သန္း၀င္းလႈိင္

Than Win Hlaing – Articles

ျမန္မာဂႏၱ၀င္စာေပ၏အနာဂတ္ – အပိုင္း (၃)
သန္း၀င္းလႈိင္
ဧၿပီ ၁၊ ၂၀၁၃


● ေရွးေခတ္ျမန္မာ့ဂႏ ၱဝင္စာေပ
ေ႐ွးေခတ္ဆိုသည္မွာ ျမန္မာတစ္ႏိုင္ငံ ၿဗိတိသွ်ကိုလိုနီျဖစ္ခဲ့ေသာ ခရစ္ ၁၈၈၅ (သကၠရာဇ္ ၁၂၄၇) ခုႏွစ္ မတိုင္မီ ကိုယ့္ထီးကိုယ့္နန္းျဖင့္ ေနခဲ့ေသာ ပုဂံေခတ္မွ ကုန္းေဘာင္ေခတ္အဆံုးထိ ကာလကို သတ္မွတ္ပါသည္။
ျမန္မာစာေပသမိုင္းတြင္ ဂႏၱ၀င္အျဖစ္ သတ္မွတ္အပ္ေသာ စာေပမ်ားေပၚေပါက္ေစရန္ အားျပဳခဲ့ေသာ အေၾကာင္းအရပ္သံုးခုမွာ (က) ဗုဒၶသာသနာႏွင့္ဗုဒၶစာေပ၊ (ခ) ျမန္မာ့ပေဒသရာဇ္စနစ္ႏွင့္ (ဂ) ျမန္မာ့စာေပကို ဖြံ႕ၿဖိဳးေစရန္ လမ္းခင္းေပးခဲ့ေသာ ပါဠိစာေပ၊ မြန္စာေပအဖြဲ႕ မ်ားပင္ျဖစ္ေပသည္။
ဗုဒၶသာသာနသည္ ျမန္မာစာေပဟူ၍ မေပၚေပါက္မီကပင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ပ်ဴလူမ်ိဳး၊ မြန္လူမ်ိဳးတို႔ေနထိုင္ရာေဒသမ်ားတြင္ အေျခစိုက္မိေနၿပီျဖစ္ ေၾကာင္း၊ ၁၁ရာစာ အေနာ္ရထာမင္းလက္ထက္တြင္ ေထရ၀ါဒဗုဒၶသာသာနာႏွင့္ ပိဋကတ္စာေပမ်ား ပုဂံသို႔ေရာက္လာ ၿပီးသည့္ေနာက္တြင္ ကား ဗုဒၶသာသနာသည္ ပို၍စည္ပင္ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့ေၾကာင္း ၁၈၇၃ ခုႏွစ္က ဦးတင့္လြင္ျပဳစုခဲ့ေသာ “ပါဠိျမန္မာနိႆယ က်မ္းမ်ား” စာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ ၂၇၂ – ၂၇၉ ၌ ေဖာ္ျပထားပါသည။္
ထိုကာလႏွင့္ မေ႐ွးမေႏွာင္းမွာပင္ ျမန္မာစာ စတင္ေပၚေပါက္သည္ဟု ဆိုႏုိင္ပါသည္။ ပုဂံေခတ္ က်န္စစ္မင္းႀကီးနတ္ျပည္စံၿပီး ေနာက္ ခရစ္ ၁၁၁၃ (သကၠရာဇ္ ၄၇၅) ခုႏွစ္ခန္႔တြင္ ေရးထိုးခဲ့ေသာ ရာဇကုမာရ္ေက်ာက္စာသည္ ယခုထိေတြ႕ရသမွ် သကၠရာဇ္အခိုင္အမာ ပါေသာ အေစာဆံုး ျမန္မာစာျဖစ္သည္ဟူ၍ ဗိုလ္မွဴးဘ႐ွင္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားခဲ့ေသာ The Lokahteik Pan (ေလာကထိပ္ပန္) စာအုပ္၌ ေရးသားထားသည္။
မွန္ေပသည္။ ျမန္မာစာေပေပၚေပါက္လာၿပီးသည့္ေနာက္တြင္ ဗုဒၶသာသနာကို အထူးသက္၀င္ယုံၾကည္ၾကေသာ ပုဂံသားတို႔သည္ ျမန္မာစာေပကိုအသံုးျပဳကာ မိမိတို႔၏ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈမ်ားအေၾကာင္းကို ေက်ာက္ထက္အကၡရာ တင္ၾကသည္။ ဗုဒၶသာသနာႏွင့္အတူ ပါလာေသာ ဗုဒၶစာေပကို ေလ့လာ၍ ဗုဒၶစာေပလာ ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္စသည့္အေၾကာင္းအရာမ်ားကိုလည္း ဘုရားနံရံမ်ားတြင္ သ႐ုပ္ေဖာ္ပန္းခ်ီ ပံုမ်ားႏွင့္အတူ မင္ျဖင့္ အကၡရာတင္ၾကသည္။ သို႔ျဖင့္ ဗုဒၶသာသနာႏွင့္ ဗုဒၶစာေပကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေက်ာက္စာမင္စာမ်ားေပၚေပါက္လာ ရပါသည္။ ယင္းတို႔သည္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေပၚထြန္းခဲ့သည့္ ျမန္မာ့ဂႏၱ၀င္စာေပတို႔၏ ေ႐ွးေျပးမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။
ယင္းသို႔ ဗုဒၶစာေပကို အေျခခံ၍ ျမန္မာစာေပအေရးအဖြဲ႕ အမ်ိဳးမ်ိဳးေပၚထြန္းလာရပါသည္ဟူ၍ ဆရာေဇာ္ဂ်ီက သူ၏ ရသစာေပ အဖြင့္ႏွင့္ နိဒါန္းစာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ ၅ ၌-
“ျမန္မာစာဆိုတို႔သည္ ျမန္မာျပည္တြင္ မိမိတို႔၏ လမ္းေၾကာင္းကို အရာထင္ေအာင္ ျပဳေနၾကဆဲတြင္ လမ္းမႀကီးတစ္ခုသဖြယ္ ျဖစ္ေသာ ဗုဒၶစာေပကို ရလာ၍ မိမိတို႔၏ လမ္းေၾကာင္းကို ထုိစာျဖင့္ ခ်က္ခ်င္းေဆာက္လုပ္ခဲံသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ တနည္းအားျဖင့္ဆိုေသာ္ ျမန္မာစာေပတြင္ ျမန္မာစာဆိုတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္သက္သက္ျဖစ္ေသာ လမ္းေၾကာင္းရာသည္ မထင္႐ွားခဲ့။ ဗုဒၶစာေပျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ေသာ လမ္းရာအျဖစ္ျဖင့္သာ ထင္႐ွားခဲ့သည္ဟု ဆိုႏုိင္ပါသည္။
ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာစာဆိုတို႔သည္ ေ႐ွးေခတ္ဟိႏၵဴစာေပ၊ ဂရိစာဆိုတို႔ကဲ့သို႔ မိမိတို႔လမ္းရာကို မိမိဘာသာတသီးတျခားမခင္းခဲ့။ အျခားတစ္ပါးေသာ စာေပကို မွီ၍ ခင္းခဲ့သည္ဟု ဆိုႏုိင္ပါသည္။” ဟူ၍ မိန္႔ဆိုခဲ့သည္။
ျမန္မာ့ပေဒသရာဇ္စနစ္သည္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ကုန္ဆံုးခ်ိန္အထိ အသက္၀င္ခဲ့ေသာစနစ္ျဖစ္သည္။ ထိုစနစ္ႏွင့္ ပတ္သက္၍-
