ႏုိ၀င္ဘာ ၆၊ ၂၀၁၂
ျမသားငယ္တည္႔ ေရယမုန္
ေငြလိႈင္းေတြျဖဴစြာနဲ႔
ျမစ္ဧရာ နဒီေၾကာမွာ
ေမ်ာၾကဒိုက္ပံု
က်ဴဝါးရံု၊ တူစံုကြဲ႕ေဖာ္ေႏွာ
ဘုမၼတီးငယ္နဲ႔ ငွက္ၾကီးေရႊဝံပိုတို႔
ဝဲခိုလို႔ေမ်ာ။
(အမည္မသိ ေရွးစာဆို)
စာဆိုရဲ႕ေလးခ်ိဳးကဗ်ာပါ “ ျမစ္ဧရာ ” ဆိုတဲ့စာသားက ဧရာဝတီျမစ္ႀကီးကို ညႊန္းေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကေန႔ ျမန္မာျပည္သူျပည္သားမ်ားထဲက ဧရာဝတီကိုမသိတဲ႔သူ ရွိမယ္မထင္ပါ ။ အေၾကာင္းကေတာ့ ဧရာဝတီနဲ႔ ျမန္မာ၊ ျမန္မာနဲ႔ ဧရာဝတီ မကြဲမျပား တစ္သားတည္းဆက္စပ္ေနလို႔ပါ ။
အရင္ဆံုး ဧရာဝတီဆိုတဲ႔အမည္ကို စူးစမ္းတင္ျပခ်င္ပါတယ္။ အဘိဓာန္အဖြင္႔က တုန္လႈပ္ေသာေရရွိသည့္ျမစ္၊ ဧရာဝတမည္ေသာ ခရမ္း ပိမ္႔ပင္၊ လိေမၼာ္ပင္ အငယ္မ်ိဳး (Citrus Auranteum) မ်ားေပါက္ ေရာက္ရာျမစ္ျဖစ္တယ္တဲ႔။
ဧရာဝတီအမည္ရပံုကို ဘာသာစကားအရင္းအျမစ္ကေန ၾကံဆရာမွာ ဟိႏၵီစကား “ဣရဝတီ” (ဆင္ျမစ္) ကလာတယ္ (သို႔မဟုတ္) သသၤက ရိုက္စကား “ပရုပဏီ” ကဆင္းသက္လာတာက ပိုနီးစပ္တယ္လို႔လဲအယူရွိၾကတယ္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ပန္ဂ်ပ္နယ္မွာရွိတဲ့ ျမစ္ငါးစင္းအဝင္ အပါ ရာဗီ (ရာဝိ) ျမစ္ရဲ႕ ေရွးအေခၚ “ဧရာဝတီ” နဲ႔လဲ တိုက္ဆိုင္ေနျပန္ပါတယ္။
The Burman စာအုပ္ေရးတဲ့ဆရာေရႊရိုးကေတာ႔ ျမန္မာ႔အႀကီးအက်ယ္ဆံုးျမစ္ၾကီး “ဧရာဝတီ” ရဲ႕အမည္ဟာ နတ္ဘုရာအိျႏၵာ (Indra) သိၾကားမင္းရဲ႕စီးေတာ္ဆင္ (Airawata) “ဧရာဝတ” ကလာတယ္။ ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းဟာလဲ “ဧရာဝတ” ဆင္ၾကီးရဲ႕အဆက္အႏြယ္ေတြ ေပါက္ ဖြားရွင္သန္ၾကီးျပင္းရာေဒသလုိ႔ ေရွးျမန္မာေတြကယံုၾကည္ေၾကာင္းေရးသြားပါတယ္။
ဧရာဝတီဆိုတဲ႔အမည္ကို ဘယ္ေခတ္ကာလေလာက္က စၿပီးေခၚၾကတာလဲလို႔ေမးရင္ ျမန္မာ့သမိုင္းမွာ ဧရာဝတီအမည္ကို အထင္အရွား၊ အေစာဆံုးေတြ႕ရတာက အင္းဝေခတ္လို႔ေျပာရပါမယ္။
၁။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၈၇၁) ေရးထုိး (ခရစ္ႏွစ္ ၁၅၀၉) ရတနာဗိမာန္ေက်ာင္းေက်ာက္စာ (စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕၊ ထူပါရံုေက်ာက္စာရံုမွာရွိ) စာ ေၾကာင္း ေရ (၁၇) မွာ …. “ဧရာဝတီ” နဒီမည္ေသာ ေရၾကည္ျမလာ ျမစ္အျခာျဖင္႔ ေျမႇာက္တလႊားကား သုနာပရႏ ၱ ေတာင္ဖက္ကာ တမၺဒီပ…….
