“အခ်စ္” လုုိ႔ျမန္မာျပန္ဆိုေခၚေ၀ၚေနၾကတဲ့ အဂၤလိပ္ဘာသာနဲ႔ “Love” ဆိုတာဟာ “ဆန္ ့က်င္ဖက္ပုဂၢိဳလ္ ႏွစ္ဦးႏွစ္ေယာက္ ဘ၀တခုကိုအတူ တကြ ဖန္တီးတည္ေဆာက္တာ” လုုိ႔ ၁၉၆၀ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ ေမရီလင္းျပည္နယ္ ဘယ္သယ္စတာၿမိဳ ့(၀ါရွင္တန္ ဒီစီ အနီး) မွာ ေမြးဖြားခဲ့ တဲ့ ဒႆနိကေဗဒ ပညာရွင္ မိုက္ကယ္လ္ ဟာ့ဒ္ Michael Hardt ကေတာ့ အဲဒီ့အယူအဆကို လက္မခံပါဘူး။ သူေျပာတာက “အခ်စ္” ဆိုတဲ့ “Love” ဆိုတာဟာ “အျပင္းထန္ဆံုးနဲ႔ အပြန္းအပဲ့၊ အထိအခိုက္မခံႏိုင္တဲ့ လူတေယာက္ဟာ အျခားလူတေယာက္နဲ႔ ပါတ္သက္ဆက္ႏြယ္မႈပဲ” လုုိ႔ဖြင့္ဆိုပါတယ္။ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုမႈေနာက္တခုကေတာ့ “လူတေယာက္ေယာက္ရဲ့ဘ၀ကို ေျပာင္းလဲသြားေစႏိုင္တဲ့ ျပင္းထန္အားေကာင္းတဲ့ ေပါက္ကြဲမႈတခု၊ ေျပာင္းလဲလုုိ႔မရႏိုင္တဲ့ ပိတ္ပင္တားဆီးလုုိ႔မရတဲ့ မျမင္ႏိုင္တဲ့ အရာတခုပါပဲ” တဲ့။ ေနာက္ၿပီး “အခ်စ္” ဆိုတဲ့ “Love” ဆိုတာဟာ အဆံုးထက္တိုင္ ေပါင္းဖက္ေနထိုင္မႈ၊ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းအျဖစ္ကေန တျခားအေနအထားအဆင့္ကို ရုတ္တရက္ေျပာင္းလဲေစမႈလုုိ႔ သူက ဆက္ၿပီး အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုပါတယ္။
“အခ်စ္” တဲ့။ အရာအားလံုးထဲမွာ သိပ္အ့ံၾသစရာေကာင္းတဲ့ အရာတခုပါပဲ။ အဲဒီ့စကားလံုးေ၀ါဟာရဟာ အေနာက္တိုင္းအႏုပညာေလာကမွာ “အင္ မတန္ႀကီးက်ယ္တဲ့၊ ထူးျခားတဲ့ အရာတခုလုုိ႔ပဲ” လုုိ႔ေဖၚျပထားခဲ့ပါတယ္။ “အခ်စ္” ေတြထဲမွာ မိရိုးဖလာအခ်စ္ (Courtly Love) ၊ တဏွာရာဂ အခ်စ္ (Erotic Love)၊ သားသမီးနဲ႔မိဘအခ်စ္ (Filial Love)၊ ဥပေဒဆိုင္ရာအခ်စ္ (Divine Love) ဆိုၿပီး မတူကြဲျပားတဲ့ အခ်စ္ေတြ က ရွိေနၾကပါတယ္။ ဂရိေခတ္နဲ႔ေရာမေခတ္ေတြတုန္းက သေကၤတ (Greco-Roman Allegory) ၊ ေရာမႏၲိက သေကၤတ (Romantic Iconography) ၊ သရုပ္မွန္ အၾကမ္းထည္ (Harsh Realism) ဆိုၿပီး အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲကြဲျပားျပား ရွိေနၾကပါတယ္။ အခုအခ်ိန္မွာေတာ့ “အခ်စ္” ဆိုတာကို ရုပ္ရွင္ဖန္တီးေနသူေတြ၊ သီခ်င္းေရးဆရာေတြက အမ်ိဳးမ်ိဳးအဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အႏုပညာရွင္ ေတြၾကားထဲမွာ “အခ်စ္” ဆိုတာကို အသံုးျပဳတာက ၂၀ ရာစု တခုလံုး နီးပါးပါပဲ။ ဒီေန ့အခ်ိန္မွာေတာ့ အႏုပညာရွင္ေတြက ကာမရာဂ (Sex) ကို ပိုမိုၿပီး ေလ့လာခ်ဥ္းကပ္ လာခဲ့ၾကပါတယ္။ အခုအခ်ိန္မွာ သမရိုးက်မဟုတ္တဲ့ “အခ်စ္” ဖန္တီးေနမႈ၊ စိတ္နဲ႔ခႏၶာဆက္ႏြယ္မႈကို ခ်ဥ္းကပ္လာတာေတြကို ေတြ ့ေနရပါတယ္။ “အခ်စ္” ဆိုတာကို ပန္းခ်ီျပခန္းေတြထဲက ျမင္ရတာမ်ိဳး၊ တခါ တရံ အျမင္ေကာင္းေအာင္ မိတ္ကပ္ေတြနဲ လိမ္းခ်ယ္ထားတာေတြကို ေတြ ့ေနရပါ တယ္။
