သန္း၀င္းလႈိင္ – သမုုိင္းတေကြ႔မွ ေဒါက္တာ ဘဟန္ (ခရစ္ ၁၈၉၀ – ၁၉၆၉)

ျမန္မာစာေပသမိုင္း၌ အဂၤလိပ္-ျမန္မာအဘိဓါန္က်မ္းကိုျပဳစုခဲ့ေသာ ေဒါက္တာဘဟန္ကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၌ အဖ ဦးေက်း (ဦးေမာင္ေမာင္ေက်း)၊ အမိ ေဒၚသိန္းတင္တို႔မွ ