သမုိင္းတေကြ႕မွႏိုင္ငံျခားသားမ်ား
(ေလ့ာဒ္ဒါလဟိုစီ)
သန္း၀င္းလႈိင္
ေမ ၆၊ ၂၀၁၃
၁၈၄၈ ခုႏွစ္ မွ ၁၈၅၆ ခုႏွစ္အထိ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ (Governor-General of India) အျဖစ္ ထင္႐ွားခဲ့ေသာ ေလာ့ဒ္ဒါလဟိုစီ (The Marquis of Dalhousie) ၏ အမည္အရင္းမွာ ဂ်ိမ္းစ္အင္ဒ႐ူးဘေရာင္းရမ္ေဆး (James Andrew Brown-Ramsay) ျဖစ္သည္။ သူသည္ ဒါလဟိုစီၿမိဳ႕စားဘြဲ႕ကို ၁၈၃၈ ခုႏွစ္၌ ရ႐ွိခဲ့သည္။
သူ႔လက္ထက္တြင္ ဒုတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲ ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၅ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ျဖစ္ပြားခဲ့ရသည္။ စစ္ျဖစ္ရသည့္အေၾကာင္းမွာ ၁၈၅၁ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလတြင္ ေပါ့တာ (Mr. H. Potter) ဆိုသူက ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ျမန္မာအရာ႐ွိမ်ားသည္ သူ၏ သေဘၤာတည္ေဆာက္ေရးလုပ္ငန္းကို ေႏွာင့္ယွက္တားဆီးလ်က္႐ွိသည့္အျပင္ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္၌ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ေသာ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးစာခ်ဳပ္ႏွင့္ မေလ်ာ္ညီဘဲ ေငြမ်ားစြာကို အတင္းေပးေဆာင္ေစခဲ့ေၾကာင္း တနသၤာရီတုိင္းဝန္႐ွင္ေတာ္မင္းႀကီးထံ တုိင္ၾကားခဲ့သည္။ ထိုသို႔တုိင္ၾကားျခင္းမွာ မွန္မွန္ကန္ကန္ တုိင္ၾကားျခင္း ဟုတ္မဟုတ္ တနသၤာရီဝန္႐ွင္ေတာ္မင္းႀကီးကလည္း စံုစမ္းသမႈမျပဳ၊ မိမိ၏အမ်ိဳးသားမ်ားတုိင္ၾကားသမွ် အမွန္သာျဖစ္ရမည္ဟူေသာ သေဘာျဖင့္ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒ္ဒါလဟိုစီထံသို႔ ထပ္ဆင့္တုိင္ၾကားေပးေလသည္။
တဖန္ ၁၈၅၅ ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ `မိုးနတ္´ (Monarch) အမည္႐ွိ သေဘၤာပိုင္႐ွင္ ႐ွက္ပက္ (Robert Sheppard) က သူ႔အားျမန္မာအရာ႐ွိတို႔က အေႏွာင့္အယွက္ေပး႐ုံမွ်မက လူသတ္မႈျဖင့္ မွားယြင္းစြာ စြဲခ်က္တင္လ်က္ မတရားသျဖင့္ ဒဏ္ေငြမ်ားကို ေပးေဆာင္ေစေၾကာင္း တုိင္တန္းခဲ့ျပန္သည္။
ထို႔ေနာက္ ခ်န္ပီယံ (Champion) အမည္႐ွိ သေဘၤာမွ ကပၸတိန္လြစ္ (Capt. Harold Lewis) ဆိုသူကလည္း ၁၈၅၁ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလအတြင္းက ရန္ကုန္မွ ျမန္မာအရာ႐ွိမ်ားသည္ သူ႔ထံမွ ေငြညွစ္ယူကာ သူ႔အား လူသတ္မႈက်ဴးလြန္သည္ဟု မွားယြင္စြာ စြပ္စြဲခဲ့ေၾကာင္း တိုင္တန္းစာတစ္ေစာင္ ပို႔ျပန္သည္။
တခ်ိန္တည္းမွာပင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၌ ေနထိုင္လ်က္႐ွိၾကေသာ ဥေရာပတုိက္သားမ်ားကလည္း ျမန္မာအာဏာပိုင္မ်ား၏ မတရားျပဳမႈ၊ ညွဥ္းပန္းမႈဒဏ္ကို ကာလၾကာျမင့္စြာပင္ ခံစားလ်က္႐ွိသည့္အေၾကာင္း ေဖာ္ျပပါ႐ွိေသာ စာတစ္ေစာင္ကို အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ဒါလဟိုစီထံ ေရးသားေပးပို႔ျပန္သည္။
နဂိုကပင္ ဒါလဟိုစီသည္ ေ႐ွ႕တိုးေပၚလစီ (၀ါ) နယ္ခ်ဲ႔ေပၚလစီကို လက္ကိုင္ျပဳထားသုူျဖစ္သည္။ သူသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံကို တတ္ႏုိင္္သေ႐ြ႕ ဖဲ့ယူရန္ အာသီသ႐ွိသူျဖစ္ၿပီး အဂၤလိပ္တို႔အဖို႔ သိကၡာမက်ဘဲ ဂုဏ္႐ွိ႐ွိျဖင့္ အေၾကာင္းျပတုိက္ခိုက္ရန္ အခါအခြင့္ကို ေစာင့္စားေနသူျဖစ္သည္။
ထို႔ေနာက္ တုိင္ၾကားခ်က္အဖံုဖံုကို လက္ခံရၿပီးေနာက္ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒ္ဒါလဟိုစီသည္ ဟံသာဝတီဝန္ႀကီးႏွင့္ ေတြ႕ဆံုအေရးဆိုရန္ ကြန္မိုဒိုလင္းဘတ္အား ၁၈၅၁ ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလတြင္ ရန္ကုန္သို႔ ေစလြႊတ္သည္။
လင္းဘတ္သည္ မတရားဒဏ္႐ိုက္ျခင္း၊ ညွဥ္းပန္းျခင္းခံရသည္ဟု တုိင္တန္းေသာ ၿဗိတိသွ်ကုန္သည္မ်ားအား ဟံသာဝတီဝန္ႀကီးက နစ္နာေၾကးေပးကာ ေက်နပ္ေအာင္ျပဳလုပ္ရမည္ဟု အေၾကာင္းၾကားခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဟံသာဝတီဝန္ႀကီးက မိမိသေဘာအတိုင္း ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ားကို မေဆာင္ရြက္နုိင္ဟု ဆုိကာ လင္းဘတ္၏ ေပးစာႏွစ္ေစာင္ကို အမရပူရေနျပည္ေတာ္သို႔ ပို႔ေပးခဲ့သည္။
ျမန္မာတို႔က ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ျပန္ၾကားစာတစ္ေစာင္ ေပးပို႔၍ ဟံသာဝတီဝန္ႀကီးကို ေနျပည္ေတာ္သို႔ ျပန္လည္ေခၚယူေၾကာင္းႏွင့္ ၿဗိတိသွ်ကုန္သည္တို႔၏ တိုင္ၾကားခ်က္မ်ား မွန္မမွန္ကို စံုစမ္းေပးမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ျပန္ၾကားခဲ့သည္။
ျမန္မာ့ေနျပည္ေတာ္မွ ၿမိဳ႕ဝန္သစ္သည္ ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၄ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္သို႔ ေရာက္႐ွိလာသည္။ မ်ားမၾကာမီ လင္းဘတ္သည္ အေမရိကန္သာသနာျပဳဆရာကင္းကိတ္ (Dr. Eugenio Kincaid) ႏွင့္ အရာ႐ွိငယ္ေလးဦးကို ၿမိဳ႕ဝန္ထံ ေစလႊတ္ျပန္သည္။ ယင္းအဖြဲ႕သည္ ၿမိဳ႕ဝန္အိမ္ဝင္းသို႔ ျမင္းစီးဝင္လာေသာေၾကာင့္ ၿမိဳ႕ဝန္အိမ္မွ အမႈထမ္းတို႔က ျမင္းစီးမဝင္ရန္ တားဆီးခ်က္ကို ျငင္းဆန္ေသာေၾကာင့္ ၿမိဳ႕ဝန္က လင္းဘတ္ေစလႊတ္လုိက္ေသာ အဖြဲ႕ကို ေရဝန၊္စစ္ကဲတို႔ႏွင့္သာ ေတြ႕ေစသည္ကိုယင္း အဖြဲ႕က စကားမေျပာမဆိုဘဲ ျပန္လည္ထြက္သြားၾကသည္။