“ထိုေခတ္ထိုအခါက ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ႏုိင္ငံေရးစနစ္၊ စီးပြားေရးစနစ္၊ လူမႈေရးစနစ္တို႔သည္ ကမၻာေပၚ႐ွိ အျခားအျခားေသာ ႏုိင္ငံမ်ား႐ွိ စနစ္တို႔ႏွင့္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ တူတန္သည္ဟု ဆိုရာသည္။ ထိုစနစ္အရ ႏုိင္ငံအုပ္ခ်ဳပ္သူသည္ သက္ဦးဆံပိုင္မင္းျဖစ္သည္။ ထိုမင္းကို ေလာကသမုတိတန္ဟူ၍ ယံုၾကည္ယူဆၾကသည္။ ထိုမင္း၏ စကားသည္ မိုးႀကိဳးသြားျဖစ္သည္။ ထိုမင္း၏ ပတ္၀န္းက်င္တြင္ မင္းညီမင္းသား တို႔ႏွင့္ တကြ အမွဴးအမတ္တို႔႐ွိသည္။ မင္း၏အမိန္႔ကို ထိုသူတို႔ခံယူ၍ အမိန္႔အတိုင္း အုပ္ခ်ဳပ္ၾကရသည္။ မင္း၊ မင္းညီမင္းသား မွဴးမတ္တစ္စု၌ သာ အာဏာ႐ွိသည္။ ဓန႐ွိသည္။ စည္ကားေသာ ေနျပည္ေတာ္သားမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ မ်ားလွစြာေသာ တုိင္းသူျပည္သားမ်ားသည္ကား ေက်းေတာ္မ်ိဳးကၽြန္ေတာ္မ်ိဳးမ်ား ျဖစ္ၾကသည္” ဟူ၍ ဆရာေဇာ္ဂ်ီရသစာေပအဖြင့္ႏွင့္ နိဒါန္းစာအုပ္၌ပင္ ေရးသားထားသည္။
ျမန္မာစာေပေပၚေပါက္လာၿပီး အလွဴမွတ္တမ္းမ်ားကို ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္စဥ္ကာလကတည္းကပင္ မင္းမွဴးမတ္တို႔၏ ဂုဏ္ကို ေဖာ္ထုတ္ခ်ီးက်ဴးသည့္ အေရးအဖြဲ႕မ်ားေတြ႕ရသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ အလကၤာတန္ဆာျဖင့္ ေ၀ေ၀ဆာဆာ ခ်ီးက်ဴးေရးဖြဲ႕ေသာ အဖြဲ႕မ်ားအထိ က်ယ္ျပန္႔လာပါသည္။ ပေဒသရာဇ္စနစ္အရ မင္းမွဴးမတ္တို႔၏ ထီးနန္းပတ္၀န္းက်င္သည္ ႏုိင္ငံတြင္ အေရးပါဆံုး ပုဂၢိဳလ္တို႔၏ ပတ္၀န္းက်င္အေၾကာင္းကို စာဖြဲ႕ၾကသည္မွာ သဘာ၀က်ပါသည္။ သို႔ျဖင့္ ထီးနန္း၀န္းက်င္အေၾကာင္းသည္လည္း ဗုဒၶစာေပလာအေၾကာင္းအရာမ်ားနည္းတူ ျမန္မာစာဆိုတို႔၏ စာဖြဲ႕ခံအေၾကာင္းအရာမ်ားျဖစ္လာရသည္။ ဤအခ်က္တို႔ကို ေထာက္လွ်င္ ျမန္မာ့ပေဒသရာဇ္စနစ္သည္ ျမန္မာ့ဂႏၱ၀င္စာေပေပၚေပါက္လာေစရန္ အေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္႐ွားပါသည္။
တဖန္ ျမန္မာစာေပအေရးအသားမေပၚေပါက္ေသးမီကာလတြင္ ပုဂံ၌ ပါဠိ၊ သကၠတ၊ ပ်ဴ၊ မြန္ ဘာသာတို႔သည္ စာေပအေရးအသား႐ွိေနၿပီျဖစ္ေသာ ဘာသာစကားမ်ားျဖစ္ပါသည္။ ထိုကာလတြင္ ထိုဘာသာစကားမ်ားကို ျမန္မာတို႔အသံုးျပဳေန ေသာ ေ႐ႊစာေပ၊ အုတ္ခြက္စာ၊ စဥ့္ကြင္းစာ၊ ေက်ာက္စာ၊ အ႐ိုးအိုးစာ၊ စသည့္အေထာက္အထားမ်ားတြင္ ေတြ႕႐ွိရသည္။ ရာဇကုမာရ္ ေက်ာက္စာကိုပင္လွ်င္ ပါဠိ၊ ပ်ဴ၊ မြန္၊ ျမန္မာဟူေသာ ဘာသာစကားေလးမ်ိဳးျဖင့္ ေရးထိုးထားသည္။ ထိုဘာသာစကားတို႔မွ စကားလံုးမ်ားကို ေမြးစားသံုးႏႈန္းျခင္း၊ ဘာသာျပန္သံုးႏႈန္းျခင္းတို႔ျဖင့္ ျမန္မာစကားဖြံ႕ၿဖိဳးၾကြယ္၀လာရသည့္အတြက္ ထိုဘာသ စကားတို႔က ျမန္မာဘာသာစကားကို မ်ားစြာ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ထင္႐ွားပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ပါဠိဘာသာႏွင့္ မြန္ဘာသာတို႔သည္ ျမန္မာစာေပၚေပါက္ၿပီးခ်ိန္အထိ အသံုးတြင္ က်ယ္ေနဆဲျဖစ္သည္။
ပုဂံသားတို႔သည္ သဒၵနီတိသဒၵါက်မ္းႀကီး စသည့္ ပါဠိစာေပတို႔ကို အဆင့္ျမင့္ျမင့္ ေရးသားျပဳစုႏုိင္ျခင္းသည္ ခ်ီးက်ဴးဖြယ္ျဖစ္ေၾကာင္း ပညာ႐ွင္တို႔ မိန္႔ဆိုၾကပါသည္။ ထိုမွတဆင့္တက္၍ ပါဠိတခ်က္၊ ျမန္မာစာတခ်က္ ျပန္ဆိုေသာ နိႆယက်မ္းေပၚေပါက္လာချံသည္။ ထင္႐ွားေသာ သာဓကတစ္ခုမွာ ပုဂံ၀က္ႀကီးအင္းတက္ႏႊဲေက်ာင္း ေက်ာက္စာ၌ ေတာင္တြင္း မင္းသီရိေဇယ်သူရ ေမာင္ႏွမတို႔သည္ ေက်ာင္းေတာ္လာလစ္အံ့ေသာ အမ်ိဳးသားတို႔ကို သင္စိမ့္ေသာငွာ ေဗဒင္ႏွင့္တကြ ပိဋကတ္သံုးပံုေရးေတာ္မူေၾကာင္း ေဖာ္ေျပထားရာ၊ ေက်ာက္စာအေထာက္အထားအရ က်မ္းေပါင္း ၃၀၀ေက်ာ္ ကို ေပထက္အကၡရာတင္၍ လွဴခဲ့ေၾကာင္း၊ လွဴခဲ့ေသာ က်မ္းစာရင္းတြင္ နိႆယ က်မ္းေပါင္း ၂၃ က်မ္း အပါအ၀င္ သကၠတျမန္မာနိႆယ ေဆးက်မ္း၊ ေဗဒင္က်မ္း စေသာ ေလာကီစာေပမ်ားလည္း ပါ၀င္ေၾကာင္း သိရသည္။
ပါဠိစာေပနည္းတူ မြန္စာေပမ်ားသည္ ျမန္မာစာေပမေပၚေပါက္မီကပင္ ေပၚေပါက္ေနၿပီျဖစ္ပါသည္။ ပုဂံ႐ွိ ဂူဘုရားအတြင္းနံရံမ်ား၌ ဇာတက၊ ဗုဒၶ၀င္၊ မဟာ၀င္၊ ၀ိမာန၀တၳဳ စသည့္ ဗုဒၶစာေပအေၾကာင္းအရာတို႔ကို ပန္းခ်ီပံုမ်ားႏွင့္အတူ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးထိုးထားေသာ မင္စာမ်ားျဖစ္သည္။ က်န္စစ္မင္းႀကီးလက္ထက္တြင္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေက်ာက္စာအေျမာက္အျမား ေရးထိုးရာ ေ႐ႊစည္းခံုမြန္ေက်ာက္စာ၊ နန္းေတာ္မြန္ေက်ာက္စာ၊ ျမကန္မြန္ေက်ာက္စာ၊ ေ႐ႊဆံေတာ္မြန္ေက်ာက္စာ စသည္တို႔သည္ ထင္႐ွားပါသည္။
သို႔ျဖင့္ ဗုဒၶသာသနာႏွင့္ ဗုဒၶစာေပကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ပုဂံေခတ္တြင္ အလွဴမွတ္တမ္းတင္ေက်ာက္စာမ်ား၊ ဗုဒၶစာေပ မင္စာမ်ား စတင္ေရးထိုးၾကရာမွ ေနာက္ပိုင္းေခတ္မ်ားတြင္ ဗုဒၶစာေပဆုိင္ရာ စကားေျပမ်ား ကဗ်ာမ်ား ေပၚထြန္းလာခဲ့သည္။
