>
ေက်ာ္ေက်ာ္
မတ္ ၂၈၊ ၂ဝဝ၉
ေတာင္အာရွေဒသက လူသန္းေပါင္း ၁၄ဝ ေက်ာ္တို႔ဟာ arsenic ေခၚ ဓာတုစိန္ အဆိပ္ သင့္ေနတဲ့ ေရကို ေန႔စဥ္ ေသာက္သံုးေနၾကၿပီး ဘဂၤလားေဒ့ရွ္၊ ကေမၺာဒီးယား၊ အိႏိၵယ၊ ျမန္မာ နဲ႔ ဗီယက္နမ္ ႏိုင္ငံတို႔မွ လူေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာဟာ ဓာတုစိန္ အဆိပ္သင့္ၿပီး ကင္ဆာေရာဂါနဲ႔ ေသဆံုးေနရပါတယ္လို႔ ကမာၻ႔ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔အစည္း(WHO) က ထုတ္ေဖာ္ထားပါတယ္။ သမိုင္းမွာ အႀကီးမားဆံုးေသာ အဆိပ္သင့္မႈလို႔ က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ 
အဆိပ္သင့္ျခင္းရဲ႕ မူလရင္းျမစ္က ဟိမဝႏာၱ ေတာင္တန္းႀကီး ျဖစ္တယ္၊ အဲဒီက သဘာဝအေလ်ာက္ ဓာတုစိန္ ပါဝင္တဲ့ အနယ္အမႈန္ေတြဟာ ျမစ္ႀကီး ေလးခု ျဖစ္တဲ့ မဲေခါင္ျမစ္၊ ဧရာဝတီျမစ္၊ ဂဂၤါျမစ္၊ ျမစ္နီျမစ္ တုိ႔ထဲကို စီးဆင္း ဝင္ေရာက္ေနတယ္လို႔ လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၅ ႏွစ္ေက်ာ္ ကတည္းက သိပၸံပညာရွင္မ်ားက ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ သူတို႔ မေျဖရွင္းႏိုင္ေသးတဲ့ ပေဟဠိတစ္ခုက ဓာတုစိန္အနယ္အမႈန္ေတြဟာ ျမစ္ေခ်ာင္းထဲမွာသာမက ဘာေၾကာင့္ ေျမႀကီးေအာက္ ေပ ၁ဝဝ ေက်ာ္အထိက ေရေတြထဲကို ေရာက္ေနရသလဲ ဆိုတာပါပဲလို႔ စတန္းဖို႔တကၠသိုလ္(Stanford University) က ေျမထုသိပၸံပညာရွင္ စေကာ့ဖဲန္ေဒါ့ (Scott Fendorf) က ေျပာပါတယ္။ ၁၉၈ဝ ႏွစ္မ်ားအတြင္း ဘဂၤလားေဒ့ရွ္က ဓာတုစိန္အဆိပ္သင့္မႈဟာ ေရတြင္းထဲက ေသာက္ေရသံုးစဲြျခင္းနဲ႔ ဆက္စပ္ေနေၾကာင္းကို ပညာရွင္မ်ားက ရွာေဖြေတြ႔ရွိခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီ ပေဟဠိကို ေျဖရွင္းႏုိင္ဖုိ႔ စေကာ့ဟာ တျခားလုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ ႏွစ္ဦးနဲ႔အတူ ၂ဝဝ၄ ခုႏွစ္ကစၿပီး ကေမၺာဒီယားရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဖႏိြဳင္းပင္ အနီးအနားမွ အရပ္တစ္ခုကို ေရြးခ်ယ္ခဲ့ၿပီး အဲဒီမွာ သုေတသန ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ငါးႏွစ္ေနာက္ပိုင္းမွာ သူတို႔အသင္းဟာ အေျဖကို ရွာေဖြႏိုင္ခဲ့ၿပီး အစိုးရ အဖဲြ႔အစည္း တခ်ိဳ႕ရဲ႕ ပူးေပါင္းမႈနဲ႔ ေသာက္သံုးေရထဲက ဓာတုစိန္ အဆိပ္သင့္မႈ ဆက္လက္ မႀကီးထြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေနၾကပါတယ္။
“က်ေနာ္တို႔ ထင္သလိုပဲ ဓာတုစိန္ အနယ္ေတြ ပါဝင္တဲ့ ေရေတြဟာ ဟိမဝႏာၱ ေတာင္တန္းကေန သယ္ေဆာင္လာတယ္၊ ျမစ္ေခ်ာင္းထဲကို ေရာက္တယ္၊ အဲဒီေနာက္ ေျမႀကီးေအာက္က ေရေအာင္းလႊာ(aquifer)ထဲကို ေရာက္သြားတယ္” ဟု စေကာ့က ေျပာပါတယ္။ ကေမၺာဒီးယား၊ အိႏိၵယ၊ ျမန္မာ၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ နဲ႔ ဗီယက္နမ္တို႔မွာ လူအသံုးမ်ားတဲ့ ေရတြင္းေရဟာ ေရေအာင္းလႊာက ထြက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဓာတုစိန္ကို ေရမွာ ေပ်ာ္ဝင္ေစတဲ့ အဓိက တရားခံကေတာ့ ေျမႀကီးနဲ႔ ျမစ္ၾကမ္းခင္းမွာ ေနထိုင္တဲ့ ဘက္တီးယားတမိ်ဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ဓာတုစိန္ဟာ သံေခ်းတက္တဲ့ အရာေတြနဲ႔ ကပ္တြယ္ၿပီး