လင္းဘတ္က သူေစလႊတ္လုိက္ေသာ အဖြဲ႕အား ၿမိဳ႕ဝန္က လက္ခံစကားမေျပာမဆိုေၾကာင္း ၾကားသိရေသာအခါ သူသည္ အခ်ိန္ယူစဥ္းစားမေနေတာ့ဘဲ စစ္မီးေတာက္ေစမည့္ လမ္းစဥ္ကို လုိက္ရန္ သူ႔သေဘာအတုိင္းပင္ ခ်က္ခ်င္းဆံုးျဖတ္၍ ရန္ကုန္ျမစ္အတြင္း ၿဗိတိသွ်စစ္သေဘၤာတို႔ႏွင့္ မလွမ္းမကမ္းတြင္ ဆုိက္ထားေသာ ျမန္မာဘုရင္ပိုင္ ေရနန္းယာဥ္သာ အမည္႐ွိ သေဘၤာကိုလည္း တြဲထုတ္ယူေဆာင္သြားၾကသည္။
ေရနန္းယာဥ္သာသေဘၤာကို လင္းဘတ္တို႔က အတင္းအဓမၼယူေဆာင္သြားေသာေၾကာင့္ သီလဝါကင္း၊ ဓႏုကင္း တြင္ အေစာင့္အေနအထား႐ွိသည့္ ျမန္မာမင္းမႈထမ္းတို႔က ေသနတ္ျဖင့္ဆီး၍ ပစ္ရာ ေလးၿမိဳ႕ဝန္ေခၚ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္တစ္ဦးႏွင့္ စစ္သားအခ်ိဳ႕ေသဆံုးေလသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာတို႔က သေဘၤာကိုမူ ျပန္လည္မရ႐ွိေခ်။ သေဘၤာျပန္ရေရးအတြက္ ဟံသာဝတီအေရးပိုင္၊ ျပည္ေ႐ႊေတာင္ၿမိဳ႕ဝန္သည္ ေရဝန္အရာ႐ွိတို႔ႏွင့္ ဒလၿမိဳ႕ဝန္မင္းႀကီး မဟာမင္းေခါင္ရာဇာတို႔ကို စာႏွင့္တကြ လင္းဘတ္ထံ ေစလႊတ္ေျပာဆိုေသာ္လည္း သေဘၤာကို ျပန္လည္မရ႐ွိခဲ့ေခ်။
ထို႔ေနာက္ ျမန္မာအစိုးရက လူ၀ီႏွင့္ ႐ွက္ပက္တို႔ အမႈအခင္းတြင္ ေတာင္းယူသည့္ ဒဂၤါး ၉ဝဝဝ ေက်ာ္ကို ျပန္လည္ေပးအပ္ပါမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ၿဗိတိသွ်တို႔လိုလားေသာ အေရးပိုင္ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးကိုလည္း ေနျပည္ေတာ္၌ျဖစ္ေစ၊ ဟံသာဝတီ၌ျဖစ္ေစ လက္ခံေနလိုခြင့္ ေပးမည္ျဖစ္ေၾကာင္းႏွင့္ ျမန္မာ့သေဘၤာကို ျပန္လည္ေပးအပ္ေစလိုေၾကာင္း ျပန္ၾကားခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ စစ္လိုလားေသာ ၿဗိတိသွ်တို႔က ေစ့စပ္ေရးမ်ားကို လံုးဝလက္မခံဘဲ မူလေတာင္းဆိုခ်က္ကို တဆင့္တုိး၍ ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၁၈ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာလႊတ္ေတာ္သို႔ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားပါ၀င္ေသာ ရာဇသံကို အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒ္ဒါလဟိုစီက ေပးပို႔လာျပန္သည္။
(၁) ဟံသာ၀တီဝန္ႀကီး၏ ေစာ္ကားမႈအတြက္ ဝန္ခ်ေတာင္းပန္ရန္။
(၂) စစ္စားရိတ္ႏွင့္ ၿဗိတိသွ်အမ်ိဳးသားတို႔ နစ္နာေၾကးအျဖစ္ ျမန္မာတို႕က ေငြဒဂၤါးတစ္သန္းေပးရန္။
(၃) ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္အပိုဒ္ (၇) အရ ၿဗိတိသွ်ကိုယ္စားလွယ္ တစ္ဦးကို လက္ခံရန္။
(၄) ဟံသာဝတီ၀န္ႀကီးကို ရာထူးမွ ႏႈတ္ပယ္ေပးရန္။
မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔တြင္ ကုန္ဆံုးမည့္ ဤရာဇသံ၏ နိဂံုးတြင္-