ေက်ာက္စာမ်ားသည္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ အလွဴမွတ္တမ္းမ်ားျဖစ္သည့္အတြက္ အလွဴ႐ွင္အေၾကာင္း၊ အလွဴအေၾကာင္း၊ အလွဴခံ ပုဂၢိဳလ္အေၾကာင္း စသည့္အခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ အလွဴႏွင့္ဆက္ႏႊယ္၍ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးဦး၏ ဂုဏ္အရည္အေသြးကို ေဖာ္ထုတ္ေရးျခင္း၊ ဆုေတာင္းျခင္း၊ က်ိန္စာဆိုျခင္းတုိ႔ ျပဳရာတြင္ ေရးသားသူ၏ ေစတနာထင္ဟပ္ကာ ခံစားမႈပါလာသည့္အေလ်ာက္ အေရး အဖြဲ႕တြင္ ရသေရာယွက္ကာ ႏွစ္သက္ဖြယ္ ျဖစ္လာရပါသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ဂႏၱ၀င္စာေပ၏ ေ႐ွ႕ေျပးဟု ရသအေရးအဖြဲ႕ ေကာင္းမ်ားကို ေတြ႕႐ွိရသည္။
မင္စာအေရးအဖြဲ႕တို႔သည္လည္း ဗုဒၶစာေပကို အေျခခံကာ ေပၚထြန္းလာမည့္ ဂႏၱ၀င္စာေပတို႔၏ ေ႐ွ႕ေျပးသဖြယ္ျဖစ္ပါသည္။ ရာဇကုမာရ္ေက်ာက္စာႏွင့္ မေ႐ွးမေႏွာင္း ေရးထိုးသည္ဟု ယူဆရေသာ ေလာကထိပ္ပန္မင္စာတြင္ ဇာတ္ေတာ္ႀကီးဆယ္ဘြဲ႕ ပန္းခ်ီပံုညႊန္းစာ မ်ားကို ေတြ႕ႏုိင္ပါသည္။
ထို႔အတူ ၀ိနည္းဓိုရ္ဘုရားမင္စာတြင္ ငါးရာ့ငါးဆယ္ဇာတ္ေတာ္ႀကီးဆယ္ဘြဲ႕၊ ဗုဒၶ၀င္၊ ၀ိမာန စသည္တို႔ကို ျမန္မာဘာသာျဖင့္ ေရးထိုးထားပါသည္။ အလားတူ ပုဂံဘုရားမ်ားတြင္ ဗုဒၶ၀င္အစ႐ွိသည့္ ဗုဒၶစာေပတုိ႔ကို ေရးထိုးထားသည့္ မင္စာမ်ားအေျမာက္အျမား ရွိပါသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ေက်ာက္စာမင္စာတို႔ႏွင့္တကြ စဥ့္ကြင္းစာမ်ား၊ နံရံပန္းခ်ီမ်ား၊ ပန္းပု႐ုပ္မ်ားတြင္ ငါးရာ့ငါးဆယ္ဇာတ္ႀကီးဆယ္ဘြဲ႕၊ ဗုဒၶ၀င္၊ ေပတ၀တၳဳ၊ ၀ိမာန၀တၳဳ၊ ဇင္းမယ္ပဏၰာသ၀တၳဳစသည့္ ဗုဒၶစာေပတို႔ကို ပုဂံေခတ္ကတည္းက ျမန္မာတို႔ ေလ့လာကၽြမ္း၀င္ေနၾကၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္႐ွားပါသည္။ ထိုအေလ့အလာအေတြ႕အႀကံဳတို႔ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေပၚထြန္းလာသည့္ ဂႏၱ၀င္စာေပတို႔တြင္ ၀တၳဳ၊ ပ်ိဳ႕ႏွင့္ အဖြင့္အေျဖ က်မ္း၊ ရတု၊ ေတာလား၊ ျပဇာတ္၊ ရကန္၊ သာခ်င္း၊ တရားစာ၊ ေဟာစာ စသည့္ အျခားစာေပအဖြဲ႕မ်ားကိုလည္း အတန္အတင့္ ေတြ႕ရပါသည္။
အင္း၀ေခတ္တြင္ ႐ွင္မဟာသီလ၀ံသေရးဖြဲ႕ေသာ ပါရာယန၀တၳဳ (ခရစ္ ၁၅၀၁) ကို ပထမဆံုး ဗုဒၶစာေပ ဟူ၍ ပညာ႐ွင္တို႔ သတ္မွတ္ၾကသည္။ သံသရာတဘက္ကမ္းသို႔ ေရာက္ရာခရီးလမ္းဟု အဓိပၸါယ္ရေသာ “ပါရာယန” သတၱန္ကို အစြဲျပဳကာ ထိုအမည္ေပးျခင္း ျဖစ္ၿပီး ႐ွင္သာရိပုတၱရာ၊ ႐ွင္ေမာဂၢလာန္စသည့္ စံျပဳနည္းယူစရာ အရိယာသူျမတ္ႏွစ္ဦးအေၾကာင္းကို ေရးဖြဲ႕ထားျခင္းျဖစ္သည္။
ေညာင္ရမ္းေခတ္တြင္ ဗုဒၶစာေပ၀တၳဳမ်ားဆက္လက္ေပၚထြန္းလာရာ ၀ရာဘိသဃၤနာထဆရာေတာ္၏ “မဏိကုဏၰလ၀တၳဳ” (ခရစ္ ၁၆၁၈) သည္ အသိတိနိပါတ္မဟာသုတေသာမဇာတ္ကို တန္ဆာဆင္ခ်ဲ႕ထြင္ေရးဖြဲ႕ေသာ ၀တၳဳျဖစ္သည္။ ထိုနည္းတူစြာ ေတာ္ဖီလာ ဆရာေတာ္ ၏ ယသ၀ၯန၀တၳဳ (ခရစ္ ၁၆၁၉) မွာ ဓမၼပဒအပၸမာဒ၀တ္ကုမၻေဃာသက၀တၳဳ၌ ကုမၻေဃာသကသူေ႒းသားကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ဘုရား႐ွင္ေဟာၾကားေသာ စည္းစိမ္ခ်မ္းသာအၿခံအရံတိုးတက္ႀကီးပြားေၾကာင္း ယသ၀ၯနတရား (၇)ပါးကို မူတည္၍ ၀တၳဳသာဓကမ်ားစြာျဖင့္ ခံ့ခံ့ညားညားေရးဖြဲ႕ထားေသာ ၀တၳဳျဖစ္သည္။
ထို႔အတူ ေညာင္ရမ္းေခတ္တြင္ ေပၚထြန္းခဲ့ေသာ သဒၶမၼာလကၤာရဆရာေတာ္၏ ရတနာကရ၀တၳဳ (ခရစ္ ၁၆၈၀) ေတာင္တြင္းႀကီး ဆရာေတာ္၏ ဟိတသိဒၶိက၀တၳဳ (ခရစ္ ၁၇၃၁) မဟာဓမၼသႀကႍ ၏ သာမေဏေက်ာ္ေလးပါး၀တၳဳတို႔သည္ ဂႏၱ၀င္တန္း၀င္ ဗုဒၶစာေပ၀တၳဳမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္လည္း ဗုဒၶစာေပ၀တၳဳမ်ား ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔စြာ ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ဒီပဲယင္းဆရာေတာ္၏ သဒၶမၼာဘိလကၤာရ၏ တထာဂတဥဒါနဒီပနီ (ခရစ္ ၁၇၉၈) (ဒုတိယမဲထီးဆရာေတာ္၏ မာလာလကၤာရ၀တၳဳ (ခရစ္ ၁၇၉၈)၊ ပထမငါးခုန္ဆရာေတာ္၏ မဟာဗုဒၶ၀င္ ၀တၳဳေတာ္ႀကီး (ခရစ္ ၁၇၈၈ ခန္႔) က်ီးသဲေလးထပ္ဆရာေတာ္၏ ဇိနတၳပကာသနီ (ခရစ္ ၁၈၅၈ ခန္႔)၊ ဒုတိယဘုရားျဖဴဆရာေတာ္၏ ၀ံသေမဒပကာသနီ (ခရစ္ ၁၈၇၅) တို႔သည္ ထင္႐ွားပါသည္။
]
