မာန္သီဟထြန္း – ေဆပီယန္စ္၊ အပိုင္း (၁၄) – မ်ိဳးရုိးဗီဇမ်ား၏ အကန္႔အသတ္ကုိ ေက်ာ္လြန္ျခင္း
Sapiens – A Brief History of Humankind by Yuval Noah Harari
(မိုးမခ) ေဖေဖာ္၀ါရီ ၉၊ ၂၀၁၉
စာေရးသူ၏ ေဖ့စ္ဘြတ္မွ ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။
ေဆပီယန္စ္ ၁၄
စိတ္ကူးအရွိတရားေတြကုိ စကားလံုးေတြနဲ႔ဖန္ဆင္းႏုိင္စြမ္းက ပမာဏမ်ားျပားလွတဲ့တစိမ္းတရံေတြကုိ ထိထိထိေရာက္ေရာက္ အတူပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္ႏုိင္ေစခဲ့တယ္။ ဒါ႔အျပင္ ေနာက္ထပ္တစ္ခုကုိ လုပ္ေဆာင္ႏုိင္ေစတာ ရွိပါေသးတယ္။ လူအမ်ားအျပား ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္မႈဟာ စိတ္ကူးယဥ္ထားတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြအေပၚသာ မူတည္တာေၾကာင့္ ဒီစိတ္ကူးယဥ္အေၾကာင္းတရားေတြကုိ ေျပာဆုိတဲ့ပံုစံ ေျပာင္းလဲလုိက္တာနဲ႔ လူေတြရဲ႕ ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္မႈပံုစံကုိ ေျပာင္းလဲလုိက္လုိ႔ရပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ေသာ
အေျခအေနေတြမွာ ဒီစိတ္ကူးယဥ္အေၾကာင္းအရာေတြဟာ တမဟုတ္ခ်င္းေျပာင္းလဲသြားတတ္ၾကတယ္။
၁၇၈၉ ခုနွစ္မွာ ျပင္သစ္ျပည္သူေတြက ထာဝရဘုရားသခင္က ဘုရင္ေတြကုိအုပ္စုိးခြင့္အာဏာ ေပးအပ္ထားတယ္လုိ႔ ယံုၾကည္ထားၾကရာကေန ညတြင္းခ်င္းပဲ ျပည္သူလူထုကသာ ႏုိင္ငံကုိ အုပ္ခ်ဳပ္ရမယ္လုိ႔ ေျပာင္းလဲ ယံုၾကည္လုိက္ၾကပါတယ္။ အဲဒီရလဒ္ဟာ စဥ္းစားသိျမင္ျခင္းေျပာင္းလဲမႈႀကီး ျဖစ္ခ်ိန္ကစၿပီး ဟုိမုိေဆပီယန္စ္တုိ႔က ေျပာင္းလဲတဲ့ေခတ္ရဲ႕လုိအပ္ခ်က္နဲ႔အညီ သူတုိ႔ရဲ႕ အျပဳအမူပံုစံေတြကုိ လ်င္ျမန္စြာေျပာင္းလဲျပဳျပင္ႏုိင္လုိ႔ပါ။ ဒီအရာက မ်ိဳးရုိးဗီဇဆင့္ကဲေျပာင္းလဲျခင္းဆုိတဲ့ ယဥ္ေၾကာပိတ္ဆုိ႔မႈကုိ ေက်ာ္လြန္ၿပီး ယဥ္ေက်းမႈဆင့္ကဲေျပာင္းလဲျခင္းျဖစ္စဥ္ေတြအတြက္ ပိုမိုလ်င္ျမန္တဲ့လမ္းေၾကာကုိ ဖြင့္ေပးခဲ့တယ္။ အဲဒီလမ္းေၾကာမွာ ျမန္သထက္ျမန္ေအာင္သြားေနရင္းကပဲ ဟုိမုိေဆပီယန္စ္တုိ႔ဟာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ႏုိင္တဲ့စြမ္းရည္မွာ တျခားလူသားမ်ိဳးစိတ္ႏွင့္တိရိစာၦေတြအားလံုးထက္ အမ်ားႀကီးပုိေကာင္းမြန္ေက်ာ္တက္သြားပါေတာ့တယ္။