“အခ်စ္” နဲ႔ပါတ္သက္ၿပီး အင္မတန္ေျပာင္ေျမာက္တဲ့ အႏုပညာေတြထဲမွာ “အင္မတန္ရႈပ္ေထြးၿပီးမသပ္မရပ္ျဖစ္ေနမႈနဲ႔လွပမႈေတြရွိမွ တန္ဖိုးရွိတဲ့ အႏုပညာပစၥည္းတခု” လုုိ႔သတ္မွတ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ အႏုပညာပစၥည္းတခုဟာ တဦးဦး၊ တေယာက္ေယာက္ကို သူ ့ရင္ထဲအထိ ထိခိုက္သြား ေအာင္ ခံစားႏိုင္ေစရပါလိမ့္မယ္။ ဥပမာျပရရင္ ၁၉၅၃ ခုႏွစ္မွာေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ျပင္သစ္လူမ်ိဳး စာေရးဆရာမ၊ ဓါတ္ပံုဆရာမ၊ ပန္းခ်ီဆရာမ “ဆိုဖီ ကာလယ္ Sophie Calle” လိုမ်ိဳးေပါ့။ သူဟာ ပရိုဂရမ္ေရးဆြဲသူ၊ စိတ္ကူးအေကာင္အထည္ေဖၚသူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ကူးဉာဏ္ကြန္႔ျမဴးမႈတဲ့ အႏုပညာျပပြဲကို အေမရိကန္ႏိုင္ငံ မက္ဆာခ်ဴးဆက္ျပည္နယ္ ေဘာ့စတြန္ၿမိဳ ့က “အစၥဘယ္လာ စတူး၀ါ့ဒ္ ဂါ့ဒ္နာ ျပတိုက္ Isabella Stewart Gardner Museum” မွာ ျပသခဲ့ရာမွာ အံ့မခန္းေလာက္ေအာင္ကို လာၾကည့္တဲ့ပရိတ္သတ္အေတာ္မ်ားခဲ့ပါတယ္။ လာေရာက္ၾကည့္ရႈသူေတြ ထဲက တခ်ဳိ႕ဟာ သူတုုိ႔ေဘာင္းဘီေတြကြ်တ္က်သြားေလာက္တဲ့အထိ အႏုပညာပစၥည္း ေတြအေပၚ သိပ္စိတ္၀င္စားေနၾကတယ္လုုိ႔ဆိုၾကပါတယ္။ အဲဒီ ပန္းခ်ီဆရာမ “ဆိုဖီ ကာလယ္ Sophie Calle” ရဲ့ “ကိုယ့္ကိုယ္ကို ဂရုစိုက္ပါ (၂၀၀၇) Take Care of Yourself (2007)” ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီကားဟာ လူႀကိဳက္အမ်ားဆံုးျဖစ္ၿပီး သူ ့ခ်စ္သူဆီက သူ ့ပန္းခ်ီျပပြဲနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ‘အျပာ X’ လုုိ႔ခပ္ေနာက္ေနာက္၊ ခပ္ရြတ္ရြတ္ အမည္ေပးထားခဲ့ပါတယ္။
ဒီေန ့ေခတ္မွာ အသံုးအျပဳဆံုးျဖစ္ေနတဲ့ အီးေမးလ္ ဆိုတာဟာ အသံုးအ၀င္ဆံုးျဖစ္တဲ့ အတတ္ပညာတမ်ိဳးပါပဲ။ “ဆိုဖီ ကာလယ္” ကေတာ့ အဲလို ေျပာတာကို အဓိပၸါယ္မရွိဘူးလုုိ႔ ေျပာဆိုေနပါတယ္။ သူက သူ ့ရဲ့အရင္းနီးဆံုး သူငယ္ခ်င္းတေယာက္ကို အီးေမးလ္ကိုျပၿပီး ရွင္းျပေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ့ အီးေမးလ္ကိုပဲ ေနာက္အမ်ိဳးသမီးတေယာက္ကိုျပၿပီး၊ တေယာက္ၿပီးတေယာက္ျပျပသြားတာ အမ်ိဳးသမီး စုစုေပါင္း ၁၀၇ ေယာက္တိတိအထိ ရွင္းျပေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီသူေတြအားလံုးကို သူမက မွတ္တမ္းဓါတ္ပံုေတြရိုက္ယူထားခဲ့ပါတယ္။ ဓါတ္ပံုေတြေပၚမွာ သူက သူတို ့ ဘာအလုပ္လုပ္ တယ္ဆိုတာကိုပါ ေရးမွတ္ခဲ့တာပါ။ တခ်ိဳ ့သူေတြက အႏုပညာသမားေတြျဖစ္ၾကတယ္။