ကုန္းေဘာင္ေခတ္၏ ထူးျခားခ်က္မွာ ငါးရာ့ငါးဆယ္ႏွင့္ဇာတ္ႀကီးဆယ္ဘြဲ႕၀တၳဳမ်ားသည္ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ အျပည့္အစံုေပၚထြက္ လာျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ဘိုးေတာ္မင္းတရားလက္ထက္ (ခရစ္ ၁၇၈၁ -၁၈၉၂) တြင္ ေညာင္ကန္ဆရာေတာ္သည္ ဇာတက အ႒ကထာပါဌ္ကို အတိအက်  ျမန္မာျပန္လ်က္ “ငါးရာ့ငါးဆယ္၀တၳဳ” ကို ေရးသားခဲ့သည္။ ဇာတ္ေတာ္ႀကီးဆယ္ဘြြဲ႕၀တၳဳမ်ားတြင္ သု၀ဏၰသာမႏွင့္ ဘူရိဒတ္မွလြဲ ၍ က်န္ဇာတ္ေတာ္၀တၳဳ ႐ွစ္ေစာင္ကို မင္းဘူးဆရာေတာ္ ဦးၾသဘာသက ျမန္မာမႈျပဳခဲ့သည္။ က်န္ဇာတ္ေတာ္ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေတာ္ႀကီးကို ႐ွင္နႏၵေမဓာကလည္းေကာင္း၊ ႐ွင္ပညာတိကၡက သု၀ဏၰသာမဇာတ္ေတာ္ႀကီး၀တၳဳကိုလည္းေကာင္း ျပဳစုခဲ့ၿပီးသည့္ေနာက္တြင္ ဇာတ္ေတာ္ႀကီး ဆယ္ဘြဲ႕စလံုး ျပည့္စံုသြားခဲ့သည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ အျခားထင္႐ွားခဲ့ေသာ ဗုဒၶစာေပ၀တၳဳမ်ားမွာ မဟာဓမၼသႀကႍ၏ ဓေမၼာပေဒသ၀တၳဳ (ခရစ္ ၁၈၂၉)၊ မုန္တုိင္ပင္ ဆရာေတာ္၏ စကားေျပာဖြယ္က်မ္း (ခရစ္ ၁၈၃၁)၊ မံုေ႐ြးေဇတ၀န္ဆရာေတာ္၏ ရာေဇာ၀ါဒက်မ္း (ခရစ္ ၁၈၃၃)၊ က်ပင္းဆရာေတာ္၏ က်ပင္းတရားစာ၊ တတိယေညာင္ကန္ဆရာေတာ္၏ သံေ၀ဂ၀တၳဳဒီပနီ (၁၈၆၀) ဦးပုည တရားစာ၀တၳဳမ်ား (၁၈၁၂ -၁၈၆၇) တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ ဒန္႔တုိင္ဆရာေတာ္ ႐ွင္ဂုဏလကၤာရပါဠိမွ ျမန္မာျပန္ေသာ “မိလိႏၵပညာက်မ္း (ခရစ္ ၁၇၆၅) သည္ ထင္႐ွားေသာ က်မ္းတစ္က်မ္းျဖစ္သည္။ မိလိႏၵပဥွာပါဠိေတာ္သည္ ဥဒၵကနိကာယ္၊ သုတၱန္ပိဋကတ္အ၀င္အပါျဖစ္ၿပီး ကမၻာသိထင္႐ွားေသာ က်မ္းတစ္က်မ္းျဖစ္သည္။ ထိုက်မ္းတြင္ မိလိႏၵမင္း ေမးေလွ်ာက္သည့္ ဗုဒၶ၀ါဒဆုိင္ရာ ျပႆနာအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ႐ွင္နာဂေသနမေထရ္က ေျဖဆိုပံုမ်ား ပါ၀င္သည္။ အလားတူ ထင္႐ွားေသာ အေမးအေျဖက်မ္းမွာ မံု႐ြာ႐ွင္သီရိမာလာေမးေလွ်ာက္သည့္ ျပႆနာမ်ားကို မံုေ႐ြးေဇတ၀န္ ဆရာေတာ္ အ႐ွင္အရိယာ၀ံသအာဒိစၥရံသီ ေျဖဆိုေသာ သမႏၱစကၡဳဒီပနီက်မ္း (ခရစ္ ၁၈၁၁) ျဖစ္သည္။ မဟာဓမၼသႀကႍ၏ သာသနာလကၤာရစာတမ္း၊ ေယာမင္းႀကီးဦးဘိုးလႈိင္၏ ၀ိမုတၱိရသက်မ္း (၁၈၇၁) ကာယာႏုပႆနာက်မ္း (၁၈၇၅)၊ လံုးေတာ္ဆရာေတာ္၏ ပုစၦာပကိဏၰက်မ္း ႏွင့္ ပကိဏၰာက၀ိသဇၨနာက်မ္းတို႔သည္လည္း ဂႏၱ၀င္တန္း၀င္ က်မ္းစာေပမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။
ကုန္းေဘာင္ေခတ္ေႏွာင္းမွ ကိုလိုနီေခတ္အထိ ေပၚထြက္လာေသာ လယ္တီဆရာေတာ္၏ ဒီပနီမ်ားသည္လည္း အေရးပါေသာ ဗုဒၶစာေပက်မ္းမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။ အမ်ားနားလည္လြယ္ေစရန္ ျမန္မာစကားေျပသက္သက္ျဖင့္ ႐ွင္းလင္းဖြင့္ဆိုထား၍ အမ်ားေလးစားရသည့္ က်မ္းဂန္မ်ားပင္ျဖစ္သည္။
ဗုဒၶစာေပကို အေျခခံသည္ ျပဇာတ္မ်ားလည္း ေပၚထြက္လာခဲ့ရာ အေစာဆံုးျပဇာတ္ဟု အသိအမွတ္ျပဳရေသာ ျပဇာတ္မွာ ၀န္ႀကီး ပေဒသရာဇာ၏ “မဏိကတ္ျပဇာတ္” ျဖစ္သည္။ ယင္း ျပဇာတ္သည္ ဇင္းမယ္ပဏၰာသလာတၱဓႏုဇာတ္ကုိ ျမန္မာမႈျပထားေသာ ျပဇာတ္ျဖစ္သည္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ ေပၚထြက္လာေသာ ဦးၾကင္ဥ၏ မေဟာသဓျပဇာတ္၊ ဦးပုည၏ ေရသည္ျပဇာတ္၊ ဦးခုိ၏ မဟာဇနကျပဇာတ္တို႔သည္ ထင္႐ွားခဲ့သည္။
ဗုဒၶစာေပကို အေျခခံ၍ ေရးဖြဲ႕ေသာကဗ်ာတို႔တြင္ “ပ်ိဳ႕” သည္ အထင္႐ွားဆံုးျဖစ္သည္။ အင္း၀ေခတ္တြင္ ႐ွင္မဟာရဌသာရ ေရးဖြဲ႕ေသာ ဘူရိဒတ္လကၤာႀကီး စတုဓမၼသာရကိုးခန္းပ်ိဳ႕၊ သံ၀ရပ်ိဳ႕၊ ႐ွင္မဟာသီလ၀ံသ၏ ပါရမီေတာ္ခန္းပ်ိဳ႕၊ ဆုေတာင္းခန္းပ်ိုဳ႔၊ ေညာင္ရမ္းေခတ္တြင္ န၀ေဒမင္းႀကီး၏ မေနာ္ဟရီပ်ိဳ႕၊ ၀န္ႀကီးပေဒသရာဇာ၏ သုတပ်ိဳ႕၊ တြင္းသြင္းမင္းႀကီး၏ မုဒုလကၡဏပ်ိဳ႕၊ ဦးယာ၏ မင္းနန္ပ်ိဳ႕၊ မံုေ႐ြးဆရာေတာ္၏ မဟာသီလ၀ပ်ိဳ႕၊ ကုသပ်ိဳ႕၊ ဦးေ႐ႊျခည္၏ စႏၵကိႏၷရီပ်ိဳ႕၊ ကင္း၀န္မင္းႀကီး၏ တိႏၵဳကပ်ိဳ႕ တို႔သည္ အထူးထင္႐ွား ခဲ့သည္။
● ထီးနန္းပတ္၀န္းက်င္ကို အေျခခံေသာ ဂႏၱ၀င္စာေပမ်ား
ပုဂံေခတ္တြင္ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈျပဳသူအမ်ားစုသည္ ထီးနန္းပတ္၀န္းက်င္မွ မင္းမိဘုရား၊ မင္းညီမင္းသား၊ မွဴးမတ္စသည္တို႔ျဖစ္သည့္ အတြက္ ပုဂံေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ထိုပုဂၢိဳလ္မ်ားအေၾကာင္း ထည့္သြင္းေရးသားေနၿပီျဖစ္သည္။ ထိုေခတ္တြင္ မင္းဧကရာဇ္ကိုယ္တုိင္ ထုတ္ျပန္ေသာ အမိန္႔ေတာ္ကို ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္သည့္ ေက်ာက္စာအခ်ိဳ႕ပင္႐ွိေၾကာင္း က်စြာမင္းအမိန္႔ေတာ္ျပန္တမ္း (ခရစ္ ၁၂၈၅) က သက္ေသခံေနပါသည္။ က်စြာမင္းသည္ ႏုိင္ငံတြင္းလူဆိုးသူခုိးမ်ား ပေပ်ာက္စေရန္ ရည္႐ြယ္၍ အနည္းဆံုးအိမ္ေျခ(၅၀) ႐ွိေသာ ႐ြာတုိင္း တြင္ စိုက္ထူေစေသာ ေက်ာက္စာျဖစ္သည္။