၂ ။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၉၉၈ခ ု(ခရစ္ႏွစ္ ၁၆၄၉) ထိုး ေကာင္းမႈေတာ္ဘုရားေက်ာက္စာ (စစ္ကိုင္းေကာင္းမႈေတာ္ဘုရားမွာရွိ) မ်က္ႏွာစာဘက္ စာေၾကာင္းေရ (၂၁) …“ဧရာဝတီ” ဂမ ၻီျမေရလ်ဥ္ ရစ္ေခြေသး … ေက်ာဘက္ စာေၾကာင္းေရ (၁၄) …“ဧရာဝတီ” ျမစ္ႀကီးကို၀္ မွားလွစြာသဝ္ ေရႊေလာင္ေရႊေလွ ေရႊေဖာင္တိုအ္ အေရာင္ျဖအ့္ ထိန္ထိန္ဝင္းဝင္း ထြန္းလင္းေစရယ္……
ပုဂံေခတ္မွာ ဧရာဝတီအေခၚ ရွိ မရွိအေထာက္အထားမေတြ႕ရလို႔ ဧရာဝတီအေခၚ အင္းဝေခတ္ကစတယ္လို႔ပဲ ယာယီအားျဖင္႔မွတ္ထား ခ်င္ပါတယ္ ။
ဧရာဝတီျမစ္ႀကီးဟာ ေျမာက္ဘက္ကေတာင္ဘက္ကို စီးဆင္းေနတာျဖစ္လို႔ ရတနာဗိမာန္ေက်ာက္စာပါ ဧရာဝတီရဲ႕ေျမာက္ဘက္၊ ေတာင္ ဘက္ဆိုတဲ့အေရးအသားက မ်က္စိလည္စရာျဖစ္ေနတာကို ျမစ္ႀကီးရဲ႕ပထဝီအပိုင္းမွာ ရွင္းပါ့မယ္။
ေက်ာင္းသခၤန္းစာေတြမွာပါၿပီး အမ်ားအသိျဖစ္တဲ့ပထဝီဆိုင္ရာအခ်က္အလက္အက်ဥ္းက ဧရာဝတီအစ – ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္း ပူတာ အိုၿမိဳ႕နယ္နဲ႔ တိဘက္ျမန္မာနယ္စပ္ရွိ လန္ေဂြလာ (Languela) ေရခဲေတာင္က ျမစ္ဖ်ားခံလာတဲ့ေမချမစ္ (ကခ်င္အေခၚ N’maikha အင္မိုင္ ခ) နဲ႔ ၎ျမစ္ရဲ႕အေနာက္ ဘက္ကစတင္စီးဆင္းလာတဲ့ မလိခ (Malikha) တို႔ေပါင္းဆံုၿပီး ဧရာဝတီျဖစ္လာတယ္။ ဧရာဝတီျဖစ္ဖို႔ အဓိကက် တဲ့ျမစ္က ေမခပါ။ ေမချမစ္မွာ သံလြင္ျမစ္ထက္ေတာင္ ေရလံုးအင္အားပိုမ်ားတဲ့ ကာလေတြရွိတယ္တဲ့။
● ျမစ္ဆံု – ေမခ၊ မလိချမစ္ႏွစ္သြယ္ေပါင္းဆံုတဲ့ေနရာကို ျမစ္ဆံုလို႔ေခၚတယ္။ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕ေျမာက္ဘက္ (၂၆) မိုင္အကြာေျမာက္လတၱီ တြဒ္ ၂၅ ံ၄၅’ မွာရွိတယ္။
● ဧရာဝတီျမစ္အရွည္ – ဧရာဝတီအစကေန ပင္လယ္ထဲစီးဝင္တဲ႔အထိ အရွည္မိုင္ေပါင္း ၁၃၅၀ ခန္႔ ဧရာဝတီဟာ အ ေရွ႕ရိုးမနဲ႔ အလယ္ရိုးမ ေတာင္တန္းေတြအၾကား ျဖတ္စီးဆင္းရလို႔ တစ္ခါတစ္ရံ ေတာင္မ်ားနဲ႔ နီးကပ္လြန္းျပီး ျမစ္က်ဥ္းျဖစ္သြားတဲ႔ေနရာ ေလးခုရွိပါတယ္။
● ပထမျမစ္က်ဥ္း – ျမစ္ႀကီးနားေအာက္ ဆင္ဘုိရြာအနီး
● ဒုတိယျမစ္က်ဥ္း – ေရႊဂူၿမိဳ႕အနီး
● တတိယျမစ္က်ဥ္း – သပိတ္က်င္းၿမိဳ႕အနီး
● စတုတၱျမစ္က်ဥ္း – ျပည္ၿမိဳ႕အေကာက္ေတာင္အနီး ျဖစ္ပါတယ္။
တကၠသိုလ္ပထဝီသင္ရိုးမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံဟာ ဧရာဝတီျမစ္စဥ္စုကိုမ႑ိဳင္ျပဳၿပီး တည္ေဆာက္ထားတဲ့ႏိုင္ငံလို႔ဆိုထားတဲ႔အတြက္ ဧရာဝတီ ထဲစီး ဝင္လာတဲ့ျမစ္လက္တက္၊ ေခ်ာင္းေတြစာရင္းကိုလည္း အက်ဥ္းေလာက္ေဖာ္ျပခ်င္ပါတယ္။