အျခားေသာလူမႈေရးသတၱဝါေတြရဲ႕ ေနထုိင္ျပဳမူပံုကို သူတုိ႔ရဲ႕မ်ိဳးရုိးဗီဇေတြက ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ကန္႔သတ္ဆံုးျဖတ္ေပးပါတယ္။ တိရိစာၦန္ေတြရဲ႕ ေနထုိင္ျပဳမူပံုေတြကုိ သူတုိ႔ေနထုိင္ရာပတ္ဝန္းက်င္ ေဒသ ႏွင့္ သူတုိ႔ရဲ႕တစ္ဦးခ်င္းပင္ကုိစရိုက္ကလည္း လႊမ္းမိုးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တူညီတဲ့ဝန္းက်င္တစ္ခုမွာ မ်ိဳးစိတ္တစ္ခုတည္းက တိရိစာၦန္ေတြဟာ ေနထုိင္ျပဳမူပံုတူညီၾကတယ္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ မ်ိဳးရုိးဗီဇ ေျပာင္းလဲျခင္းမ်ိဳးမရွိဘဲ ႀကီးမားထူးျခားတဲ့ ဆက္ဆံေရးဆုိင္ရာေနထုိင္ျပဳမူပံုေတြ ေျပာင္းလဲသြားဖုိ႔ မျဖစ္ႏုိင္ပါဘူး။
ဥပမာအားျဖင့္ ရုိးရုိးခ်င္ပန္ဇီေတြမွာ ေခါင္းေဆာင္အထီးတစ္ေကာင္ကဦးေဆာင္ၿပီး အထက္ေအာက္သေဘာဆန္တဲ့အုပ္စုေတြဖြဲ႔ၿပီး ေနထုိင္ေလ့ရွိတဲ့ မ်ိဳးရိုးဗီဇေတြ ရွိတယ္။ ခ်င္ပန္ဇီမ်ိဳးစိတ္ေတြ ႏွင့္ အလြန္နီးစပ္တဲ့အဖြဲ႔ဝင္ေတြျဖစ္တဲ့ ဘိုႏိုဘိုေမ်ာက္ေတြမွာေတာ့ အမေတြက ဦးေဆာင္ၿပီး အဖြဲ႔ဝင္အားလံုးတန္းတူညီၾကတဲ့အုပ္စုေတြဖြဲ႔ၿပီး ေနထုိင္ေလ့ရွိတယ္။ ခ်င္ပန္ဇီအမေတြအေနနဲ႔ သူတုိ႔နဲ႔နီးစပ္တဲ့အမ်ိဳးေတြျဖစ္တဲ့ ဘိုႏိုဘိုေမ်ာက္ေတြဆီက သင္ခန္းစာယူၿပီး ခ်င္ပန္ဇီေတာ္လွန္ေရးတစ္ခု မစတင္ႏုိင္ပါဘူး။ ခ်င္ပန္ဇီအထီးေတြကလည္း ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒညီလာခံလုပ္ၿပီး ေခါင္းေဆာင္အထီးရဲ႕ တကိုယ္တည္း အုပ္ခ်ဳပ္မႈဟာအဆံုးသတ္ၿပီျဖစ္ၿပီး အခုကစလုိ႔ ခ်င္ပန္ဇီေမ်ာက္မ်ား အားလံုးကုိ တန္းတူညီမွ်ဆက္ဆံရမည္ျဖစ္ပါေၾကာင္း စသည့္ျဖင့္ ေၾကျငာဖုိ႔မျဖစ္ႏုိင္ပါဘူး။ အခုလုိ ႀကီးက်ယ္တဲ့အျပဳအမူပုိင္းဆုိင္ရာေျပာင္းလဲမႈ ျဖစ္လာဖုိ႔ဆုိတာ ခ်င္ပန္ဇီေတြရဲ႕ မ်ိဳးရုိးဗီဇမွာ တစ္ခုခုေျပာင္းလဲမွသာ ျဖစ္ႏုိင္မွာပါ။
အဲဒီအခ်က္ေတြေၾကာင့္ပဲ ေရွးခတ္လူသားေတြဟာ ႀကီးမားတဲ့ေျပာင္းလဲမႈႀကီးမႈေတြျဖစ္လာဖုိ႔ ကိုယ္တုိင္စတင္ မလုပ္ေဆာင္ႏုိင္ခဲ့တာပါ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ိ႔သိထားသေလာက္ေျပာရရင္ ေရွးေခတ္လူသားေတြ လူမႈဆက္ဆံေရးပံုစံေျပာင္းလဲသြားတာ၊ နည္းပညာအသစ္ မ်ားတီထြင္လာတာ၊ တျခားနယ္ပယ္အသစ္ေတြဆီ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္တာေတြဟာ မ်ိဳးရုိးဗီဇေျပာင္းလဲျခင္းႏွင့္ ေနထုိင္ရာပတ္ဝန္းက်င္ရဲ႕ဖိအားေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ယဥ္ေက်းမႈေျပာင္းလဲသြားတာေၾကာင့္ စတင္ျဖစ္ပ်က္လာႏုိင္ေခ် နည္းပါးပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္သာ လူသားေတြအတြက္ ဒီလုိမ်ိဳး ေျပာင္းလဲမႈေျခလွမ္းေတြျဖစ္လာဖုိ႔ ႏွစ္ေပါင္းရာေထာင္နဲ႔ခ်ီ ၾကာခဲ့ရတာပါ။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၂ သန္းက