ထီးနန္းပတ္၀န္းက်င္ကို အေျခခံေသာ စာေပအမ်ိဳးအစားတြင္ ေမတၱာစာ၊ ရာဇ၀င္၊ အေရးေတာ္ပံု၊ ဓမၼသတ္၊ ျဖတ္ထံုး၊ ေလွ်ာက္ထံုး၊ မွတ္တမ္း၊ နန္းတြင္းဇာတ္၊ ကာခ်င္း၊ ဧခ်င္း၊ ေမာ္ကြန္းစသည္တို႔ ထင္႐ွားပါသည္။
ေမတၱာစာသည္ ေမတၱာခံယူေသာ စာ၊ ေမတၱာရပ္ခံစာပင္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ရဟန္းေတာ္တို႔က ဘုရင္မင္းတို႔အား ေမတၱာရပ္ခံေသာ စာအျဖစ္ စတင္ေပၚထြန္းလာခဲ့သည္။ ေမတၱာစာကို စကားေျပျဖင့္ တမ်ိဳး၊ ကဗ်ာျဖင့္တသြယ္ ေရးဖြဲ႕ေလ့႐ွိသည္။ အင္း၀မိုးညႇင္းမင္းထံ “ေျမဆြမ္း” အလွဴခံေသာ ပတူးႀကီးသဃၤာရာဇာ၏ ေမတၱာစာ (ခရစ္ ၁၄၃၇) သည္ ေ႐ွးဦးေပၚေပါက္လာေသာ ေမတၱာစာပင္ျဖစ္သည္။ အင္း၀ေခတ္တြင္ ႐ွင္မဟာသီလ၀ံသႏွင့္ ႐ွင္မဟာရ႒သာရတို႔ ဒုတိယမင္းေခါင္ထံ ဆက္သြင္းေသာ ေမတၱာစာႏွင့္ ကန္ေတာ္မင္းေက်ာင္းဆရာ ေတာ္က ေ႐ႊနန္းေၾကာ့႐ွင္ထံ ဆက္သြင္းေသာ ေမတၱာစာတို႔သည္ ထင္႐ွားသည္။
ရာဇ၀င္ႏွင့္အေရးေတာ္ပံုတို႔သည္ ထီးနန္းပတ္၀န္းက်င္ကို က်ယ္က်ယ္၀န္း၀န္း ပံုေဖာ္ေသာ စာေပမ်ားျဖစ္သည္။ မင္းစဥ္မင္းဆက္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ေသာ “ရာဇ၀င္က်မ္း” မ်ားႏွင့္ မင္းတစ္ပါး၏ ႀကိဳးပမ္းေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ထားေသာ “အေရးေတာ္ပံုက်မ္း” မ်ားကို ေတြ႕ရသည္။
ရာဇ၀င္က်မ္းမ်ားတြင္ ႐ွင္မဟာသီလ၀ံသ၏ ရာဇ၀င္ေက်ာ္ ေခၚ မဟာသမၼတ၀ံသက်မ္း (ခရစ္ ၁၅၂၀) သည္ ေတြ႕ရသမွ် အေစာဆံုးရာဇ၀င္က်မ္းဟု ယူဆၾကသည္။ မဟာသမၼတမင္းဆက္၊ သီဟုိဠ္မင္းဆက္၊ ျမန္မာမင္းဆက္ဟူ၍ အပိုင္းသံုးပိုင္းပါ႐ွိရာ ေ႐ွ႕ႏွစ္ပိုင္းမွာ မဟာ၀ံသႏွင့္ ဒီပ၀ံသပါဠိက်မ္းမ်ားမွ အက်ဥ္းခ်ဳံးျပန္ဆိုထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ေနာက္ဆံုးပိုင္းျဖစ္ေသာ ျမန္မာမင္းဆက္အပိုင္းကို သေရေခတၱရာမင္းဆက္မွစ၍ ေ႐ႊနန္းေၾကာ့႐ွင္အထိ အက်ဥ္းသာေရးသားထားသည္။ ယင္းက်မ္းသည္ ျမန္မာရာဇ၀င္ပိုင္းထက္ မဟာ၀င္၊ ဒီပ၀င္ပိုင္းကို အားျပဳေသာ က်မ္းျဖစ္သည္။
ထို႔ေနာက္ ေပၚေပါက္လာေသာ ရာဇ၀င္က်မ္းမ်ားမွာ ရာဇ၀င္ေက်ာ္ထက္ပို၍ က်ယ္၀န္းပါသည္။ ႐ွင္ဥာဏသည္ခံႀကီး၏ “ေတာင္ငူရာဇ၀င္”၊ ဦးကုလား၏ မဟာရာဇ၀င္ႀကီး (ခရစ္ ၁၇၁၄ – ၁၇၃၃)၊ တြင္းသင္းမင္းႀကီး၏ ျမန္မာရာဇ၀င္သစ္ (ခရစ္ ၁၇၈၀) တို႔သည္ ထင္႐ွားခဲ့သည္။ တြင္းသင္းျမန္မာရာဇ၀င္သစ္သည္ အေရးအသား႐ွင္းလင္းတိက်၍ အကိုးအကားခိုင္မာသည္။
ထုိ႔နည္းတူစြာ စစ္ကိုင္းမင္းလက္ထက္ ၁၈၂၉ ခုႏွစ္ ေမလ ၃ ရက္ေန႔တါင္ ရဟန္း၊ ပုဏၰား၊ မွဴးမတ္၊ ပညာ႐ွိမ္ား မင္းမိန္႔ျဖင့္ မွန္းနန္းေတာ္ဦးနန္းမ စႏုေဆာင္၌ ျပဳစုေသာ မွန္နန္းမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး သည္ (ခရစ္ ၁၈၂၉ – ၁၈၃၂) တြင္ ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ မွန္နန္းမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးသည္ ေပမူအရ စာထုပ္ ၅ ထုပ္ ႐ွိၿပီး ပထမထုပ္ (၇) တြဲ၊ ဒုတိယထုပ္ (၇)တြဲ၊ တတိယထုပ္ (၇) တြဲ၊ စတုတၳထုပ္ (၉)တြဲ၊ ပဥၥမထုပ္ (၈) တြဲ စုစုေပါင္း စာတြဲ (၃၈) တြဲ ပါ႐ွိသည္။ က်မ္းျပဳအဖြဲ႕သည္ ၁၈၂၉ မွ စတင္၍ ေရးသားျပဳစုရာ (၄) ႏွစ္အၾကာ ၁၈၃၃ ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးဆံုးခဲ့သည္။ မွန္နန္းမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးကို သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ေပမူမွစတင္ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္ဟု ဆိုသည္။ မွန္နန္း မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးကို ေရးသားျပဳစုခဲ့ေသာ သမိုင္းအဖြဲ႕၀င္မ်ားမွာ-
(၁) မံုေ႐ြးဆရာေတာ္
(၂) ေသာ္ကပင္ဆရာေတာ္
(၃) အမတ္ႀကီးမဟာဓမၼသႀကၤန္
(၄) ျမင္းစုႀကီး၀န္ မဟာသီဟသူရ
(၅) ေဆာၿမိဳ႕စာအတြင္း၀န္ မင္းႀကီးမဟာနႏၵသႀကၤန္
(၆) စဥ့္ကူးၿမိဳ႕စားအတြင္း၀န္၊ အသည္၀န္မင္းႀကီးမဟာအတုလသီဟသူ
(၇) သံေတာ္ဆင့္မဟာေဇယ်သခၤယာ
(၈) ၿဗဲတုိက္သံေတာ္ဆင့္ဦး႐ြဲ
(၉) စာေရးေတာ္ႀကီးဦးေဖ်ာ္
(၁၀) စာေရးေတာ္ဦးလူႀကီး
(၁၁) စာေရးေတာ္ဦးေအာင္သာ
(၁၂) ပုဏၰားရာဇေဒ၀
(၁၃) ပုဏၰားကုမုျဒ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