ဧရာဝတီျမစ္ ပင္လယ္ထဲစီးဝင္ရာအရပ္ကို မ်က္ႏွာမူျပီး လက္ဝဲ၊ လက္က္်ာခြဲရရင္ လက္်ာဘက္ကစီးဝင္တဲ့ျမစ္ေခ်ာင္းေတြက – မိုးေကာင္း ေခ်ာင္း၊ မဲဇာျမစ္၊ မူးျမစ္၊ ခ်င္းတြင္းျမစ္၊ ေယာေခ်ာင္း ၊ စလင္းေခ်ာင္း၊ မုန္းေခ်ာင္း၊ မန္းေခ်ာင္း၊ မင္းတုန္းေခ်ာင္း။ လက္ဝဲဘက္မွာက – မိုးလယ္ေခ်ာင္း၊ တပိန္ျမစ္၊ ေရႊလီျမစ္၊ ျမစ္ငယ္ေခၚ ဒုဌဝတီ၊ ေဇာ္ဂ်ီျမစ္၊ ပန္းေလာင္ျမစ္၊ စမုန္ျမစ္နဲ႔ ပင္းေခ်ာင္း၊ ေဒါင္းေသေခ်ာင္း၊ ယင္း ေခ်ာင္း၊ နဝင္းေခ်ာင္းတို႔ျဖစ္ပါတယ္။
ဧရာဝတီျမစ္ရဲ႕ စီးဆင္းပံုထူးျခားခ်က္ကိုလဲ တင္ျပခ်င္ပါေသးတယ္။ ျမစ္ဆံုကစၿပီး ေျမာက္ကေန ေတာင္ဘက္ကိုစီးဆင္းလာရာမွာ မႏ ၱ ေလးၿမိဳ႕အလြန္က်ေတာ့ ေတာင္ဘက္ကိုတန္းတန္းမသြားဘဲ အေနာက္ဘက္ကိုေကြ႕ၿပီး ျမစ္ေၾကာင္းေျပာင္းသြားတယ္။ ဒီအခ်က္ကို ေရွး ျမန္မာဘုရင္ေတြက ေကာင္းေကာင္းသိပါတယ္။ ရတနာဗိမာန္ေက်ာင္းေက်ာက္စာပါ ဧရာဝတီျမစ္ရဲ႕ေျမာက္ဘက္ကို သုနာပရႏၱေခၚၿပီး ေတာင္ဘက္ကို တမၺဒီပေခၚတယ္လို႔ေရးထားတာကို သတိရေစခ်င္ပါတယ္။
ေရွးလြန္ခဲ႔တဲ႔ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာအခ်ိန္က ဧရာဝတီဟာမႏ ၱေလးျမိဳ႕အနားကေန ေတာင္ဘက္ကိုတန္းတန္းစီးသြားတဲ့အမွတ္လကၡဏာအမွတ္အသားေတြ ေတြ႔ရတယ္တဲ့။ အဲဒီအခ်ိန္က ဧရာဝတီျမစ္ပင္လယ္ထဲစီးဝင္တဲ႔ေနရာက အခု ပဲခူးၿမိဳ႕ရွိရာေလာက္မွာပါ။ အ ေထာက္အထားအျဖစ္နဲ႔ ကေန႔ ရန္ကုန္ – မႏၱေလးရထားလမ္းေဖာက္ထားတဲ႔ေနရာေတြက ေျမၾသဇာလဲေကာင္း၊ ျပန္႔ျပန္႔ျပဴးျပဴးလဲရွိလို႔ အ ရင္ျမစ္ဝွမ္းေဟာင္းလို႔ ယူဆၾကတယ္။ ဧရာဝတီစြန္႔ပစ္သြားတဲ့ျမစ္ဝွမ္းေဟာင္းေနရာမွာ အခုစစ္ေတာင္းျမစ္စီးဆင္းေနတာကိုလဲ သက္ေသ တစ္ခုအျဖစ္ စဥ္းစားႏိုင္ပါတယ္လို႔ ပညာရွင္တို႔ကဆိုပါတယ္။
ျမစ္ေၾကာင္းေျပာင္းရတဲ႔အေၾကာင္းအရင္းကေတာ႔ ေရွးပေဝသဏီအခ်ိန္က ေျမငလ်င္လႈပ္ျခင္း၊ မီးေတာင္ေပါက္ျခင္းတို႔ေၾကာင္႔ ေတာင္ ကုန္းအသစ္ေတြျဖစ္လာၿပီး ရုတ္ျခည္းျမစ္ေၾကာင္းေျပာင္းရတယ္လို႔ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ေတြက ရွင္းပါတယ္။ ပုပၸါးမီးေတာင္ေဟာင္း တည္ရွိမႈ က ဒီအခ်က္ကိုေျပာျပေနပါတယ္။ ပခုကၠဴျမိဳ႕နားေရာက္ေတာ့ ေတာင္ဘက္သို႔တန္းတန္းစီးဆင္းၿပီးေနာက္ ပဲခူးရိုးမနဲ႔ ရခိုင္ရိုးမအၾကားေျမျပန္႔ ကိုျဖတ္ျပီး မုတၱမေကြ႕ထဲကိုစီးဝင္ပါတယ္။