သူေတြ ့ခဲဲ့သူေတြထဲမွာ ၁၉၇၆ ခုႏွစ္ ေဖေဖၚ၀ါရီလ ၁၃ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ကေနဒါသူ အဆိုေတာ္နဲ႔ သီခ်င္းေရးဖြဲ ့သူ လက္စလီ ဖိုက္စ္ Leslie Feist ပါ၀င္သလို ၁၉၇၈ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၀ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ျပင္သစ္ အဆိုေတာ္၊ သီခ်င္းေရးဖြဲ ့သူနဲ႔ ရံဖန္ရံခါ ရုပ္ရွင္သရုပ္ ေဆာင္သူ ခမီးလာ ဒါလ္မိုက္စ္ Camille Dalmais တို ့လို အမ်ိဳးသမီးေတြပါ ပါ၀င္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၃ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ျပင္သစ္ရုပ္ရွင္ သရုပ္ေဆာင္ ယြန္းနဲ ေမာ္ရိုး Jeanne Moreau နဲ႔ ၁၉၅၈ ခုႏွစ္ မတ္လ ၃ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ၿဗိတိသွ် မင္းသမီး မီရန္ဒါ ရစ္ခ်ဒ္ဆင္ Miranda Richardson တို ့က စာေတြေရးသားၿပီး၊ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၅ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ အေမရိကန္အမ်ိဳးသမီး ေလာ္ရီ အန္ဒါဆင္ Laurie Anderson ကေတာ့ အႏုပညာေဖ်ာ္ေျဖမႈေတြနဲ႔သူ ့အေမးေတြကို ျပန္ေျဖခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီထဲမွာ က်င့္၀တ္သိကၡာဒႆနိကေဗဒ ပါေမာကၡတဦး၊ ကမၻာ့ကုလသမဂၢအဖြဲ ့ႀကီးက အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရး ဆိုင္ရာကြ်မ္းက်င္သူတဦး၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာ ဟီဘရူး သုေတသီတဦး၊ ၀ါနိဇၨေဗဒ စာရင္းအင္း ပညာရွင္တဦး၊ ၀ိဇၨာေအာက္လမ္းပညာရွင္တဦးနဲ႔ ဆပ္ကပ္ လူရႊင္ေတာ္တဦးတို ့လည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဘယ္သူတဦးတေယာက္ကမွ ေ၀ါဟာရအတိ အက်နဲ႔အဓိပၸါယ္ျပန္ဆိုမေဖၚျပႏိုင္ခဲ့ၾကပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ သူတို ့အားလံုး စုေပါင္းၿပီး အလြန္အင္မတန္လွပတဲ့၊ လူတိုင္း အသက္မရွဴႏိုင္ေတာ့ေလာက္တဲ့အထိ ရင္သပ္ရႈေမာ စရာျဖစ္ ေလာက္တဲ့အထိ အဓိပၸါယ္တခုကို ေဖၚေဆာင္ျပႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။
Sophie Calle / French Pavilion / 52nd Venice Biennale 2007
ျပင္သစ္ပန္းခ်ီဆရာမ “ဆိုဖီ ကာလယ္” က အႏုပညာတခုရဲ့ တကယ့္အႏုပညာရသကို ေပၚေအာင္ေဖၚေဆာင္ရမယ္လုုိ႔ ေျပာဆိုပါတယ္။ ဥပမာ ေဆာင္ရရင္ “ဖန္ျပာခြက္နဲ႔ေက်ာက္စက္ေရ” (အႏုပညာဆိုတာဟာ ေက်ာက္ေတာင္ေက်ာက္စြယ္ေတြက တစက္စက္၊ တေတာက္ေတာက္က်ေနတဲ့ ၾကည္လင္ေအးျမတဲ့ေရကို အင္မတန္္ေတာက္ေျပာင္ေနတဲ့ ဖန္ျပာခြက္နဲ႔ခံမွ ပိုၿပီးမ်က္ေစ့ ပသာဒျဖစ္တယ္လုုိ႔ ျမန္မာျပည္က ဆရာႀကီး မင္းသု၀ဏ္ က တခ်ိန္တုန္းက ေျပာဆိုေရးသားခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဘာသာျပန္သူ ့မွတ္ခ်က္) လိုမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး “အခ်စ္” ဆိုတာကို အဓိပၸါယ္ေဖၚေဆာင္ျပဖို ့အတြက္ ပိုမိုတိ က်တဲ့ ရိုးရာ၊ ဒါမွမဟုတ္ သမိုင္းနဲ႔ဆိုင္တဲ့ ဥပမာ၊ ဥပေမယ်ေတြနဲ႔ ဖြင့္ဆိုျပႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ပိိုၿပီး နားလည္သေဘာေပါက္လြယ္ကူသြားမွာပါ။ တခ်ိဳ ့ ေသာ အႏုပညာရွင္ေတြကပဲ “အခ်စ္” ဆိုတာနဲ႔ပါတ္သက္ရင္ ၁၉၅၇ ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၂၆ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့ၿပီး ၁၉၉၆ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၉ ရက္ ေန ့မွာ ကြယ္လြန္သြားခဲ့တဲ့ က်ဴးဘားႏိုင္ငံဖြား အေမရိကန္ႏိုင္ငံသား လိင္တူခ်င္းခ်စ္ခင္စံုမက္သူ ဖိလစ္ ဂြန္ဇာေလး တိုးေရး Felix Gonzalez-Torres ကေတာ့ “အခ်စ္” ဆိုတာဟာ “စိတ္ထဲမွာ မီးေတာက္မီးလွွ်ံတခုလို ေတာက္ေလာင္ေနတဲ့အရာ” လုုိ႔ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္ကစၿပီး (ျပည့္စံုလံုေလာက္တဲ့ ခ်စ္သူမ်ားလုုိ႔အမည္မေပးထားတဲ့) ဓါတ္ခဲႏွစ္လံုးသံုး နာရီေတြကို ႏွစ္လံုးဆက္တိုက္ခ်ိတ္ဆြဲထားၿပီး နာရီလက္တံစက္ျမည္သံ ခ်စ္ခ်က္ကို “အခ်စ္” လုုိ႔ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုပါတယ္။
အဲဒီ တခ်စ္ခ်စ္တခ်က္ခ်က္ျမည္ေနတဲ့ နာရီစက္သံဟာ ဘယ္ေတာ့မွေပ်ာက္မသြားႏိုင္တဲ့ “အခ်စ္” လိုမ်ိဳးျဖစ္လာေစဖို ့ သစ္ရြက္ေတြကို အႏုပညာ ျပခန္းထဲမွာ ေရရွည္ခံႏိုင္ေအာင္ ျပသထားသလိုလုပ္သင့္တယ္လုုိ႔ သူ ့သေဘာထားကို ေျပာပါတယ္။ ထာ၀ရတည္ၿမဲတဲ့ အခ်စ္ဆိုတာမ်ိဳးဟာ လံုး၀ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလုုိ႔ သူက ေထာက္ျပခဲ့ပါတယ္။ “အခ်စ္” ဟာ ေရွာင္လွြဲလုုိ႔မရႏိုင္သလို၊ လုပ္ယူလုုိ႔လည္းမရႏိုင္ပါဘူးလုုိ႔ သူက ဆက္ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။ နာရီဆိုတာဟာ အခ်ိန္တခုကို အတိအက်ေဖၚညွြန္ႏိုင္ဖို ့ ျပဌာန္းထားတဲ့ အရာ၀တၴဳတခုပဲလုုိ႔ ေျပာျပခဲ့ပါ တယ္။ အဲဒီလိုမ်ိဳးပဲ လိင္တူခ်င္း ခ်စ္ခင္စံုမက္ မႈဟာလည္း ျပဌာန္းထားတဲ့ အရာတခုပဲလုုိ႔ သူက ရႈျမင္ပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီ၊ အိတ္ဒ္စ္ ေရာဂါေတြနဲ႔ အေမရိကန္က ျပတိုက္ေတြဟာလည္း ျပဌာန္းထားၿပီးသားေတြအတိုင္းပါပဲလုုိ႔ ဆက္ေျပာခဲ့ပါတယ္။ “အခ်စ္” နဲ႔ “ဆံုးရံႈးမႈ” ဆိုတာေတြဟာ ဖိလစ္ ဂြန္ဇာေလး တိုးေရး ဘ၀တခုလံုးနဲ႔ ပါတ္သက္ဆက္ႏြယ္ေနတဲ့အတြက္ သမိုင္းေခတ္အရ အလွအပေတြကို ခံစားနား လည္ႏိုင္ဖို ့လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုျဖစ္ဖို ့အတြက္ ေသဆံုးသြားတဲ့ ခ်စ္ရတဲ့ပုဂၢိဳလ္ေတြ၊ ဒါမွမဟုတ္ လွ်ပ္စစ္မီးသီးလံုးထဲက ၀ိုင္ယာ ႀကိဳးႏွစ္စဟာ တစနဲ႔တစအျပန္အလွန္ ပူတြဲေနေစသလိုမ်ိဳးပါပဲလုုိ႔”အခ်စ္” ကို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။