ထို႔ေနာက္ မွန္နန္းရာဇ၀င္ျပဳစုသည့္အဖြဲ႕တြင္ ပါ၀င္ေသာ မုံေ႐ြးဆရာေတာ္၏ မဟာရာဇ၀င္ေက်ာ္ေခၚ မံုေ႐ြးရာဇ၀င္ေပၚထြက္လာ ခဲ့သည္။ ယင္းက်မ္းကို ဆရာေတာ္က ပါဠိဘာသာျဖင့္ “ရာဇိႏၵရာဇ၀ရမ႑နီ” ဟု အမည္ေပးထားရာ အဓိပၸါယ္မွာ “မင္းတကားမင္းတို႔ထက္ ျမတ္ေသာ မင္း၏အဆင္တန္ဆာ” ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ယင္းက်မ္းသည္ မဟာရာဇ၀င္ေက်ာ္အမည္ျဖင့္သာ ထင္႐ွားပါသည္။ ေရးသားျပဳစုသူ မံုေ႐ြးဆရာေတာ္အားအစြဲျပဳ၍ မုံေ႐ြးရာဇ၀င္ဟူ၍လည္း ေခၚဆိုၾကသည္။ ဆရာေတာ္သည္ ဤရာဇ၀င္က်မ္းကို မွန္နန္းမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး ေရးသားျပဳစုခ်ိန္ႏွင့္ မေ႐ွးမေႏွာင္း ၁၈၂၃ ခုႏွစ္ခန္႔တြင္ ေရးသားျပဳစုေၾကာင္းသိရသည္။ ရာဇိႏၵရာဇ၀ရမ႑နီ က်မ္း ေခၚ မဟာရာဇ၀င္ေက်ာ္သည္ ယေန႔တုိင္ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ႏုိင္ျခင္းမ႐ွိဘဲ တကၠသိုလ္မ်ားသမုိင္းသုေတသနဦးစီးဌာန၌ လက္ေရးေပမူ စာအုပ္ (၄) အုပ္ အျဖစ္သာ ႐ွိေနဆဲျဖစ္သည္။
ဆရာေတာ္ကိုယ္တိုင္ေရးသားျပဳစုရျခင္းရည္႐ြယ္ခ်က္မွာ-
(က) ဆရာေတာ္ကိုယ္တုိင္မွန္နန္းမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးအား ေက်နပ္မႈမ႐ွိပါ။ ယင္းရာဇ၀င္ျပဳစုရာ၌ ဘုရင္အႀကိဳက္၊ အမ်ားအႀကိဳက္ကို လုိက္ရသျဖင့္ မိမိအႀကိဳက္သီးျခားေရးသားရန္ ဆႏၵျဖစ္ေပၚလာျခင္း၊
(ခ) မွန္နန္းမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၌ မပါ႐ွိဘဲ ၾကြင္းက်န္ေနသည့္ လိုအပ္ေသာ ပညာ႐ွိစကားမ်ားႏွင့္ စစ္အေၾကာင္းကိုထပ္မံျဖည့္စြက္ေရးသားပါရန္ စစ္ကိုင္းမင္းက တုိင္တန္းေလွ်ာက္ထားျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ျပဳစုရသည္ ဟူ၍ ေဖာ္ျပထားသည္။
မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္ ၁၈၆၇ စက္တင္ဘာလ ၂ ရက္ေန႔တြင္ (၁) ကႏၷီအတြင္း၀န္မင္းႀကီးမဟာမင္းေခါင္သခၤယာ (၂) မုိင္းစိုင္း ၿမိဳ႕စားအတြင္း၀န္မဟာသီရိေဇယ်သူ၊ (၃) အိမ္ေ႐ွ႕အတြင္း၀န္ေဟာင္း မဟာမင္းလွသခၤယာ (၄) စာေရးေတာ္ႀကီးမင္းလွေဇယ်ာသူ၊ (၅) အမွာေတာ္ေရးေနမ်ိဳးစည္သူရာဇာတို႔ကို သမိုင္းျပဳစုေရးအဖြဲ႕ဖြဲ႕ကာ တာ၀န္ေပးအပ္၍ ဒုတိယမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးျပဳစုေစခဲ့သည္။
မင္းတုန္းမင္းက-
“ဘႀကီးေတာ္မင္းတရားလက္ထက္ ေရးသ၉ားေသာ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ကို ပထမမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ ငါ့ေ႐ႊလက္ထက္တြင္
ေရးသားေသာ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ကို ဒုတိယမဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးတြင္ေစ” ဟူ၍ အမည္ေပးခဲ့သည္။
ေ႐ွးေခတ္ကပင္ မင္းတို႔ထီးနန္းရ႐ွိရန္ စည္း႐ုံးႀကိဳးပမ္းရပုံကစ၍ ႀကိဳးပမ္းေဆာင္႐ြက္ခ်က္ကို ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထားေသာအေရးေတာ္ပုံက်မ္းမ်ား ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ေတာင္ငူေခတ္တြင္ ၀န္ႀကီးဗညားဒလ မြန္ဘာသာမွ ျမန္မာျပန္ေသာ ရာဇာဓိရာဇ္အေရး ေတာ္ပံု (ခရစ္ ၁၅၅၈)၊ ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ လက္၀ဲေနာ္ရထာျပဳစုေသာ “အေလာင္းမင္းတရားႀကီးအေရးေတာ္ပုံ”၊ တြင္းသင္းမင္းႀကီး ျပဳစုေသာ “အေလာင္းမင္းတရားႀကီးအေရးေတာ္ပံု”၊ တြင္းသင္းမင္းႀကီးပင္ေရးဟန္႐ွိသည္ဟု ယူဆၾကေသာ ဟံသာ၀တီဆင္ျဖဴမ်ား႐ွင္အေရး ေတာ္ပံု၊ ႐ွင္က၀ိသာရ၏ ဓည၀တီအေရးေတာ္ပံု (ခရစ္ ၁၇၈၇)တို႔သည္ ျမန္မာစာေပသမုိင္းတြင္ ဂႏၱ၀င္စာေပအျဖစ္ မွတ္ယူအပ္ေသာ အေရးေတာ္ပံုက်မ္းမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။
တရားဥပေဒအဆံုးအျဖတ္ကိုျပေသာ ဓမၼသတ္က်မ္း၊ ျဖတ္ထံုးက်မ္းႏွင့္ ဘုရင္မင္းတို႔အား မွဴးမတ္ပညာ႐ွိတို႔ ေလွ်ာက္ထားပံုကို ျပေသာ ေလွ်ာက္ထံုမ်ားလည္း ထီးနန္းပတ္၀န္းက်င္မွ ထြက္ေပၚလာေသာ က်မ္းမ်ားျဖစ္သည္။ ဓမၼသတ္က်မ္းမ်ား ပုဂံေခတ္ကတည္းက ေပၚေပါက္ေၾကာင္း အေထာက္အထားေတြ႕ရသည္။ ကမၻာဦးက မႏု႐ွင္ရေသ့ျပဳစုသည္ဆိုေသာ မႏုဓမၼသတ္က်မ္းရင္းက စ၍ အစဥ္အဆက္ ေပၚေပါက္သည့္ ဓမၼသတ္က်မ္းအမ်ိဳးမ်ိဳး႐ွိသည္။ ပုဂံနရပတိစည္သူမင္းလက္ထက္ ဓမၼ၀ိလာသဘြဲ႕ခံ ႐ွင္သာရိပုတၱရာက ဓမၼ၀ိလာသဓမၼသတ္ ကို ပါဠိဘာသာျဖင့္ျပဳစုရာ ေညာင္ရမ္းေခတ္ သာလြန္မင္းလက္ထက္ ကိုင္း႐ြာစား မႏုရာဇာျပဳစုေသာ ကိုင္း႐ြာစားမႏုရာဇာေလွ်ာက္ထံုးေခၚ မဟာရာဇသတ္ႀကီးသည္လည္း ထင္႐ွားသည္။ ထို႔အျပင္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ ေပၚထြက္လာခဲ့ေသာ က်ံဳး၀န္ဘုမၼေဇယ်၏ အႏုက်ယ္ဓမၼ သတ္ (ခရစ္ ၁၇၅၃)၊ အတြင္း၀န္ ၀ဏၰဓမၼေက်ာ္ထင္၏ ၀ိနိစၦယပကာသနိဓမၼသတ္ (ခရစ္ ၁၈၀၁)၊ လက္၀ဲသုႏၵရ၏ ၀ိနိစၦယပကာသနိဓမၼသတ္ လကၤာ၊ ကင္း၀န္မင္းႀကီး၏ အာၯသံခိပ္ ဓမၼသတ္လကၤာ ႏွင့္ အၯသံေခပ၀ဏၰာက်မ္းတို႔သည္ ထင္႐ွားသည္။