မ်ိဳးရုိးဗီဇေျပာင္းလဲသြားတာေၾကာင့္ ဟုိမုိ အီရက္တပ္စ္ (မတ္တပ္လူ) လုိ႔ေခၚတဲ့ လူသားမ်ိဳးစိတ္အသစ္တစ္ခု ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္။ အဲဒီမ်ိဳးစိတ္ ေပၚေပါက္လာျခင္းႏွင့္အတူ ေက်ာက္လက္နက္ကိရိယာနည္းပညာေတြ စတင္တီထြင္လာခဲ့တယ္။ အခုခ်ိန္မွာ အဲဒါတီထြင္မႈကုိ ဟုိမုိ အီရက္တပ္စ္မ်ိဳးစိတ္ရဲ႕ ထူးျခားတဲ့ဝိေသသတစ္ခုအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳထားၾကပါတယ္။ ဟုိမို အီရက္တပ္စ္ေတြ ေနာက္ထပ္မ်ိဳးရိုးဗီဇေျပာင္းလဲျခင္း မျဖစ္သေရြ႕ သူတုိ႔ရဲ႕ ေက်ာက္လက္နက္ကိရိယာေတြလည္း ႏွစ္ေပါင္း ၂ သန္းနီးပါး အရင္အတုိင္း မေျပာင္းမလဲ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။
သုိ႔ေပမယ့္လည္း စဥ္းစားသိျမင္ျခင္းေျပာင္းလဲမႈႀကီးျဖစ္ခ်ိန္ကစၿပီး ေဆပီယန္စ္တုိ႔ဟာ သူတို႔ရဲ႕ေနထုိင္ျပဳမူပံုကုိ လ်င္ျမန္စြာေျပာင္းလဲႏုိင္တယ္။ မ်ိဳးရိုးဗီဇ ႏွင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ေျပာင္းလဲမႈေတြမပါဘဲ အဲဒီေနထုိင္ျပဳမူပံုအသစ္ေတြကုိ ေနာင္မ်ိဳးဆက္ေတြဆီ လက္ဆင့္ကမ္းေပးႏုိင္ပါတယ္။
ထင္ရွားတဲ့ ဥပမာအေနနဲ႔ ကက္သလစ္ဘုန္းႀကီးေတြ၊ ဗုဒၶသံဃာ့အဖြဲ႔အစည္းေတြ၊ ေရွးတရုတ္နန္းတြင္း မိန္းမစုိး စတဲ့ “သားသမီးမယူတဲ့အထက္တန္းစားလူေတြ” သမုိင္းမွာ အၿမဲျပန္ေပၚလာတတ္တဲ့့အျဖစ္ကုိ ဆင္ျခင္ႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒီလုိအထက္တန္းစားလူေတြ တည္ရွိတယ္ဆုိတာ သဘာဝတရား၏ေရြးခ်ယ္ျခင္းဆုိတဲ့ ပဓာနအေျခခံသေဘာတရားနဲ႔ လံုးဝဆန္႔က်င္ေနပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ လူ႔အသိုင္းအဝုိင္းရဲ႕ အထက္တန္းအုပ္စုိးသူေနရာက အဲဒီလူေတြဟာ မ်ိဳးဆက္ျပန္႔ပြားျခင္းဆုိတဲ့အရာကုိ လုိလိုလားလား ျငင္းပယ္ၾကလုိ႔ပါ။
ခ်င္ပန္ဇီေခါင္းေဆာင္အထီးေတြကေတာ့ တတ္ႏုိင္သမွ် ခ်င္ပန္ဇီအမ မ်ားမ်ားနဲ႔ လိင္ဆက္ဆံရဖုိ႔အတြက္ သူတုိ႔ရဲ႕စြမ္းအားကုိအသံုးျပဳပါတယ္။ ရလဒ္အေနနဲ႔ အုပ္စုတြင္းကသားေပါက္ငယ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား၏ အေဖလည္း ျဖစ္လာပါတယ္။ ကက္သလစ္ဘာသာဝင္ေတြရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္အထီးဟာ လိင္ဆက္ဆံျခင္းႏွင့္ ကေလးငယ္ေတြကုိျပဳစုျခင္းကေန လံုးဝေရွာင္ၾကဥ္ပါတယ္။အဲဒီလုိေရွာင္ၾကဥ္တာဟာ အစာေရစာအလြန္ရွားပါးျခင္း၊ မိတ္လုိက္ေဖာ္မရွိျခင္း စတဲ့ ခက္ခဲတဲ့ပတ္ဝန္းက်င္အေျခအေနေတြေၾကာင့္ မဟုတ္ပါဘူး။ သုိ႔မဟုတ္ ထူးဆန္းတဲ့မ်ိဳးရုိးဗီဇေျပာင္းလဲျခင္းတစ္ခုခု