ေမခနဲ႔ မလိခေပါင္းတဲ့ျမစ္ဆံုကေန ခ်င္းတြင္းျမစ္စီးဝင္တဲ့အထိကို အထက္ပိုင္းဧရာဝတီေခၚၿပီး အဲဒီေနရာက ဟသၤာတျမိဳ႕အထိကိုေတာ႔ ေအာက္ပိုင္းဧရာဝတီလို႔ သတ္မွတ္ၾကတယ္။
ေအာက္ပိုင္းဧရာဝတီထဲမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံတစ္ခုလံုးအတြက္ အေရးအႀကီးဆံုး ဆန္စပါးထုတ္လုပ္ရာ လူဦးေရထူထပ္ရာ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသပါ ေနပါတယ္။ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚအစက ျပည္ျမိဳ႕ေအာက္ (၅၃) မိုင္အကြာမွာရွိတဲ့ ျမန္ေအာင္ၿမိဳ႕နားမွာပါ။ ဧရာဝတီနဲ႔အတူ ႏွစ္စဥ္ႏုန္းေျမတန္ခ်ိန္ (၂၆၁) သန္းစီးပါလာၿပီး ျဖစ္လာတဲ႔ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚက ထိပ္ဖ်ားကေနပင္လယ္အေရာက္ မိုင္ (၁၈၀)၊ အနံက ပုသိမ္ျမစ္ဝကေန ရန္ကုန္ျမစ္ဝ အထိ မိုင္ေပါင္း (၁၅၀)၊ ဧရိယာစတုရန္းမိုင္ေပါင္း (၁၂၀၀၀) ခန္႔ရွိတဲ့ ယပ္ေတာင္ပံုသ႑ာန္ Fan–Shaped (or) Arcuate Delta ျဖစ္ပါတယ္။
လြန္ခဲ႔တဲ႔ႏွစ္ေပါင္း (၃၀၀၀,၀၀၀ ) ကေတာ့ ဧရာဝတီျမစ္ဝဟာ ယခုျပည္ျမိဳ႕အနားမွာလို႔ ဘူမိေဗဒ ဆရာေတြကခန္႔မွန္းၾကတယ္။
ျမန္မာျပည္ရဲ႕အသံုးအဝင္ဆံုးျမစ္ျဖစ္ေၾကာင္း ေက်ာင္းပထဝီသင္ၾကားခ်က္မွာပါတဲ့အတိုင္းျပန္ေျပာရရင္ ျမစ္ဝကေန ဗန္းေမာ္ျမိဳ႕အထိ မိုင္ (၈၀၀) ေက်ာ္က ေလွ၊ သေဘၤာေတြ ရာသီမေရြးသြားလာႏိုင္တဲ့ သဘာဝလမ္းမႀကီးပါ။ ခ်င္းတြင္း၊ ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းသစ္ေတာေတြက သစ္ ေဖာင္၊ ဝါးေဖာင္ေတြေမွ်ာဖို႔အသံုးခ်ႏိုင္တယ္။ ျမစ္တေလွ်ာက္မွာ ေျမၾသဇာထက္သန္တဲ့ ႏုန္းေျမ၊ ကိုင္းေျမေတြျဖစ္ေစလို႔ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြစိုက္လုပ္ႏိုင္တယ္။ ျမစ္ကမ္းတေလွ်ာက္ရွိ ျမိဳ႕ရႊြာေတြအတြက္ေသာက္သံုးေရရတယ္။ စိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ဖို႔ ေရမလံုေလာက္တဲ့ေနရာေတြ အတြက္ ျမစ္ေရသြယ္ယူႏိုင္တယ္။
ပထဝီအခ်က္အလက္ေတြေျပာၿပီးတဲ႔ေနာက္ အေရးအႀကီးဆံုးျဖစ္တဲ့ ဧရာဝတီနဲ႔ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ ျဖစ္တည္လာပံုကိုေျပာပါရေစ။