ျဖတ္ထံုးအမ်ားအျပား႐ွိရာ ေရးသူအမည္မသိေသာ သုဓမၼာစာရီျဖတ္ထံုး၊ အတုလဆရာေတာ္ျဖတ္ထံုး၊ ေရစႀကိဳစံုေတာ္ရႏၱမိတ္ ေက်ာ္ထင္၏ ေရစႀကိဳစံုေထာက္ျဖတ္ထံုးတို႔လည္း ေပၚထြက္ခဲ့သည္။
ေလွ်ာက္ထံုးအေနျဖင့္ ႐ွင္စႏၵလကၤာ၏ ဘိုးရာဇာေလွ်ာက္ထုံး ေခၚ မဏိရတနာပံုက်မ္း၊ ႐ွင္က၀ိသာရ၏ ဓည၀တီအေရးေတာ္ပံုမွ ေကာက္ႏုတ္ေသာ မဟာပညာေက်ာ္ေလွ်ာက္ထံုးတို႔ ေပၚထြက္ခဲ့သည္။
မင္း၊ မွဴး၊ မတ္တို႔ေမးျမန္းခ်က္မ်ားကို ဆရာေတာ္တို႔ ေျဖၾကားသည့္ က်မ္းမ်ားေပၚထြက္ခဲ့ရာ အေလာင္းမင္းတရားအေမးကို အတုလ ဆရာေတာ္ေျဖဆိုေသာ နန္းစဥ္ ပုစၦာအေျဖက်မ္း (ခရစ္ ၁၇၅၂)၊ လက္၀ဲေနာ္ရထာ၏ အေမးကို ေတာင္တြင္းဆရာေတာ္ခင္ႀကီးေျဖဆိုေသာ လက္၀ဲအေနာ္ရထာေလွ်ာက္ထံုး (ခရစ္ ၁၇၆၃)၊ ဘိုးေတာ္မင္းတရားအေမးကို ေမာင္းေထာင္းဆရာေတာ္ေျဖဆိုေသာ “အေမးအေျဖ” (၁၈၀၆) တို႔သည္ ထင္႐ွားသည္။
ထို႔အျပင္ နန္းဓေလ့မ်ားကို စုစည္းမွတ္တမ္းတင္ထားေသာ စာေပမ်ားသည္လည္း တခန္းတက႑အျဖစ္ ေပၚထြန္းခဲ့ပါသည္။ အတုလဆရာေတာ္သည္ အေလာင္းမင္းတရားအတြက္ ေလာကဓမၼထံုးေပါင္းစာတမ္းကို ျပဳစုေပးခဲ့သည္။ ယင္းစာတမ္း၌ မင္းတို႔က်င့္စဥ္ ထံုးေပါင္း (၈၅) ခုကို အကိုးအေထာက္မ်ားျဖင့္ ေဖာ္ျပထားသည္။ အင္႐ုံ၀န္ႀကီး သီရိဥဇနာသည္ ေညာင္ရမ္းေခတ္မင္းသံုးဆက္တုိင္ အမွႈထမ္း ခဲ့သည့္အေလ်ာက္ နန္းဓေလ့အေတြ႕အႀကံဳမ်ားကို အေျချပဳ၍ အေလာင္းမင္းတရားဆႏၵအရ “ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္း” (အင္႐ုံစာတမ္း) (ခရစ္ ၁၇၅၃) ကိုျပဳစု၍ ဆက္သြင္းခဲ့သည္။ ထိုက်မ္းတြင္ ထီးနန္းဆုိင္ရာ ထံုးနည္းငါးရာေက်ာ္ကို ေဖာ္ျပထားသည္။
အိမ္ေ႐ွ႕အတြင္း၀န္ ေဇယ်သခၤယာကလည္း အမရပူရထီးသစ္နန္းသစ္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ “ေ႐ႊဘံုနိဒါန္း” ေမာင္းေထာင္း ဆရာေတာ္၏ ရာဇာေသ၀ကဒီပနီ၊ ေယာမင္းႀကီးဦးဘိုးလႈိင္၏ ရာဇဓမၼသဂၤဟက်မ္းတို႔သည္ မင္းအစ႐ွိေသာ အစိုးရသူႀကီးတို႔ က်င့္အပ္ေသာ အခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ညႊန္းပါသည္။
ႏုိင္ငံကို ကိုယ္စားျပဳ၍ သြားရေသာ ျပည္ပခရီးအေတြ႕အႀကံဳကို မွတ္တမ္းတင္ေသာ ခရီးသြားမွတ္တမ္းမ်ားက ဂႏၱ၀င္စာေပမ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲအၿပီးကာလကတၱားသို႔ သြားေရာက္႐ုံးစိုက္ရေသာ မင္းႀကီးမဟာစည္သူ၏ ဘဂၤလားသြားစာတမ္း (၁၈၃၃)၊ သံအဖြဲ႕ကို ေခါင္းေဆာင္၍ အဂၤလန္ႏွင့္ ျပင္သစ္ျပည္သို႔ သြားရေသာ ကင္း၀န္မင္းႀကီး၏ လန္ဒန္ၿမိဳ႕သြားေန႔စဥ္မွတ္တမ္း (၁၈၇၂)၊ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံသြားေန႔စဥ္မွတ္တမ္း (၁၈၇၅)၊ သံအဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ လုိက္ပါရေသာ ေျမာင္လွၿမိဳ႕စား မင္းႀကီးသီရိမဟာေဇယ်သူ (ဦးၿခိမ့္) က ကဗ်ာျဖင့္ ေရးဖြဲ႕ေသာ “ပူတေကစပိန္အီတာလ်ံသြားမွတ္တမ္း” (၁၈၇၇) တို႔ ထင္႐ွားသည့္ခရီးသြားမွတ္တမ္းမ်ားျဖစ္သည္။
၀တၳဳ၊ နန္းတြင္းဇာတ္၊ ျပဇာတ္တို႔သည္လည္း ထီးနန္း၀န္းက်င္စာေပအျဖစ္ ေပၚထြက္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶစာေပ၀တၳဳမ်ားႏွင့္ တမူကြဲကာ ပင္ကိုယ္ဥာဏ္ျဖင့္ ဖန္တီးေရးဖြဲ႕ေသာ ၀တၳဳတပုဒ္ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ ေပၚထြက္ခဲ့သည္။ ယင္းမွာ ေ႐ႊေတာင္သီဟသူ၏ “ရတနာေၾကးမံု ၀တၳဳ” ျဖစ္သည္။
ထို႔ေနာက္ ၿဗဲတိုက္သံဆင့္ေဇယ်သခၤယာ (ေနာင္ ျမ၀တီ၀န္ႀကီး ဦးစျဖစ္လာသူ) ၏ အီေနာင္နန္းတြင္းဇာတ္ႏွင့္ သမုဒၵရာေဃာသနန္း တြင္းဇာတ္၊ စဥ့္ကူးမင္းမိဘုရားေဟာင္း သခင္မင္းမိ၏ ေကသသီရိနန္းတြင္းဇာတ္၊ ေတာင္ငူၿမိဳ႕စားမင္းသားသတိုးဓမၼရာဇာ၏ သခၤပတၱ နန္းတြင္းဇာတ္၊ လႈိင္ထိပ္ေခါင္တင္၏ ၀ိဇယကာရီနန္းတြင္းဇာတ္ႏွင့္ ဣႏၵ၀ံသနန္းတြင္းဇာတ္တို႔သည္ ထင္႐ွားလွသည္။
စိတ္ကူးျဖင့္ ဖန္တီးေရးဖြဲ႕ေသာ ဦးၾကင္ဥ၏ ပါပဟိန္ျပဇာတ္၊ ေဒ၀ကုမၻာန္ျပဇာတ္၊ ဦးပုည၏ ၀ိဇယျပဇာတ္၊ ေရသည္ျပဇာတ္၊ ဦးပုတ္နီ၏ ကုမၼာရျပဇာတ္၊ ဆတိုင္မြတ္ဦးကူး၏ လူ၀ံေမာင္ႏွမျပဇာတ္တို႔သည္လည္း ေပၚထြန္းလာခဲ့သည္။
● ျပည္သူကိုအေျခခံေသာ ျမန္မာဂႏၱ၀င္စာေပမ်ား
သာမန္ေက်းလက္ေတာရြာကို ျပည္သူတို႔၏ ဘ၀ကို စာနာနားလည္ေသာေစတနာျဖင့္ စာဖြဲ႕သူတို႔၏ စာေပမ်ားလည္း ေပၚထြက္လာ ပါသည္။ ယင္းတို႔အနက္ ေညာင္ရမ္းေခတ္၀န္ႀကီးပေဒသရာဇာသည္ အထင္႐ွားဆံုးျဖစ္ၿပီး။ သူ၏ ထန္းတက္သမား၊ လယ္သမား၊ ပိန္းေကာေလွသမား၊ ေတာင္ပိုင္တက္သမား၊ ေအာက္မားဆင္ဖမ္းသမားတို႔၏ အေၾကာင္း တ်ာခ်င္းမ်ားသည္ အထူးထင္႐ွားေပသည္။ အဆိုပါတ်ာခ်င္းမ်ားကို ဆရာေဇာ္ဂ်ီက “ေ႐ွးကျမန္မာစာေပသစ္” ဟူ၍ အမည္ေပးခဲ့သည္။ ထို႔အတူ ေတာင္တြင္း႐ွင္ၿငိမ္းမယ္၏ အုိင္ခ်င္းမ်ားသည္ ေက်းလက္ေတာ႐ြာ႐ွိ လံုမကေလးတို႔၏ အခ်စ္ေရး၊ လြမ္းေရးတို႔ကို အခ်င္းခ်င္းရင္ဖြင့္ဟန္၊ ရင္ခုန္သံမ်ားျဖင့္ ေရးဖြဲ႕ထားရာ ႏွစ္သက္ဖြယ္ အေရးအဖြဲ႕မ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။ ေနာက္ပိုင္းေတြင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဗံုႀကီးသံ၊ ဗံုေတာက္သံ၊ ဒံုးခ်င္း၊ လြမ္းခ်င္း၊ ေလးဆစ္၊ သံခ်ိဳ၊ ေကာက္စိုက္သီခ်င္း၊ ေမာင္းေထာင္းသီခ်င္း စသည့္ ကဗ်ာအဖြဲ႕မ်ားက လူထုဘ၀၀ကို လွစ္ဟေနေသာ အေရးအဖြဲ႕မ်ားပင္ ျဖစ္သည္။
ျမန္မာဘာသာစကား၏ အသြင္ျပင္လကၡာဏာမ်ားကို ေလ့လာစိစစ္ေဖာ္ထုတ္ေသာ ဘာသာဗဒက်မ္းမ်ားကလည္း ဂႏၱ၀င္စာေပေဘာင္၀င္ပါသည္။ ယင္းတို႔မွာ ပထမေက်ာ္ေအာင္စံထား ဆရာေတာ္၏ က၀ိလကၡဏာေခၚ သဒၶါပရမတ္အဆံုးအျဖတ္က်မ္း (၁၇၄၈)၊ ေတာင္တြင္းဆရာေတာ္၏ သဒၵဗ်ဴဟာက်မ္း (၁၇၅၀)၊ ဒုတိယေက်ာ္ေအာင္စံထားဆရာေတာ္၏ ေ၀ါဟာရတၱပကာသနီ (၁၇၆၉)၊ မဟာေဇယသခၤယာ (ေလွသင္းအတြင္း၀န္းဦးခ်ိန္) ၏ ေ၀ါဟာရ၏လီနတၱဒီပနီ (၁၈၃၀)၊ အမည္မသိဆရာေတာ္တစ္ပါးျပဳစုေသာ ေ၀ါဟာရ၀ိပၸလႅာသလကၡဏဒီပက (၁၈၇၃) တို႔ျဖစ္သည္။
အျခားပညာရပ္ဆုိင္ရာ က်မ္းမ်ားတြင္မူ ဦးႏိုး၏ ေ႐ႊတိုးဂါမံျမင္းၾကန္လကၤာရင္း (၁၇၉၁) ကဲ့သို႔ ျမင္းၾကန္က်မ္း၊ မဟာဓမၼသႀကၤန္၏ ေနမိတၱက၀ိဇၨာက်မ္း (၁၈၂၄)၊ ေယာမင္းႀကီးဥိးဘိုးလႈိင္၏ မဟာသုဇာတကက်မ္းတို႔ကဲ့သို႔ နကၡတ္ေဗဒင္က်မ္းမ်ား၊ အ၀ေ႐ႊၿမိဳ႕ေတာ္၀န္ မင္း စာေရးႀကီး ဦးေကာင္း၏ နရသုခီခက်မ္းလကၤာ (၁၈၁၁)၊ သမားေတာ္ဦးႏြဲ႕တ႐ုတ္ဘာသာမွ ျမန္မာျပန္ဆိုခဲ့ေသာ ဂႏၵာလရာဇ္ေဆးက်မ္း (၁၈၈၀) တို႔ကဲ့သို႔ ေဆးက်မ္းဓာတ္က်မ္းမ်ားလည္း ေပၚထြက္လာပါသည္။
ဤသို႔ျဖင့္ ေ႐ွးေခတ္ျမန္မာဂႏၱ၀င္စာေပကို လက္လွမ္းမီသမွ် ဥာဏ္မီသမွ် တင္ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာ့ဂႏၱ၀င္စာေပ၏ ဂုဏ္ရည္ကို ႐ွင္မဟာရ႒သာရ၏ ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေပါင္းပ်ိဳ႕မွ အဆိုအမိန္႔တစ္ခုကို ကိုးကားလိုပါသည္။ စာဆို႐ွင္မဟာရ႒သာရက –
“ၾကည္လင္သန္႔သက္ ၊ တိမ္ေယာင္နက္သား၊ မႈိက္ျမက္စင္ၾကယ္၊ ေရသဖြယ္တည့္၊ မွတ္လြယ္ေစငွာ၊ သိသာေစခ်င္၊ နား၀င္ေစေအာင္၊ ထံုးေဆာင္ပံုတူ၊ ေရးသားထုသို႔၊ ႐ွင္မႈလူမႈ၊ ႏွစ္ခါး႐ႈလ်က္၊ အႏုအၾကမ္း၊ အစမ္းအစံု၊ အာဂံုအာဂါ၊ အရာသိသိ၊ ေလးေပါ့ညႇိ လ်က္ဒ၊ က၀ိလကၡဏာ၊ လကၤာခ်ိဳဆိမ့္၊ သည္တြင္ၿငိမ့္မွ်” ဟူ၍ မိန္႔ထားပါသည္။ စာေပေရးဖြဲ႕ရာတြင္ ၾကည္လင္သန္႔႐ွင္းေနၿပီး တိမ္မေယာင္ႏွင့္ နက္သည့္ ေရကဲ့သို႔ စာမ်ိဳး၊ မွတ္လြယ္သိလြယ္သကဲ့သို႔ နား၀င္လြယ္ေသာ စာမ်ိဳး၊ ႐ွင္မႈလူမႈဟူေသာ ဓမၼေၾကာင္း ေလာက အေၾကာင္းႏွစ္ပါးလံုးမွ်ေသာ စာမ်ိဳး၊ အႏုအၾကမ္းအေလးအေပါ့သူ႔ေနရာႏွင့္သူ လုိက္ဖက္ေသာစာမ်ိဳး၊ အသည္းထဲတြင္ ၿငိမ့္သြားေလာက္ေအာင္ ခ်ိဳဆိမ့္ေသာ အရသာေပးစြမ္းႏုိင္ေသာစာမ်ိဳးကို ဆိုလိုျခင္းျဖစ္သည္။ ယင္းအဆိုအမိန္႔သည္ ဂႏၱ၀င္ဟု သတ္မွတ္အပ္ ေသာ စာေပတို႔၌ ႐ွိအပ္ေသာ ဂုဏ္အရည္အသြးမ်ားကို ေယဘုယ်ေဖာ္ညႊန္းေနရာ အနက္အဓိပၸါယ္ေလးနက္မႈ၊ အႏွစ္သာရ႐ွိမႈ၊ အေရးအဖြဲ႕ ႐ွင္းလင္းမႈ၊ ေျပျပစ္မႈ၊ လုိက္ဖက္မႈ၊ ႏွစ္သက္ဖြယ္ျဖစ္မႈ ဟူေသာ အရည္အခ်င္းတို႔လည္း ေပါင္းစည္းေနသည့္ စာေပမ်ားဟု ဆိုႏုိင္ပါသည္။
မွန္ေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္လည္း ဆရာေဇယ်က “သဘာ၀အလွတရားတို႔ကို တည္တံ့ၿမဲၿမံေအာင္ စာထဲတြင္ ဖမ္း၍ သိုေလွာင္ထား႐ုံမက အ႐ွင္ကို အေသျဖစ္ေအာင္၊ အေျခာက္ကို အစိုျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ႏိုင္ေသာ အစြမ္းသည္ ဂႏၱ၀င္စာေပတို႔၏ အစြမ္းပင္ျဖစ္သည္” ဟူ၍ ဆိုခဲ့သည္ မဟုတ္ပါေလာ။
(ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္)
…………………….

မုုိးမခမွတ္ခ်က္။ ။ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ အပုုိင္း (၃) ႏွင့္ အပုုိင္း (၄) အား မတင္ျဖစ္လုုိက္ပဲ ..အပုုိင္း (၅) သာ ေစာလ်င္စြာတင္မိလုုိက္တဲ့အတြက္ မုုိးမခ စာဖတ္ပရိတ္သတ္အား ေတာင္းပန္အပ္ပါသည္။ က်န္သည့္ အပုုိင္း (၄) အားလည္း မၾကာမီ ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။

သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ

Similar Posts