`ျမန္မာတို႔အေနႏွင့္ ယခင္အေတြ႕အႀကံဳေၾကာင့္ သင္ခန္းစာမရ႐ွိေသးဘဲ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ မယွဥ္သာေသာ လက္နက္အင္အားကို ေမ့ေလ်ာ့ကာ ၿဗိတိသွ်တို႔က တရားမွ်တစြာ ေတာင္းဆိုလုိက္သည့္ အခ်က္မ်ားကို ျမန္မာတို႔ဖက္မွ အေျမာ္အျမင္နည္းပါးစြာျဖင့္ ျငင္းပယ္လုိက္မည္ဆိုပါက ၿဗိတိသွ်အစိုးရအဖို႔ ခ်က္ခ်င္းစစ္ျပဳမည့္အေရးမွ လြဲ၍ အျခားနည္းလမ္းမ႐ွိ´ ဟူ၍ ၿခိမ္းေျခာက္သံပါဝင္ေနေၾကာင္း ေတြ႕႐ွိရသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ားမွာ လုိက္ေလ်ာႏိုင္ဖြယ္မ႐ွိေအာင္ျဖစ္သျဖင့္ ျမန္မာတို႔က မည္သို႔မွ် အေၾကာင္းမျပန္ေတာ့ေခ်။ ဤသို႔ျဖင့္ ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၅ ရက္ေန႔တြင္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ဒုတိယစစ္ပြဲစတင္ျဖစ္ပြားခဲ့ရေလသည္။
ယင္းေနာက္ ၿဗိတိသွ်တို႔က ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံကို သိမ္းပိုက္လုိက္ေၾကာင္း ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၈ ရက္ေန႔တြင္ ေၾကညာခဲ့သည္။
၁၈၅၃ ခုႏွစ္ မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔တြင္ ကိုမုိဒုိလံဘား၊ ဂ်င္နရယ္ေဂၚဒြင္ ႏွင့္ ကပၸတိန္ဖယ္ယာတို႔ ျမန္မာဝန္ႀကီးမ်ားႏွင့္ ေတြ႕ဆံုသည္။ ထို႔ေနာက္ ဧၿပီလ ၄ ရက္ေန႔တြင္ ျပည္ၿမိဳ႕၌ ျမန္မာကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႕ႏွင့္ အဂၤလိပ္အေရးပိုင္ ဖယ္ရာတို႔ ေတြ႕ဆံုကာ စစ္ေျပၿငိမ္းေရးကို ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကသည။္ ဧၿပီလ ၆ ရက္ေန႔တြင္ ပဲခူးတုိင္းကို သိမ္းယူသည့္ ေၾကညာစာေရာက္ေၾကာင္း သိရ၍ ေက်ာက္ေမာ္ၿမိဳ႕စား ၀န္ႀကီး သတိုးမင္းႀကီး မဟာမင္းလွသီဟသူ ေခါင္းေဆာင္ၿပီး စကားျပန္မာႏြတ္ (Manock) ႏွင့္အတူ အဂၤလိပ္တို႔ႏွင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးရန္သြားၾကသည္။ ဒါလဟိုစီက ျမန္မာသံအဖြဲ႕အား မိုးေကာင္းကင္တြင္ ေနမင္းႀကီးထြန္းလင္းေတာက္ပေနသမွ်ကာလပတ္လံုး သိမ္းပိုက္ၿပီး နယ္ေျမတို႔၌ ၿဗိတိသွ်ယူနီယံဂ်က္အလံေတာ္သည္ တလူလူ႐ြက္လႊင့္ေနလိမ့္မည္ဟု ကာလကတၱား႐ွိ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္အိမ္ေတာ္တြင္ ျပတ္ျပတ္မာမာ ေျပာလႊတ္လုိက္သည္။
သို႔ေသာ္ စစ္ေျပၿငိမ္း၍ ပဲခူးတုိင္းကို ၿဗိတိသွ်တို႔အား ေပးအပ္ရမည့္အခ်က္မ်ားပါ၀င္သည့္စာခ်ဳပ္ကို မင္းတုန္းမင္းက လံုးဝလက္မခံ လက္မွတ္မထုိးေခ်။ ဒါလဟိုစီသည္ အထက္ျမန္မာျပည္နယ္နိမိတ္ကို သူတစ္ဦးတည္း သေဘာျဖင့္ ပိုင္းျခားလုိက္ေလသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ပဲခူးနယ္သည္ ႏွစ္ႏုိင္ငံအၾကား၌ စာခ်ဳပ္စာတမ္းစသည္ တစံုတရာမ႐ွိဘဲ ၿဗိတိသွ်ပိုင္ ျဖစ္သြားခဲ့ရသည္။
ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ႏွင့္ပတ္သက္၍ အဂၤလန္တြင္လည္းေကာင္း အေမရိကန္တြင္လည္းေကာင္း ကန္႔ကြက္႐ႈတ္ခ်ခဲ့ၾကသည္။ ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္အား ေယဘုယ်အားျဖင့္ ဂုဏ္က်က္သေရလံုး၀မ႐ွိေသာ စစ္ (Generally Inglorious War) ဟူ၍ ၁၈၅၃ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၆ ရက္ေန႔ထုတ္ လန္ဒန္တုိင္းသတင္းစာႀကီးက ေခၚေ၀ၚသမုတ္ ခဲ့သည္။
ၿဗိတိသွ်ေဘာဂေဗဒပါရဂူ ရစ္ခ်တ္ေကာ့ဘ္ဒင္ (Richard Cobden) က ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ကို ကန္႔ကြက္၍ `အိႏၵိယတြင္ စစ္ပြဲမ်ား မည္သို႔ ျပင္ဆင္ခဲ့ၾကသနည္း။ ျမန္မာစစ္၏ မူလအေၾကာင္းအရင္း´ (How Wars are Got Up In India, The Origin of the Burmese War) ဟူေသာစာအုပ္၌ ေအာက္ပါအတိုင္း ေရးသားၿပီးလွ်င္ စိတ္ဓါတ္ေရးရာ၊ လူမ်ိဳးေရးရာႏွင့္ ဘ႑ာေရးရာ အေျခခံျဖင့္ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ ေအာင္ျမင္မႈကို ေဝဖန္႐ႈတ္ခ်ခဲ့သည္။
`ေလာ့ဒ္ဒါလဟိုစီသည္ မူလက ျမန္မာမ်ားအေပၚတြင္ ေပါင္တစ္ေထာင္ပင္မျပည့္ေသာေငြကို ေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ ဤသည္ႏွင့္ ဆက္တိုက္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ အရာ႐ွိမ်ားအား ေစာ္ကားမႈအတြက္ ရန္ကုန္ဝန္ႀကီးက ဝန္ခ်ေတာင္းပန္ရမည္ဟု ထပ္မံေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ေပါင္တစ္ေထာင္မွ ေပါင္တစ္သိန္းအထိ ထပ္မံတုိးခ်ဲ႕ေတာင္းဆိုခဲ့သည့္အျပင္ ျမန္မာဘုရင္၏ အစိုးရအဖြဲ႕ဝင္ ဝန္ႀကီးမ်ားက ဝန္ခ်ေတာင္းပန္ရမည္ဟု ဆိုခဲ့ျပန္သည္။ ေလ်ာ္ေၾကးေငြ ေတာင္းဆိုျခင္းမ်ား၊ ဝန္ခ်ေတာင္းပန္ခိုင္းျခင္းမ်ားအားလံုး ႐ုတ္တရက္ ရပ္ဆုိင္းသြားၿပီးေသာအခါ အတိတ္က ျဖစ္ရပ္မ်ားအတြက္ ထိခိုက္နစ္နာေၾကးႏွင့္ ေလ်ာ္ေၾကးေငြအျဖစ္ ပဲခူး (ေအာက္ျမန္မာျပည္) သိမ္းပိုက္ျခင္းကို ေလာ့ဒ္မင္းႀကီးသည္ သေဘာတူၾကည္ျဖဴေတာ္မူသည္။ တခ်ိန္တည္းမွာပင္ အိႏၵိယအင္ပါယာအတြင္းသို႔ ယင္းပဲခူးနယ္အား သြတ္သြင္းရျခင္းအတြက္ မည္မွ်အေၾကာင္းမလွ ဒုကၡအေထြေထြေတြ႕ရမည့္အေၾကာင္းကို သူ၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ သက္ေသျပရန္ ႐ွည္လ်ားစြာ ကေလာင္ကြန္႔ေတာ္မူျပန္သည္။ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ဘ႑ာေရးကို ထိခုိက္နစ္နာပ်က္စီးေစမည့္ နယ္တစ္နယ္အား သိမ္းပိုက္ျခင္းမျပဳဘဲ ေပါင္တစ္ေထာင္အေၾကြးေတာင္းေပးႏုိင္ေသာ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္တစ္ဦးအလုိ႐ွိေၾကာင္း တိုင္းသတင္းစာတြင္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ မေၾကာ္ျငာသင့္ပါေလာ´