ကမာၻေျမေပၚမွာ လူသားဆိုတာမေပၚေပါက္ခင္အခါ လြန္ခဲ႔တဲ႔ႏွစ္ေပါင္း (၄၅) သန္းကပဲ ဧရာဝတီျဖစ္တည္ခဲ့ၿပီးသားပါ။ ျမန္မာလို အပူပိုင္း ေဒသေတြမွာ မိုးေစြကာလ (Pluvial) (၄) ႀကိမ္နဲ႔ မိုးပါးကာလ (Interpluvial) (၃) ႀကိမ္ကို လြန္ခဲ႔တဲ႔ႏွစ္ေပါင္းေျခာက္သိန္းခြဲနဲ႔ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ေသာင္းအၾကားၾကံဳခဲ႔ရတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဧရာဝတီဟာ မိုးမ်ားရင္ ျမစ္ကမ္းက်ယ္လာျပီး မိုးနည္းရင္ ျမစ္ကမ္းက်ဥ္းသြားမယ္။ ျမစ္ကမ္းအဆင္႔ (Terrace) ငါးမ်ဳိးေတြ႕ရပါတယ္။ ယခုဧရာဝတီရဲ႕ လက္ရွိကမ္းဟာ ပဥၥမကမ္းပါ။
ဒီအခ်က္ေတြကိုေဖာ္ျပရတာက ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းမွာ ေနသြားတဲ့ေက်ာက္ေခတ္လူသားေတြ အေၾကာင္းေျပာခ်င္လို႔ပါ။ အေနာက္အာရွမွာ ေက်ာက္ေခတ္သစ္က အႏွစ္ (၉၀၀၀) နဲ႔ (၅၅၀၀) ၾကားေပၚခဲ႔တယ္။ သမိုင္းပညာရွင္ဆရာၾကီးေဒါက္တာသန္းထြန္းက ျမန္မာ႔ေက်ာက္ေခတ္ သစ္ကို လြန္ခဲ႔တဲ႔အႏွစ္ (၃၀၀၀) အထိ ေတြ႕ႏိုင္ေသးတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ျမန္မာမွာ ဆန္စပါးစစိုက္တာက လြန္ခဲ႔တဲ့အႏွစ္ (၈၀၀၀) ခန္႔ကလို႔လဲ ခန္႔မွန္းေပးပါတယ္။
ဧရာဝတီရဲ႕ တတိယနဲ႔စတုတၱကမ္း (Terrace) ေတြမွာ ေက်ာက္ေခတ္လက္နက္ေတြ အမ်ားဆံုးေတြ႕ရတယ္။ ကခ်င္၊ ရွမ္းနဲ႔ သံတြဲ၊ ဘိတ္ အထိေတြ႕ႏိုင္ေပမဲ႔ အလယ္ပိုင္းျမန္မာႏိုင္ငံဧရာဝတီျမစ္ကမ္းက ၿမိဳ႕ေတြျဖစ္တဲ့ ျမင္းျခံ၊ ပခုကၠဴ၊ ေပါက္၊ ေညာင္ဦး၊ ပုဂံ၊ စဥ့္ကူး၊ ေခ်ာက္၊ ေရနံေခ်ာင္း၊ မင္းဘူး၊ မေကြး၊ ျပည္ေနရာေတြက ဆရာၾကီး ေဒါက္တာသန္းထြန္းအဆိုအမိန္႔အရ အဓိကက်တဲ့ (Neolithic) ေႏွာင္းေခတ္ အညာသားစခန္းမ်ားျဖစ္ေနပါတယ္။
တကယ္တန္းေျပာရရင္ ျမန္မာမွာက ေက်ာက္ေခတ္လူသားေဟာင္း (Paeleolithic man) ရဲ႕အေထာက္အထားေတြကို ႏြယ္ေခြရႊာ (ေခ်ာင္း ဦးျမိဳ႕နယ္) မွာေတြ႕ျပီးျဖစ္ပါတယ္။ အႏွစ္ေလးသိန္းက မတ္ရပ္လူ (Homo Erectus ) ျဖစ္ျပီး ေဘဂ်င္းလူ၊ ဂ်ာဗားလူတို႔နဲ႔ တစ္ေခတ္တည္းပါ ။ ျမန္မာ႔ေက်ာက္ေခတ္ေဟာင္းလူကို ေခတ္ဦးအညာသားလို႔ အမည္ေပးထားတယ္။ ဒီလူေတြဟာ ေတာင္ပိုင္းတရုတ္အေျခခံလို႔ ယူဆၾက တယ္။ ေက်ာက္ေခတ္သစ္လူကိုေတာ့ မေလးကြၽန္းဆြယ္ကလူေတြနဲ႔တူေနလို႔ ျမန္မာကိုအေရွ႕ေတာင္နဲ႔ အေရွ႕အရပ္ကဝင္လာတယ္လို႔ ထင္ရေၾကာင္း ဆရာႀကီးေဒါက္တာသန္းထြန္းကပဲ ေရးသြားပါတယ္။
ဒါေတြက သမိုင္းမတင္မီေခတ္က ျမန္မာ့ေျမေပၚရွိ လူေတြအေၾကာင္းပါ။ သမိုင္းတင္ရတဲ့ ျမန္မာ႔ယဥ္ေက်းမႈကေတာ႔ အားလံုးသိျပီးျဖစ္တဲ့ အတိုင္း ေအဒီ (၁၀၄၄ – ၁၀၇၇) ပုဂံမင္းႀကီး (အနိရုဒၶ) အေနာ္ရထာေခတ္က စပါတယ္။ ပုဂံဟာ ဧရာဝတီဲျမစ္ကမ္းေဘးမွာရွိတဲ့ ျမန္မာ႔အဦး အစေရွးေဟာင္းျမိဳ႕ေတာ္ပါ။