ျမစ္ၾကမ္းခင္းေအာက္မွာ ေျမအထပ္ထပ္နဲ႔ ဖံုးအုပ္ခံရတယ္၊ အဲဒီ ဘက္တီးယားေတြဟာ သံေခ်းနဲ႔ ဓာတုစိန္ေတြကို မီွဝဲၿပီး ေနထိုင္ၾကတယ္၊ သူတို႔စားသံုးၿပီး စြန္႔ထုတ္လိုက္တဲ့ ဓာတ္ေပါင္းပစၥည္းတမ်ိဳးဟာ ေရထဲမွာ ေပ်ာ္ဝင္ႏိုင္တဲ့ သတၱိရွိပါတယ္။ အဲဒီမွာ ျပႆနာကစပါတယ္။ အဲဒီလိုျဖစ္စဥ္ဟာ သဘာဝအေလ်ာက္ျဖစ္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာခဲ့ၿပီလို႔ သိရပါတယ္။ စေကာ့အသင္းရဲ႕ ရွာေဖြေတြ႔ရွိမႈကို Nature ဂ်ာနယ္မွာ အတည္ျပဳ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ျပႆနာကို ေျဖရွင္းဖို႔ နည္းလမ္းမ်ား
ဦးဆံုး ေဒသရဲ႕ ေရေအာင္းလႊာအေၾကာင္းကို သိထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဓာတုစိန္ကင္းတဲ့ ေရေအာင္းလႊာကို ရွာေဖြၿပီး လူအမ်ား ေဘးကင္းစြာ ေသာက္သံုးႏိုင္တဲ့ ေရတြင္းတူးဖို႔ပါပဲ။ အကယ္၍ ေဒသတစ္ခုမွာ ဓာတုစိန္ကင္းတဲ့ေနရာ ရွာမေတြ႕ခဲ့ပါက ဓာတုစိန္ကို စစ္ထုတ္ႏိုင္တဲ့ ကိရိယာကို တပ္ဆင္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေရစစ္တဲ့ ကိရိယာဟာ ေစ်းႏံွဳးသက္သာရမယ္၊ သံုးစဲြရလည္း လြယ္ကူဖို႔ လိုပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး စစ္ထုတ္ထားတဲ့ ဓာတုစိန္ေတြကို စြန္႔ပစ္ဖို႔ေနရာ အခက္အခဲ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး စစ္တဲ့ကိရိယာက ခ်ိဳ႕ယြင္းခဲ့လွ်င္ ဘယ္သူသိႏိုင္မွာလဲ၊ ဘယ္လုိ စမ္းသပ္မွာလဲ စတဲ့ ျပႆနာေတြ ရွိပါတယ္။
မိုးေရ ခံယူ သိုေလွာင္ျခင္း နည္းကလည္း ေနရာတခ်ိဳ႕အတြက္ အသံုးက်ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ မိုးနည္းတဲ့ ေဒသမ်ားမွာ ေရေလွာင္ဖို႔ ႀကီးမားတဲ့ ေရကန္ လိုအပ္ၿပီး အကုန္အက် ပိုမ်ားႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီ ေဒသမ်ားမွာ ေနထိုင္တဲ့ လူအမ်ားစုရဲ႕ ေန႔စဥ္ လုပ္အားခဟာ ၂ေဒၚလာ ေအာက္ပဲ ရွိပါတယ္။ ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့ ျမစ္ေခ်ာင္းကရတဲ့ ေရကို ပိုးသတ္ေဆးခတ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
ကေမၺာဒီးယားကို သြားေရာက္ၿပီး သုေတသန ျပဳလုပ္တာဟာ ေရထဲက ဓာတုစိန္ အဆိပ္သင့္ျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းအရင္းကို ရွာေဖြဖို႔သက္သက္ပဲ ျဖစ္ေပမဲ့လည္း အဲဒီေဒသက ေနထိုင္သူေတြအတြက္ လက္ေတြ႔ အကိ်ဳးျပဳႏိုင္တဲ့ အရာ တစ္ခုခု လုပ္ေပးႏိုင္ဖို႔ဟာ ပိုၿပီး အေရးႀကီးတယ္ဆိုတာ မၾကာခင္ စေကာ့တို႔အဖဲြ႔ နားလည္လာၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔႔အဖြဲ႔ဟာ စမ္းသပ္ဖို႔ တူးထားတဲ့ ေရတြင္းက ဓာတုစိန္ ကင္းတယ္ဆိုရင္ ေနာက္ထပ္ ေရတြင္းတစ္ခု ထပ္တူးၿပီး တစ္ခုကို အမ်ားသံုး၊ တစ္ခုကို ေျမပိုင္ရွင္ကို ေပးပါတယ္။ အကယ္၍ ေရတြင္းဟာ အဆိပ္သင့္တဲ့ေရ ျဖစ္ေနရင္ ေျမပိုင္ရွင္ကို ေရစစ္ထုတ္တဲ့ ကိရိယာတစ္စံု ေပးပါတယ္။
“သူတို႔ကို သန္႔ရွင္းတဲ့ေရတြင္း ဒါမွမဟုတ္ ေရစစ္တဲ့ကိရိယာကို ေပးႏိုင္တာဟာ က်ေနာ္တို႔ရဲ႕ သုေတသန ရွာေဖြခ်က္ထက္ ပိုမိုၿပီး တန္ဖိုးရွိပါတယ္“ လို႔ စေကာ့က ေျပာျပပါတယ္။
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