အေမရိကန္ မီ႐ွီဂန္နယ္မွ အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္ ဂ်င္နရယ္လြစ္ကတ္ (Gen. Lewis Cass) ကလည္း အေမရိကန္လႊတ္ေတာ္တြင္ ဤသို႔ ႐ႈတ္ခ်ေျပာဆိုခဲ့၏။
`ေပါင္ ၉၉၀ အေၾကြးမေပးမႈအတြက္ ၿဗိတိန္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို စစ္ျပဳခဲ့ၿပီး ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ပိုင္မႈကို ဖ်က္ဆီးေခ်မႈန္းခဲ့သည္။´
ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္အၿပီးတြင္ ေလာ့ဒ္ဒါလဟိုစီသည္ သိမ္းပိုက္ၿပီးစ နယ္ေျမကို ၾကည့္႐ႈစီမံခန္႔ခြဲရန္ ျမန္မာျပည္သို႔ လာေရာက္ခဲ့သည္။ ကန္ေတာ္ႀကီးဝန္းက်င္နယ္ေျမ႐ႈခင္းသည္ အလြန္သာယာ႐ႈေမာဖြယ္ျဖစ္၍ အမ်ားျပည္သူတို႔အတြက္ အပန္းေျဖနားေနရန္ ဥယ်ာဥ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ညႊန္ၾကားသည္။ ယင္းဥယ်ာဥ္ကို ဒါလဟိုစီဥယ်ာဥ္ (ယခုဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းပန္းၿခံ) ဟု အမည္ေပးခဲ့သည္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္ အေ႐ွ႕အေနာက္ လမ္းမႀကီးတစ္ခုကို ဒါလဟိုစီလမ္းဟု အမည္တြင္ေစသည္။ ယင္းလမ္းကို ဂ်ပန္ေခတ္ ၁၉၄၄ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ ၈ ရက္ေန႔တြင္ ဗႏၶဳလလမ္း ဟူ၍ အမည္ေျပာင္းလဲခဲ့သည္။
ေတာင္ႏွင့္ေျမာက္အၿပိဳင္လမ္းအမည္မ်ားကိုလည္း ဒါလဟိုစီသည္ ရန္ကုန္တြင္႐ွိစဥ္အတြင္း ညစာစားပြဲတစ္ခု အၿပီးတြင္ ၀ိုင္ေသာက္ရင္း စစ္ဘက္နယ္ဘက္အရာ႐ွိငယ္အခ်ိဳ႕ကို ဂုဏ္ျပဳ၍ ယင္းတုိ႔၏ အမည္မ်ားျဖင့္ မွည့္ေခၚရန္ လက္တန္းသတ္မွတ္ေပးသြားခဲ့သည္။ သူႏွင့္ အလြမ္းသင့္သူ၊ သူလိုလားသူမ်ားသာျဖစ္၍ မထိုက္တန္သူမ်ားလည္း ပါဝင္သည္ဟု မေက်နပ္သူ ေဝဖန္သူမ်ား႐ွိခဲ့သည္။
ထုိစဥ္က ဒါလဟိုစီသည္ ပုသိမ္ၿမိဳ႕သို႔လည္း သြားခဲ့သည္။ ပုသိမ္အေရးပိုင္ ဖိုက္ (A. Fytche) က အခမ္းအနားျဖင့္ ႀကိဳဆိုခဲ့သည္။ ဒါလဟိုစီကို ဂုဏ္ျပဳ၍ `ဒါလဟိုစီၿမိဳ႕ေတာ္´ အမည္ျဖင့္ ေတာင္ဘက္သို႔ တိုးခ်ဲ႕ေဆာက္လုပ္ထားေသာ ပုသိမ္ၿမိဳ႕သစ္သည္ မုန္တုိင္းျပင္းထန္စြာ က်ေရာက္၍ ၁၈၅၆ ခုနွစ္တြင္ ေရလႊမ္းမုိးကာ ကြယ္ေပ်ာက္သြားခဲ့သည္။
