `ဂႏၱေလာကမဂၢဇင္း´ (The World of Books) ကို စတင္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ အဆိုပါမဂၢဇင္း၌ ဘာသာျပန္ၿပိဳင္ပြဲကို ၁၉၂၇ ခုႏွစ္ ဧၿပီလမွ စ၍ လစဥ္ ျမန္မာျပည္တ၀ွမ္းမွ မည္သူမဆို ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရန္ ဖိတ္ေခၚခဲ့သည္။ ဂႏၱေလာကမဂၢဇင္း ဘာသာျပန္ၿပိဳင္ပြဲတြင္ ဆရာႀကီး သခင္ဘေသာင္းသည္ အမည္ရင္း ဘီတီ (B.T) (ဘေသာင္း) ျဖင့္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရာ ငါးႀကိမ္ဆက္တုိက္ ပထမဆုရ႐ွိခဲ့သည္။
ယင္းေနာက္ မစၥတာဖာနီဗယ္သည္ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံပညာျပန္႔ပြားေရးအသင္း (Burmese Education Extension Association) ကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။
၁၉၃၁ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလန္ျပည္သို႔ ျပည္ေတာ္ျပန္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္မွ ၃၅ ခုႏွစ္အထိ ေလဒင္ေကာလိပ္ (Leiden College) ၌ ကိုလိုနီေခတ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဘာသာရပ္ကို အထူးျပဳေလ့လာခဲ့သည္။ ေကာလိပ္မွ ဘြဲ႕လြန္ရ႐ွိၿပီးေနာက္ ကင္းဗရစ္တကၠသိုလ္တြင္ ျမန္မာစာ၊ သမုိင္း၊ ဥပေဒဘာသာရပ္ဆိုင္ရာ ကထိကရာထုူးျဖင့္ ၁၉၃၆ မွ ၁၉၄၁ ခုႏွစ္အထိ စာေပပို႔ခ် ခဲ့သည္။ ၁၉၄၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ စီ ဒဗလ်ဴဒန္း (C.W Dunn) ႏွင့္ ပူးတြဲျပဳစုေသာ ျမန္မာအဂၤလိပ္ အဘိဓာန္စာအုပ္ကို ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
၁၉၄၂ ခုႏွစ္တြင္ Reconstruction in Burma (ျမန္မာျပည္ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရး) အမည္႐ွိ စာအုပ္ကို ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံလြတ္လပ္ေရးရ႐ွိၿပီးေနာက္ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံအစိုးရက ဖာနီဗယ္အား `သတိုးသီရိသုဓမၼ´ ဘြဲ႕တံဆိပ္ ခ်ီးျမွင့္အပ္ႏွင္းခဲ့သည္။ ၁၉၅၇ ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ကလည္း ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ပညာေရးပါရဂူ (D.Litt) ဘြဲ႕ အပ္ႏွင္းခဲ့သည္။
မစၥတာဖာနီဗယ္သည္ စာေပ၀ါသနာထံု၍ ေအာက္ေဖာ္ျပပါစာအုပ္မ်ားကိုလည္း ျပဳစုခဲ့သည္-
(၁) Introduction to the Political Economy of Burma
(၂) The Fashioning of Leviathan
(၃) Colonial Policy and Practice
(၄) Social and Economic History of Burma
(၅) Chrictianity and Buddhism in Burma
(၆) An Introduction to the History of Netherland India (1602-1836)
စာအုပ္တို႔ကို ျပဳစုေရးသားခဲ့သည္။ ျမန္မာသုေတသနအသင္းႀကီးအတြက္လည္း ဆရာႀကီးဦးေဖေမာင္တင္ႏွင့္တြဲ၍ `ဇမၺဴ႕ဒီပ ဥေဆာင္းက်မ္း´ ကို ၁၉၆၀ တြင္ တည္းျဖတ္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ ၁၉၅၈ ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ အဂၤလန္သို႔ အၿပီးတုိင္ျပန္သြားၿပီးေနာက္ ၁၉၆ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဇူလုိင္လ ၇ ရက္ေန႔၌ ကင္းဗရစ္ၿမိဳ႕၌ အသက္ ၈၂ ႏွစ္ အ႐ြယ္တြင္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့ေလသည္။
မည္သို႔ဆိုေစ…. ျမန္မာ့သမိုင္းတေကြ႕၌ ျမန္မာအက်ိဳးကို လိုလားေသာ ဖာနီဗယ္၏ ေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားႏွင့္ သူ၏ အမည္သည္ ထာ၀စဥ္ထြန္းလင္းေတာက္ပေနမည္မွာ မလြဲဧကန္ပင္တည္း။
စာကိုး
(၁) သန္းဝင္းလႈိင္၊ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျမန္မာ့သမုိင္းအဘိဓာန္ ပထမအတြဲ၊ ရန္ကုန္ ပညာေ႐ႊေတာင္စာအုပ္တုိက္ ပထမအႀကိမ္ ၂၀၁၀။
(၂) ေမာင္ေဇယ်ာ၊ `ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းရာျပည့္´ ျပည္သူ႔ေခတ္ဂ်ာနယ္ အတြဲ ၁၊ အမွတ္ ၂၂။ ၂၀၁၀ ဒီဇင္ဘာ ၉
(၃) ေဒါက္တာေက်ာ္၀င္း၊ `ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္ပါသမုိင္းေဆာင္းပါးမ်ား’ ျပည္သူ႔ေခတ္ဂ်ာနယ္အတြဲ ၁၊ အမွတ္ ၂၇၊ (၂၀၁၁ ဇန္န၀ါရီလ ၁၃)
(၄) ခင္ႏွင္းဦး `ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္း၏ ျမန္မာဥကၠ႒မ်ား´ ျပည္သူ႔ေခတ္ဂ်ာနယ္ အတြဲ ၁၊ အမွတ္ ၂၀၊ ၂၀၁၁ ဇန္န၀ါရီလ ၂၀။
(၅) ျမင့္ေဆြဦး `ႏွစ္ ၁ဝဝ ျပည့္ခဲ့ၿပီျဖစ္ေသာ ျမန္မာႏုိင္ငံသုေတသနအသင္း´ ျပည္သူ႔ေခတ္ဂ်ာနယ္ အတြဲ ၁၊ အမွတ္ ၂၉၊ ဇန္န၀ါရီလ ၂၇)
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