ေရွးျမန္မာဘုရင္ေတြက သူတို႔ရဲ႕ၿမိဳ႕ေတာ္ေတြကို (The Dry Zone) ခမ္းေခ်ာက္ေဒသေတြမွာအေျခစိုက္ၾကတယ္လို႔ဆိုေပမဲ့ ပင္းယနဲ႔ေရႊ ဘိုက လြဲလို႔က်န္တဲ့ၿမိဳ႕ေတာ္ေတြ၊ ပ်ဴတို႔ရဲ႕သေရေခတၱရာ (ျပည္) ျမိဳ႕အပါအဝင္ ပုဂံ၊ အင္းဝ၊ စစ္ကိုင္း၊ အမရပူရ၊ မႏၱေလးတို႔က ဧရာဝတီ ျမစ္ကမ္းေဘးမွာ ရွိေနၾကတာကိုက ဧရာဝတီျမစ္ၾကီးအေျချပဳတယ္ဆိုတာ ထင္ရွားပါတယ္။ ျမန္မာေတြက ျမစ္ဝွမ္းမွာေနလို႔ ျမစ္ေၾကာင္းကၽြမ္းက်င္သူေတြျဖစ္ဟန္ရွိျပီး ပင္လယ္နဲ႔အလွမ္းကြာေဝးတဲ႔အတြက္ ကုန္းတြင္းအေျချပဳ လက္နက္ႏိုင္ငံ (Land Power Nation) သာ ျဖစ္ တယ္လို႔ သံုးသပ္ၾကတယ္။
ေရွးအခါက ပ်ဴေခတ္နဲ႔ပုဂံေခတ္မွာပါ ျမန္မာ႔ရန္သူက ေျမာက္နဲ႔အေရွ႕ေျမာက္ဘက္မွာရွိေနလို႔ ကင္းစခန္္းခံတပ္ၿမိဳ႕ေတြက ျမိဳ႕ေတာ္ေတြရဲ႕ ေျမာက္ဘက္မွာရွိေနၾကတယ္။ ခရစ္ႏွစ္ (၈၃၂) မွာ ဧရာဝတီကမ္းအနီးမွာရွိတဲ့ ပ်ဴၿမိဳ႕ေတာ္ သေရေခတၱရာ (ယခုျပည္အနီး) ကို နန္ေက်ာင္ က လာဖ်က္တယ္။ နန္ေက်ာင္ဆိုတာက ယခုယူနန္နယ္အနီးမွာေနတဲ့ ပိုင္ယီေခၚ တရုတ္သွ်မ္းေတြပါ။ တစ္ခါ ခရစ္ႏွစ္ ၁၂၈၃ စက္တင္ဘာ ေလာက္မွာ ပုဂံကိုမြန္ဂိုက်ဴးေက်ာ္စစ္ဝင္လာၿပီး ဒီဇင္ဘာ ၃,၁၂၈၃ မွာ ငါေဆာင္ခ်ံတိုက္ပြဲျဖစ္တယ္။ ငါေဆာင္ခ်ံက ဗန္းေမာ္ (သို႔) ဗန္းေမာ္ အနီးဆိုေတာ့ ဧရာဝတီကမ္းမွာပါ။ မြန္ဂိုေတြဝင္လာေတာ့ နရသီဟပေတ့တ႐ုတ္ေျပးမင္းက ပုဂံကေနျပည္ၿမိဳ႕ကို စုန္ေျပးၿပီး ျပည္အေနာက္ လွည္းက်အရပ္မွာေနရတယ္။
ဒီအခ်က္ေတြကေတာ့ ရန္သူေရာ၊ ျမန္မာပါ ဧရာဝတီျမစ္ၾကီးက အေရးၾကီး အဓိကက်တယ္ဆိုတာသိေၾကာင္းျပသေနတဲ့ အေထာက္ အထားေတြလို႔ ေျပာရမွာပါ ။ ေနာက္ဆံုး အဂၤလိပ္ကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ႕ကေတာ႔ ဧရာဝတီလမ္းကိုအသံုးျပဳျပီး မႏၱေလးျမိဳ႕ေတာ္သိမ္းသြားတာ အမ်ားအသိျဖစ္ပါတယ္။ နယ္ခ်ဲ႕က ဧရာဝတီရဲ႕အဓိကက်မႈကို အသံုးခ်သြားတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဧရာဝတီရဲ႕အေရးပါပံုသာဓကတစ္ခုကိုလဲ ထပ္ေဆာင္းတင္ျပပါရေစဦး။ ေမာ္ေတာ္ကားလမ္း၊ မီးရထားလမ္းေတြ ေပၚခါစက ဧရာဝတီရဲ႕ ဝန္ေဆာင္မႈျဖစ္ပါတယ္။ ေအာက္ ပါဇယားကေလးကို ၾကည့္ေစလိုပါတယ္။
ခုႏွစ္ ပို႔ေဆာင္ကုန္တန္ခ်ိန္ ခရီးသည္
၁၉၃၉ ၁၀၅,၂၅၇
၁၉၅၀-၅၁ ၁၃၅,၃၂၇,၅၃၅ ၂,၅၃၁,၀၅၇
၁၉၃၉ ခုႏွစ္နဲ႔ႏိႈင္းယွဥ္ရင္ ၁၉၅၁ မွာ အဆေပါင္း ၁၃၀ ေက်ာ္ျဖစ္လာတာကို ေတြ႕ရပါမယ္။ ေရေၾကာင္းအားသာခ်က္ ေနာက္တစ္ခုကို လဲတင္ျပပါဦးမယ္။ ယေန႔ေခတ္ေပၚဘီး ၂၂ လံုးပါ ေနာက္တြဲကုန္တင္ထရပ္ကားၾကီးတစ္စီးက ကုန္ခ်ိန္တန္ (၄၀-၅၀) သာတင္ႏိုင္ေပမဲ႔ ျမစ္ေၾကာင္းသြားတဲ့သမၺန္တစ္ခုက ကုန္ခ်ိန္တန္ ၁၀၀၀ ေက်ာ္ လြယ္လြယ္ေလးသယ္ႏိုင္တယ္။ စရိတ္စကလဲ သက္သာပါတယ္။
ဧရာဝတီျမစ္ၾကီးရဲ႕ အဓိကအက်ိဳးေက်းဇူးတစ္ခုကေတာ႔ ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚျဖစ္ေပၚလာေစတဲ႔အတြက္ ျမန္မာ့ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚဟာ ျမိဳ႕ျပယဥ္ေက်း မႈရဲ႕ အခ်က္အခ်ာ၊ ဆံုခ်က္ဗဟိုခ်က္ျဖစ္လာျခင္းပါပဲ။ ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းအေၾကာင္းေရးသူ J E Spencer က ျမစ္ဝကြၽန္းေပၚေဒသဟာ လူဦး ေရအထူထပ္ဆံုး၊ စိုက္ပ်ိဳးထုတ္လုပ္မႈအမ်ားဆံုး၊ စီးပြားေရး၊ ႏုိင္ငံေရးတိုးတက္မႈအရွိဆံုး၊ ယဥ္ေက်းမႈအရာမွာ ေခတ္မွီဆန္းျပားမႈေျပာင္းလဲမႈေတြနဲ႔ အထိေတြ႕ဆံုးေနရာျဖစ္ေနတဲ့အတြက္ ျမန္မာ႔အေရးကိစၥေတြမွာ အစဥ္လႊမ္းမိုးေနမွာသာျဖစ္ပါတယ္တဲ့။
တတိယျမန္မာႏိုင္ငံကိုတည္ေထာင္ခဲ႔တဲ့ အေလာင္းဘုရား ဦးေအာင္ေဇယ် ၁၆ ဧၿပီ ၁၇၅၅ မွာဒဂံုၿမိဳ႕ကိုသိမ္းယူၿပီး ရန္ကုန္လို႔သတ္ မွတ္ပါ တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က ရန္ကုန္ျမိဳ႕လူဦးေရဘယ္ေလာက္ရွိသလဲ မသိပါ။ ၁၉၄ရ ခုႏွစ္မွာေတာ႔ လူဦးေရ ၆၀၀၀,၀၀၀ ရွိေနၿပီလို႔ သိရပါတယ္။ ယေန႔အခ်ိန္ ၂၀၁၂ ခုမွာ (၁၀) ဆတိုးျပီး (၆) သန္းခန္႔လို႔ေျပာေနၾကပါတယ္ ။ ဧရာဝတီရဲ႕ေက်းဇူးလို႔ေျပာရမွာပါ။
ကမာၻေက်ာ္အႏုပညာရွင္၊ သိပၸံပညာရွင္ၾကီး လီယိုနာဒိုဒါဗင္ခ်ီ ေျပာဖူးတာတစ္ခုရွိပါတယ္။ ကမာၻၾကီးကို အသက္ရွိတယ္လို႔ သေဘာထား ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ ေျမလႊာ ေျမမႈန္ေတြက အသားစိုင္ အသားလႊာ၊ ေတာင္တန္းႀကီးေတြကေတာ႔ အရိုးအဆစ္၊ ေျမၾကီးထဲမွာစီးဆင္းေနတဲ့ စမ္းေခ်ာင္း စမ္းေပါက္ေတြကေတာ႔ “ေသြး” ျဖစ္ပါမယ္တဲ့။ ဒီပညာရွင္ၾကီးရဲ႕ ခိုင္းႏိႈင္းခ်က္ကိုယူျပီး စာေရးသူက ျမန္မာျပည္ၾကီးကို “သက္ရွိ” လို႔ သေဘာထားခ်င္ပါတယ္။ ဒီလိုဆိုရင္ ျမန္မာ႔အသက္ ေသြးေတြစီးဆင္းေနတာက “ဧရာဝတီျမစ္ၾကီး” ပဲျဖစ္ပါမယ္။