ပုသိမ္စီရင္စုတြင္ ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္စိုးမိုးမႈကို အံတုခုခံသူမ်ား ႐ွိခဲ့သည္။ ယင္းတို႔အနက္ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕မွ ဗိုလ္ျမတ္ထြန္း၏ သူရသတိၱကို ဒါလဟိုစီသည္ မခ်ီးမြမ္းဘဲ မေနႏုိင္ေပ။ ဒါလဟိုစီက `ဗိုလ္ျမတ္ထြန္းသည္ ငယ္သား ၄ဝဝဝ ေလာက္ႏွင့္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားကို သံုးႀကိမ္တုိင္တုိင္ တြန္းလွန္တိုက္ခိုက္သည္။ ဆာဂၽြန္ခ်ိ(ပ္) (Brig. Gen. Sir John Cheape) ကိုယ္တုိင္ ဦးစီးတုိက္ခိုက္သည္ကိုပင္ ၄င္းက တစ္လေက်ာ္မွ် ႀကံ႕ႀကံ႕ခံခုခံတုိက္ခိုက္ႏိုင္ခဲ့သည္။ ငါတို႔ဘက္မွ အက်အဆံုးအမ်ားအျပား႐ွိေစၿပီးမွ သူတို႔ဆုတ္ခြာသြားၾကသည္။ ေယာက္်ားေကာင္းတကယ့္ေခါင္းေဆာင္ တစ္ဦးျဖစ္သည္။´ ဟူ၍ ခ်ီးက်ဴးမွတ္တမ္းတင္ထားသည္။ ဆာဂၽြန္ခ်ိ(ပ္) သည္ ဒုတိယ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္ပြဲတြင္ ပါ၀င္တုိက္ခုိက္ခဲ့ေသာ ဂ်င္နရယ္ေဂၚဒြင္၏ လက္ေထာက္ ဒုတိယေသနာပတိ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ျဖစ္သည္။
ဒါလဟိုစီကိုယ္တုိင္ ဖြင့္ဟခ်ီးက်ဴးခဲ့ရေသာ ဗိုလ္ျမတ္ထြန္းသည္ မြန္အမ်ိဳးသားတစ္ဦးျဖစ္သည္။ ဖခင္မွာ ဓႏုျဖဴနယ္သျပဳ႐ြာသူႀကီးျဖစ္သည္။ အ႐ြယ္ေရာက္ေသာ္ သျပဳ႐ြာနယ္ပယ္အတြင္း တာ၀န္ထမ္း႐ြက္လ်က္႐ွိေသာ ဘုရင့္ေလွေတာ္တပ္ဖြဲ႕တြင္ ပဲ့နင္းအျဖစ္ အမႈထမ္းခဲ့သည္။
ဗိုလ္ျမတ္ထြန္းသည္ တက္တက္ၾကြၾကြႏွင့္ အလြန္သတၱိ႐ွိ၍ မိမိရည္႐ြယ္ခ်က္ကို စိုက္လုိက္မတ္တပ္ ေဆာင္႐ြက္တတ္သူျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္တို႔သည္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲတြင္ မဟာဗႏၶဳလကို ေလးစားခန္႔ညားသေလာက္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ဒုတိယစစ္ပြဲတြင္ ဗိုလ္ျမတ္ထြန္းကို ေလးစားခဲ့ရသည္။ စစ္ပြဲၿပီး၍ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံကို အဂၤလိပ္တို႔သိမ္းပိုက္ရယူၿပီးေနာက္ ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံကို အဂၤလိပ္တို႔ သိမ္းပိုက္ရယူၿပီးသည့္တုိင္ ေအာင္ ဗိုလ္ျမတ္ထြန္းကို ၆ နွစ္ ခန္႔ ႏွိမ္နင္းတုိက္ခုိက္ေနခဲ့ၾကရသည္။
ဒါလဟိုစီသည္ လူပံုလူဟန္ေသး၍ လူဖလံျဖစ္ေသာ္လည္း ႐ုပ္ရည္သန္႔သန္႔သူျဖစ္သည္။ ဒါလဟိုစီကို ၁၈၁၂ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၂၂ ရက္ေန႔တြင္ မခ္လိုသီယံ (Midlothian) ၿမိဳ႕႐ွိ ဒါလဟိုစီရဲတုိက္၌ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ဖခင္ျဖစ္သူမွာ စေကာ့တစ္လူမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး ဝယ္လင္တန္စစ္ပြဲ၌ ပါဝင္တုိက္ခိုက္ခဲ့သည့္ စစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးတစ္ဦးျဖစ္ျပီး၊ န၀မေျမာက္ ဒါလဟိုစီမွဴးမတ္ဘြဲ႕ရ ေဂ်ာ့ရမ္းေဆး (၁၇၇၀-၁၈၃၈) ျဖစ္သည္။ ဒါလဟိုစီသည္ ေမြးခ်င္း ၅ ဦးအနက္ အငယ္ဆံုးသားျဖစ္ သည္။ ငယ္စဥ္ကေလးဘဝက မိဘႏွစ္ပါးႏွင့္အတူ ကေနဒါႏိုင္ငံ၌ ႏွစ္အေတာ္တန္ၾကာေအာင္ ေနထိုင္ခဲ့သည္။ ေအာက္စဖို႔ဒ္ ခရစ္ခ်တ္တကၠသိုလ္၌ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။