Laurie_anderson- Prenez soin de vous
● ႏွလံုးသားကို လႈပ္ႏိႈးျခင္း
ဖိလစ္ ဂြန္ဇာေလးတိုးေရးဟာ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားတဲ့ အႏုပညာသမားေတြကို ေမြးထုတ္ေပးေနတဲ့ ဆရာတဦး ျဖစ္ပါတယ္။ သူ ေသဆံုးသြားခဲ့ ေပမယ့္ သူ ့ အႏုပညာေတြဟာ ဒီေန ့ထက္အထိ ေပ်ာက္ကြယ္မသြားေသးပဲ ဒီေန ့အထိ ဆက္လင္ေအာင္ျမင္ေနပါေသးတယ္။ ၂၀ ရာစုႏွစ္ေတြ အတြင္းက နာမည္ႀကီးခဲ့တဲ့ ေရာမႏၲိက Romanticism လုုိ႔ ေခၚတဲ့ အႏုပညာ အယူ၀ါဒဟာ အခု ျပန္လည္ေရာက္ရွိလာေနပါၿပီ။ ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံက ဖရင့္ဖတ္ၿမိဳ ့မွာရွိတဲ့ “သွ်ိဳင္းရ္ ကြန္ ့စ္ဟာလဲ Schirn Kunsthalle” ဟာ ဟိုး အရင္ႏွစ္ေတြတုန္းက ေရပန္းစားခဲ့တဲ့ အႏုပညာ ပဓာနအယူအဆကို ျပန္လည္ေဖၚထုတ္တာမဟုတ္တဲ့ အႏုပညာျပပြဲတခုကို သိပ္မၾကာေသးမီက ျပဳလုပ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္ အႏုပညာသမားေတြဟာ အရင္ေခတ္ေတြက အႏုပညာသမားေတြထက္ “အခ်စ္” အေၾကာင္းကို ပိုၿပီးေဖၚထုတ္လာတာေတြ ့ေနရပါတယ္။ အိုက္စ္လန္ႏိုင္ငံအႏုပညာရွင္ “ရာ့ဂ္နာ ရွာတန္ဆြန္ Ragnar Kjartansson” ရဲ့ အႏုပညာလက္ရာေတြကို ၿပီးခဲ့တဲ့ေဆာင္းဦးေပါက္ရာသီတုန္းက အေမရိကန္ႏိုင္ငံ နယူးေယာက္ၿမိဳ ့ မွာရွိတဲ့ “နယူးေယာက္ပန္းခ်ီခန္းမ” မွာ ျပသခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီျပပြဲဟာ ေခတ္ေပၚ ေရာမႏၲိက Romanticism လုုိ႔ေခၚတဲ့ အႏုပညာ အယူ၀ါဒရဲ့ အသီးအပြင့္တခုျဖစ္ပါတယ္။ “ရာ့ဂ္နာ ရွာတန္ဆြန္” ရဲ့ အႏုပညာလက္ရာေတြကို ဂီတသံနဲ႔အတူ “ႏွလံုးသားနာက်ဥ္မႈ” ကို ဂုဏ္ျပဳခံစားႏိုင္ဖို ့ ဖန္တီးစီစဥ္ထားပါတယ္။
၂၀၁၁ ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ျဖန္ ့ခ်ိခဲ့တဲ့ နိဗၺာန္ဘံု Bliss အဖြဲ ့ထဲမွာ “ဖိလစ္ ဂြန္ဇာေလး တိုးေရး” ဟာ ဂ်ာမန္ဂီတဂုရုႀကီး မိုးဇတ္ Mozart (မိုးဇတ္ ကို ၁၇၅၆ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၇ ရက္ေန ့မွာ ၾသစႀတီးယားႏိုင္ငံ ဆာလ္ဇ္ဘာဂ္ၿမိဳ ့ Salzburg မွာ ေမြးဖြားခဲ့ပါတယ္။ ဘာသာျပန္သူရဲ့ ျဖည့္စြက္ ခ်က္) ရဲ့ “ဖီဂါရိုရဲ့ အိမ္ေထာင္ေရး Marriage of Figaro” ဓါတ္ျပားထဲမွာ ၿမိဳ ့စားႀကီး အာလ္မာဗီဗာ Count Almaviva ဟာ သူမွားယြင္း စြာအိမ္ေထာင္က်ခဲ့ တဲ့ သူ ့ဇနီးကိုခြင့္လွြတ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့အေၾကာင္း သံစံုတီး၀ိုင္းအဖြဲ ့ႀကီးနဲ႔ ဂီတတပုဒ္ကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ ပါရီၿမိဳ ့မွာ ၁၈ ရာစုႏွစ္တုန္းက ေရပန္းစားခဲ့တဲ့ “ရိုကိုကို