ဧရာဝတီေၾကာင့္ ျမန္မာဆိုတာျဖစ္လာရတယ္။ ျမန္မာ႔ယဥ္ေက်းမႈလဲေပၚထြန္းလာရတယ္လို႔ အထက္မွာေျပာခဲ႔ျပီးပါျပီ။ ဧရာဝတီဟာ ျမန္ မာ့ ေက်းဇူးရွင္ပါ။ ဧရာဝတီနဲ႔ပတ္သက္လာရင္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္၊ တစ္သင္းတစ္ဖြဲ႕၊ အစိုးရတစ္ခုမဆိုထားနဲ႔ ယေန႔ရွိေနတဲ့ ျပည္သူျပည္ သား သန္း (၆၀) ကေတာင္ ဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင္႔မရွိေသးဘူးလို႔ ယူဆခ်င္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင္႔လဲဆိုေတာ့ ကေန႔အခ်ိန္မွာ ေမြးဖြားမလာေသးတဲ့ေနာင္လာေနာက္သား ျမန္မာမ်ားကလဲ ပိုင္ဆိုင္ခြင္႔ရွိေနလို႔ျဖစ္ပါတယ္။
ဧရာဝတီရဲ႕ထူးျခားခ်က္က ျမန္မာ႔ေျမမွာအစျပဳျပီး ျမန္မာ႔ေျမမွာပဲ ပင္လယ္ထဲစီးဝင္အဆံုးသတ္သြားတဲ့ ျမန္မာတို႔ရဲ႕ျမစ္ၾကီးစစ္စစ္ ျဖစ္ေန ျခင္းပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ဧရာဝတီျမစ္ၾကီးကို သဘာဝအတိုင္းတည္ရွိေနဖို႔ မိမိတို႔အေသြးအသားကိုကာကြယ္ဖို႔လိုသလို ျမန္မာျပည္သူျပည္သား အားလံုးက အရိုးေၾကေၾက အေရခမ္းခမ္းေစာင္႔ေရွာက္ ထိန္းသိမ္းသြားၾကဖို႔က ေမြးရာပါတာဝန္ပင္ျဖစ္ပါေၾကာင္း တင္ျပတိုက္တြန္းရင္း နိဂံုးခ်ဳပ္ပါရေစ……။
သ႐ုပ္ေဖာ္ပန္းခ်ီအား ဤေနရာမွ ရယူပါသည္။
ရည္ညႊန္း
၁။ ျမန္မာ႔စြယ္စံုက်မ္း အတြဲ (၁၅)
၂။ ဟုတ္စိန္ (ဦး) ပါဠိျမန္မာအဘိဓာန္
၃။ ေရွးေဟာင္းျမန္မာေက်ာက္စာမ်ား (ပဥၥမတြဲ)
၄။ ဖိုးလတ္ (ဦး) (စုေဆာင္းသူ) သီခ်င္းပေဒသာ – ပထမအုပ္
၅။ ပညာေရးဝန္ၾကီးဌာန၊ အဆင္႔ျမင္႔ပညာဦးစီးဌာန ပဥၥမႏွစ္ ပထဝီဝင္၊ ႏိုင္ငံေရးပထဝီဝင္ပို႔ခ်ခ်က္မ်ားအတြဲ (၂)
၆။ ဦးဘေသာင္း၊ ဆရာရႈတိုင္းေအာင္- ျမန္မာျပည္ပထဝီ
ရ။ အထက္တန္းပညာဦးစီးဌာန – ျမန္မာႏိုင္ငံပထဝီဝင္- ဒုတိယႏွစ္ (ဝိဇၨာ) ပထဝီသင္ရိုး ၂၀၂
၈။ ေစာရင္ (ေဒၚ) (ေရးသား) – အလယ္တန္း ျမန္မာႏိုင္ငံပထဝီ
ေအးရွင္ (ေဒၚ) (စာတည္း) – စာေပဗိမာန္
၉။ Shwe Yoe – The Burman
၁၀။ French FG – A Geography of Burma For Dudley Stamp C.L School
၁၁။ Inland water Transport Board – Hand Book of Sailing and General Information 1952 (Irrawaddy Section)
၁၂။ Spencer J.E – The Irrawaddy valley becomes Burma
၁၃။ သန္းထြန္း ေဒါက္တာ – ျမန္မာ႔သမိုင္းပံု
၁၄။ သန္းထြန္း ေဒါက္တာ – ေခတ္ေဟာင္း ျမန္မာရာဇဝင္
၁၅။ အုန္းၾကည္ (ေဒၚ) – အေလာင္းမင္းတရား
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