ျဖစ္သြားလုိ႔လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ကက္သလစ္အသင္းေတာ္အေနနဲ႔ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရွင္သန္လာခဲ့တာဟာ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး တစ္ဦးကေန ေနာက္တစ္ဦးကုိ ျဗဟၼစရိယမ်ိဳးရုိးဗီဇေတြ လက္ဆင့္ကမ္းလုိက္တာေၾကာင့္မဟုတ္ဘဲ ဓမၼသစ္က်မ္း ႏွင့္ ကက္သလစ္ကာႏြန္ဥပေဒစတဲ့ စိတ္ကူးယဥ္အေၾကာင္းအရာေတြကုိ လက္ဆင့္ကမ္းေပးလုိက္တာေၾကာင့္ပဲျဖစ္ပါတယ္။
အျခားနည္းနဲ႔ေျပာရရင္ ေရွးခတ္လူသားေတြရဲ႕ ေနထုိင္ျပဳမူပံု ေျပာင္းလဲမသြားဘဲ ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္နဲ႔ခ်ီ ပံုေသတသမတ္တည္း ရွိေနခဲ့တဲ့အခ်ိန္မွာ ေဆပီယန္စ္ေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕လူမႈဖြဲ႔စည္းပံု၊ အခ်င္းခ်င္း ဆက္ဆံရင္းႏွီးပံု၊ စီးပြားေရးဆုိင္ရာလုပ္ေဆာင္မႈေတြႏွင့္ တျခားေသာ ေနထုိင္ျပဳမူပံုအမ်ိဳးမ်ိဳးကုိ ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခု၊ ႏွစ္ခုအတြင္း အသစ္ေဖာ္ေဆာင္ေျပာင္းလဲႏုိင္ၾကပါတယ္။ ၁၉၀၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ ေမြးၿပီး အသက္ ၁၀၀ အျပည့္အထိ အသက္ရွင္ခဲ့တဲ့ ဘာလင္ၿမိဳ႕သူတစ္ေယာက္ကုိ စဥ္းစားၾကည့္ပါ။ သူမရဲ႕ငယ္ဘဝကုိ ဒုတိယေျမာက္ ဝီလီယံဘုရင္ရဲ႕ ဟိုအန္ဇုိလန္ အင္ပါယာေအာက္မွာ ရွင္သန္ခဲ့ၿပီး၊ လူလားေျမာက္တဲ့ကာလေတြကုိ ဝိုင္မာ သမၼတႏုိင္ငံ၊ နာဇီဂ်ာမန္အင္ပါယာႏွင့္ ကြန္ျမဴနစ္အေရွ႕ဂ်ာမနီလက္ေအာက္မွာ ေနထုိင္ခဲ့တယ္။ အဲဒီေနာက္ ဒီမုိကေရစီရၿပီး ျပန္လည္ေပါင္းစီးသြားတဲ့ ေခတ္သစ္ဂ်ာမနီနုိင္ငံသူတစ္ေယာက္အျဖစ္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့တယ္။ အလြန္တရာ ကြဲျပားျခားနားလွတဲ့ လူမႈႏိုင္ငံေရးစနစ္ ၅ ခု ေအာက္မွာ ရွင္သန္ခဲ့ရေပမယ့္လည္း သူမရဲ႕ ဒီအင္ေအမ်ိဳးရုိးဗီဇေတြကေတာ့ မေျပာင္းမလဲ နဂုိပံုစံအတုိင္းသာ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီအရာက ေဆပီယန္စ္ေတြရဲ႕ ေအာင္ျမင္မႈေသာ့ခ်က္ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ဦးခ်င္း ရင္ဆုိင္တုိက္ခိုက္ ၾကမည္ဆုိရင္ နီယန္ဒါသာလ္တစ္ေယာက္က ေဆပီယန္စ္ တစ္ေယာက္ကုိ အႏုိင္ယူသြားဖုိ႔မ်ားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ရာႏွင့္ခ်ီတဲ့အေရအတြက္နဲ႔ ရင္ဆုိင္ၾကမယ္ဆုိရင္ နီယန္ဒါသာလ္ေတြ အနုိင္ရမယ့္အခြင့္အေရး လံုးဝရွိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ နီယန္ဒါသာလ္မ်ားအေနနဲ႔ ျခေသၤ့ေတြ ဘယ္မွာရွိတယ္ဆုိတဲ့ သတင္းအခ်က္ အလက္ကုိ အခ်င္းခ်င္းေဝငွႏုိင္ၾကေပမယ့္လည္း သူတုိ႔ဟာ ျခေသၤ့ဆုိတဲ့ ဒီအေၾကာင္းအရာကုိ မ်ိဳးႏြယ္စုကုိေစာင့္ေရွာက္တဲ့ဝိဉာဥ္အျဖစ္ စိတ္ကူးယဥ္အေၾကာင္းအရာအျဖစ္ ေျပာင္းလဲေျပာဆုိႏုိင္စြမ္း မရွိပါဘူး။ စိတ္ကူးယဥ္အေၾကာင္းအရာေတြကုိ ဖန္တီးေျပာဆုိႏုိင္တဲ့အစြမ္းမရွိတာေၾကာင့္ နီယန္ဒါသာလ္ေတြဟာ မ်ားျပားတဲ့လူဦးေရပမာဏနဲ႔ ထိထိေရာက္ေရာက္ ပူးေပါင္းလုပ္ကုိင္ႏိုင္စြမ္း မရွိခဲ့ဘူး။ အလ်င္အျမန္ေျပာင္းလဲေနတဲ့ စိန္ေခၚမႈအမ်ိဳးမ်ိဳးကုိလိုက္ၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕လူမႈအျပဳအမူေတြကုိ လုိက္ေလ်ာညီေထြေအာင္ မေျပာင္းလဲႏုိင္ခဲ့ၾကပါဘူး။
နီယန္ဒါသာလ္တစ္ေယာက္ရဲ႕စိတ္ထဲကုိဝင္ၿပီး သူဘယ္လုိ စဥ္းစားေတြးေခၚတယ္ဆိုတာကုိ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ မသိႏုိင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္လည္း သူတုိ႔ရဲ႕ၿပိဳင္ဘက္ ေဆပီယန္စ္ေတြႏွင့္ယွဥ္ၾကည့္ရင္ နီယန္ဒါသာလ္ေတြရဲ႕ စဥ္းစား ေတြးေခၚႏုိင္မႈအကန္႔အသတ္ကုိ သြယ္ဝိုက္ညႊန္ျပေနတဲ့ သက္ေသေတြ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔မွာ ရွိပါတယ္။ ေရွး ေဟာင္းသုေတသနပညာရွင္ေတြက လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ ၃ေသာင္းေက်ာ္က ဥေရာပအတြင္းပုိင္းက ေဆပီယန္စ္ေတြေနထုိင္ခဲ့တဲ့ ေနရာတစ္ခုကုိ တူးေဖာ္တဲ့အခါမွာ တစ္ခါတစ္ရံ အတၱလႏၲိတ္သမုဒၵရာႏွင့္ ေျမထဲပင္လယ္က ပင္လယ္ခရုခြံေတြကုိ ေတြ႔ရွိခဲ့ၾကတယ္။ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ရွိတာက အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ ေဆပီယန္စ္အုပ္စုငယ္ေတြအၾကား ခရီးေဝးကုန္သြယ္မႈျပဳၾကျခင္းကေနသာ ဒီပင္လယ္ခရုခြံေတြ ဥေရာပကုန္းတြင္းပုိင္းကုိ ေရာက္လာတာနဲ႔ တူပါတယ္။ နီယန္ဒါသာလ္ေတြ ေနထုိင္ခဲ့တဲ့ေနရာေတြမွာ အဲဒီလုိမ်ိဳးကုန္သြယ္မႈျပဳတဲ့ သက္ေသအေထာက္အထားေတြ မေတြ႔ရပါဘူး။ သူတုိ႔ဟာ ေဒသတြင္းကကုန္ၾကမ္းပစၥည္းေတြနဲ႔သာ လက္နက္ကိရိယာေတြ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ဘာသာျပန္ – မာန္သီဟထြန္း
ပံုေတြကုိ ေအာက္ပါလင့္ေတြကေန ယူပါတယ္။
https://www.pinterest.com/pin/14566398776500792/
https://slideplayer.com/slide/1590000/
https://www.smithsonianmag.com/…/oldest-engraving-shell-to…/
http://www.newsincyprus.com/…/a-tale-of-two-elections-and-t…
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