ဒါလဟိုစီသည္ ၁၈၃၅ ခုႏွစ္တြင္ အီဒင္ဘတ္ၿမိဳ႕မွ ပါလီမန္အမတ္အျဖစ္ ေ႐ြးေကာက္တင္ခံရသည္။ ၁၈၃၇ ခုနွစ္တြင္ ဟတ္ဒင္တန္႐ႈိင္းယားၿမိဳ႕မွ ေအာက္လႊတ္ေတာ္အမတ္အျဖစ္ ေ႐ြးခ်ယ္ခံရသည္။ ထို႔ေနာက္ ဖခင္ကြယ္လြန္သည့္ ၁၈၃၈ ခုႏွစ္ ဒါလဟိုစီ မွဴးမတ္ဘြဲ႕ကို ဆက္ခံခဲ့သည္။ ထိုႏွစ္မွာပင္ ငယ္စဥ္ကတည္းက ခ်စ္ႀကိဳက္ခဲ့ေသာ Tweeddale မွဴးမတ္၏ သမီးျဖစ္သူ ေလဒီဆူဆန္ေဟး (Lady Susan Hay) ႏွင့္ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ခဲ့သည္။
၁၈၃၈ ခုႏွစ္ မွ ၁၈၄၉ ခုႏွစ္ စေကာ့တစ္ႏုိင္ငံေရးသုခမိန္၊ ၿဗိတိသွ် အိႏိၵယကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္မွဴးတာဝန္မ်ာကို ထမ္း႐ြက္ခဲ့သည္။ ၁၈၄၈ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၁၂ ရက္ေန႔တြင္ ဗစ္ေကာင္းဟတ္ဒင္းေနရာကိုဆက္ခံ၍ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ျဖစ္ လာခဲ့သည္။ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္အျဖစ္ ၁၈၅၆ ခုႏွစ္ မတ္လ ၆ ရက္ေန႔အထိ ထမ္း႐ြက္ခဲ့သည္။ ဒါလဟိုစီသည္ နယ္ခ်ဲ႕၀ါဒကို သက္ဝင္ယံုၾကည္ထားသူျဖစ္သည္။ ၿဗိတိသွ်အုပ္စိုးေရးဟူသည္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္တုိးတက္ႀကီးပြားေရးပင္ျဖစ္သည္ဟု ခံယူထားသူျဖစ္သည္။ သူ႔လက္ထက္တြင္ ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲျဖစ္ပြား၍ ၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ ပဲခူးကို သိမ္းပိုက္ၿပီး ဒီဇင္ဘာလ ၂၀ ရက္ေန႔ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံကို သိမ္းပိုက္ေၾကာင္း ေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။
ျမန္မာ့သမုိင္း၌ ဒါလဟိုစီအား စစ္ေရးလိုလားေသာ နယ္ခ်ဲ႕ဝါဒီတစ္ဦးအျဖစ္သာ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကသည္။ ဒါလဟိုစီသည္ ၁၈၆ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၉ ရက္ေန႔ ဒါလဟိုစီ ရဲတုိက္၌ပင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
(၁) James Broun-Ramsay, 1st Marquees of Dalhousie, Wikipedia, the free encyclopedia
(၂) အေျချပျမန္မာႏိုင္ငံေရးသမိုင္း ဒုတိယတြဲ ပထမပိုင္း၊ ျမန္မာဆို႐ွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီ၊ ၁၉၇၇။
(၃) Sir William Lee-Warner, The Life of the Marquess of Dalhousie, London, Macmillan, 1904
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