Rococo” ေခတ္အ၀တ္အစားေတြ၀တ္ၿပီး ေဖ်ာ္ေျဖေပးခဲ့ပါတယ္။ (ရိုကိုကို Rococo ဆိုတာဟာ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု၊ ဗိသု ကာ၊ အိမ္အတြင္းဒီဇိုင္း၊ အျပင္အဆင္၊ စာေပ၊ ဂီတနဲ႔ ဇာတ္သဘင္ေတြ စတဲ့၊ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ ဗာဆိုင္းနန္းေတာ္၊ ပါရိၿမိဳ ့ေတာ္ႀကီးေတြမွာေတြ ့ ျမင္ၾက ရတဲ့ အႏုပညာေတြကို ေခၚဆိုပါတယ္။ ဘာသာျပန္သူ ့မွတ္ခ်က္) အမ်ားက ေတာင္းဆိုခဲ့မႈေၾကာင့္ ထပ္ခါထပ္ခါေဖ်ာ္ေျဖေပးခဲ့ရပါတယ္။ တပုဒ္လံုး ကို ေဖ်ာ္ေျဖခ်ိန္ ၁၂ နာရီၾကာပါတယ္။ ေဖ်ာ္ေျဖၿပီးရင္ သီခ်င္းသီဆိုသူေတြဟာ ပင္ပန္းႏြမ္းနယ္ၿပီးေလသံေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ေတြပဲ ထြက္ႏိုင္ၾကေတာ့သလို တူရိယာတီးသူေတြလည္း လက္ေခ်ာင္းေတြမွာ အသားမာေတြတက္လာခဲ့ၾကရတယ္လုုိ႔သိရွိခဲ့ရပါတယ္။
ေဖ်ာ္ေျဖပြဲဟာ ညလံုးေပါက္ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေဖ်ာ္ေျဖသူေတြတြင္မကပဲ လာေရာက္ၾကည့္ရႈနားဆင္ၾကတဲ့ ပရိတ္သတ္ႀကီးကလည္း အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ စိတ္ပါလက္ပါ ေစာင့္ဆိုင္းၾကည့္ရႈခဲ့ၾကတယ္လုုိ႔သိရွိရပါတယ္။ သက္ေရာက္လာမႈကေတာ့ “အခ်စ္” အေၾကာင္းကို လူေတြ ပိုၿပီးစိတ္၀င္စားလာခဲ့ၾက တာပါ။ “ေအာ္ပရာ” ဆိုတာကိုက စိတ္ခံစားမႈေတြကို ခ်န္လွပ္မထားပဲ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းနဲ႔ဖြင့္ခ်ျပတဲ့ အႏုပညာတမ်ိဳးပဲေလ။ အဲဒါေၾကာင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ အႏုပညာရွင္ေတြက “အခ်စ္” အေၾကာင္းဖြဲ ့ဆိုတဲ့ အီတလီဘာသာနဲ႔ La Traviata လုုိ႔ေခၚၿပီး အဂၤလိပ္ဘာသာနဲ႔The Fallen Woman လုုိ႔အမည္ရွိတဲ့ “ခ်စ္ကြ်မ္း၀င္ေနတဲ့ အမ်ိဳးသမီးတဦး” ဆိုတဲ့နာမည္နဲ႔ကျပေဖ်ာ္ေျဖခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကပဲ ဘီလ္ ဗိုင္အိုလာ Bill Viola ရဲ့
ဂ်ာမန္ဘာသာနဲ႔ Tristan und Isolde လုုိ႔ေခၚၿပီး အဂၤလိပ္လို Tristan and Iseult ျမန္မာလို “ထရစၥတန္နဲ႔ အီေဆယူလ္တ္” လုုိ႔ေခၚၿပီး ၁၈၁၃ ခုႏွစ္ ေမလ ၂၂ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ဂ်ာမန္ ေတးသီခ်င္းေရးဖြဲ ့စပ္ဆိုသူ၊ ျပဇာတ္ဒါရိုက္တာ၊ သတင္းစာဆရာနဲ႔ ဂီတမွဴး ၀ီလ္ဟဲလ္မ္ ရစ္ခ်ဒ္ ၀က္ဂ္နာ Wilhelm Richard Wagner ကို ေလးစားၾကည္ညိဳသူေတြက “အခ်စ္” နဲ႔အရာရာကို ပိုမိုသာယာၿပီး ေကာင္းမြန္လွပလာ ေစဖို ့ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ အေရာင္အေသြးအဆင့္ျမင့္တဲ့ ဗီဒီယိုေတြကတဆင့္ တင္ဆက္ေဖၚက်ဴးႏိုင္ဖို ့ႀကိဳးစားလာခဲ့ၾကပါတယ္။
အႏုပညာကို အေသအခ်ာ ဆန္းစစ္သရုပ္ခြဲေလ့လာၾကည့္မယ္ဆိုရင္ သူ ့သဘာ၀အရ ျဖစ္ေပၚထြန္းကားေနမႈကေန လမ္းခြဲထြက္ခြာသြားတာမ်ိဳး လံုး၀မဟုတ္ပါဘူး။ ၁၉၃၂ ခုႏွစ္ ေဖေဖၚ၀ါရီလ ၉ ရက္ေန ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ဂ်ာမန္ အႏုပညာရွင္ ဂါဟာ့ဒ္ ရစ္ခ်္တာ Gerhard Richter ဟာ ေခတ္သစ္ဥေရာပ ပန္းခ်ီေလာကရဲ့ ကနဦးဖန္တီးသူေတြထဲက တဦးျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ခ်စ္သူေတြရဲ့ ပန္းခ်ီကားေတြကို သခၤ်ိဳင္းကုန္းေတြထဲမွာ ေအးသလိုေအးတဲ့ သစ္ေတာေတြထဲမွာ ေရးဆြဲခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ သူ ့မိန္းမပံုကို ေရးဆြဲၿပီး ဒတ္ခ်္ပန္းခ်ီဆရာ ယိုဟန္ ဗားရ္မီးယား Johan Vermeer (ဒတ္ခ်္ပန္းခ်ီဆရာ ယိုဟန္ ဗားရ္မီးယား ကို ၁၆၃၂ ခုႏွစ္မွာ အလယ္အလတ္တန္း မိသားစုက ေမြးဖြားခဲ့ၿပီး ၁၆၇၅ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလမွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။ ဘာသာျပန္သူ ့ရဲ့ ျဖည့္စြက္ခ်က္) ဟာ အေဆာက္အဦးတြင္း ဒီဇိုင္းေတြကို ေရးဆြဲခဲ့သလိုဟန္မ်ိဳး ဖန္တီးေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ “အခ်စ္” မွာ သမိုင္းေနာက္ခံရွိဖို ့မလိုပါဘူး။ ရွန္ဟဲၿမိဳ ့မွာ ေနထိုင္တဲ့ ဗီဒီယိုအႏုပညာရွင္ ယန္ ဖူဒုန္ Yang Fudong ကို နယူးေယာက္ၿမိဳ ့မွာ ေတြ ့ရၿပီး သူဟာ “ေမာ္ဒန္အႏုပညာေတြဟာ တရုတ္ႏိုင္ငံအတြက္ အႏၲရာယ္ရွိတယ္” ဆိုတဲ့ကားအပါအ၀င္ “အခ်စ္” အေၾကာင္းရုပ္ရွင္ေတြ ရိုက္ဖို ့ အတြက္ ေရာက္ေနတာလုုိ႔သိရွိရပါတယ္။
“အခ်စ္” ဆိုတာကို စိတ္မ၀င္စားရင္ “ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ပါတ္သက္မွာကို စိုးရိမ္တယ္” လုုိ႔ အဓိပၸါယ္ျဖစ္သြားပါလိမ့္မယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ “လူမႈေရးရာ အျဖာျဖာ ကေနဖယ္ခြာတယ္” လုုိ႔အဓိပၸါယ္ျဖစ္သြားပါလိမ့္မယ္။ ကင္မရာမဲန္တဦးျဖစ္တဲ့ ဇာနဲလဲ မူဟိုလီ Zanele Muholi ကေတာ့ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံက သဘာ၀အရပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ လိင္တူခ်င္းခ်စ္ခင္စံုမက္သူေတြအေၾကာင္း ဇာတ္လမ္းေတြကို အျပဳသေဘာ နဲ႔ရိုက္ ကူးဖို ့အတြက္ ျပင္ဆင္ေနသူတဦး ျဖစ္ပါတယ္။
တကယ္လုုိ႔ အႏုပညာရွင္တေယာက္ဟာ “အခ်စ္” အေပၚမွာ မေကာင္းတဲ့ညဥ္နဲ႔ ၾကည့္ရႈတတ္ခဲ့ရင္ သဘာ၀အရအလိုအေလ်ာက္ ျဖစ္လာတာလုုိ႔ ယူဆႏိုင္သလို ၿငိမ္းခ်မ္းေရးပ်က္ျပားေစတဲ့အျဖစ္အပ်က္လုုိ႔လည္း ယူဆႏိုင္ပါတယ္။ ထင္ရွားသူတဦးကေတာ့ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၁၅ ရက္ေန ့ မွာ ကေနဒါႏိုင္ငံ အြန္တာရီရိုျပည္နယ္ တိုရန္တိုၿမိဳ ့မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ကေနဒါသူ ႏိုင္ငံေရးသမား “ရွာရြန္ ရုသ္ ေဟးယက္စ္ Sharon Ruth Hayes” ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ နယူးေယာက္ၿမိဳ ့မွာအေျခစိုက္တဲ့ အတိတ္ကာလကို ျပန္လွန္ေအာက္ေမ့ျပန္ေဖၚႏိုင္သူတဦးျဖစ္ၿပီး ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ထဲမွာ နယူးေယာက္ၿမိဳ ့ရဲ့ “အေမရိကန္ ၀ွစ္တနီ အႏုပညာျပတိုက္ Whitney Museum of American Art မွာ “အခ်စ္” ဟာ “ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ၿမိဳ ့ျပ ဘ၀အတြက္ အဓိကေလာင္စာ” ပါပဲ။ အဲဒါအျပင္ “အခ်စ္” ဟာ လူပုဂၢိဳလ္တဦးခ်င္းတေယာက္ခ်င္းအ တြက္သာမဟုတ္ပဲ တကမၻာလံုးအတြက္ အေရးအႀကီးဆံုးအရာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
“ရွာရြန္ ရုသ္ ေဟးယက္စ္” ရဲ့ အႏုပညာဟာ တခါတရံမွာ ပရိတ္သတ္ကိုေျပာတဲ့ မိန္ ့ခြန္းေတြျဖစ္ေနတတ္သလို က်မဟာ က်မ မလြတ္ေျမာက္ေသး သေရြ ့လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ မတ္လထဲမွာ လမ္းေလွ်ာက္ဆႏၵ ေဖၚထုတ္ခဲ့သူ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ က်မဟာ က်မေနထိုင္တဲ့ ၿမိဳ ့ထဲမွာ ကြ်ဲကူခ်ိဳမႈတ္ၿပီးလိင္တူ ခ်င္းခ်စ္ခင္စံုမက္သူေတြရဲ့ အခြင့္အေရးေတြေပးဖို ့အတြက္ စာေရးဆရာႀကီး ေအာ္စကာ ၀ိုင္းလ္ဒ္ Oscar Wilde ရဲ့ အေရးအသားေတြနဲ႔ ေတာင္းဆိုဆႏၵျပေနတာျဖစ္ပါတယ္။ (အေမရိကန္ စာေရးဆရာႀကီး ေအာ္စကာ ၀ိုင္းလ္ဒ္ Oscar Wilde ဟာလည္း လိင္တူခ်င္းခ်စ္ခင္စံုမက္သူ တဦးျဖစ္ပါတယ္။ ဘာသာျပန္သူရဲ့ ျဖည့္စြက္ခ်က္) “အခ်စ္” ဟာ “ေရာမႏၲိက” ျဖစ္သလို တခ်ိန္ထဲမွာပဲ “ပုဂၢလ” လည္း ျဖစ္ေနႏိုင္ပါတယ္။ “အခ်စ္” မရွိပဲနဲ႔ လူေတြဟာ မရပ္တည္ႏိုင္ဘူး။ “အခ်စ္” မရွိပဲနဲ႔ က်ေနာ္တို ့လည္း ဘယ္လိုမွ မရပ္တည္ႏိုင္ေတာ့ဘူးလုုိ႔ “ရွာရြန္ ရုသ္ ေဟးယက္စ္” ကေတာ့ ေျပာဆိုေနပါတယ္။
(ဒီေဆာင္းပါးေရးသားသူ ေဂ်ဆင္ ဖာရာဂို Jason Farago ဟာ အဂၤလန္ႏိုင္ငံမွာထုတ္ေ၀ျဖန္ ့ခ်ိတဲ့ ဂါးဒီးယန္း the Guardian သတင္းစာနဲ႔ အေမရိကန္မွာထုတ္ေ၀ျဖန္ ့ခ်ိတဲ့ နယူးေယာက္ကာ the New Yorker နဲ႔နယူး ရီပတ္ဘလစ္ the New Republic သတင္းစာေတြရဲ့ ပင္တိုင္ေဆာင္းပါးရွင္လည္းျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ လန္ဒန္ၿမိဳ ့မွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာေနထိုင္ခဲ့ၿပီး အခုအခ်ိန္မွာေတာ့ သူဟာ သူ ့ဇာတိ နယူးေယာက္ၿမိဳ ့မွာ ေနထိုင္လ်က္ရွိေနပါတယ္)
၂၀၁၄ ခုႏွစ္ ေဖေဖၚ၀ါရီလ ၁၄ ရက္ေန ့ဘီဘီစီ အႏုပညာ၀က္ဆိုက္ BBC Culture Page ရဲ့ ့မွာ ေဂ်ဆင္ ဖာရာဂို Jason Farago ေရးသားၿပီး ေမာင္ေဖသက္နီ ဘာသာျပန္ပါတယ္။
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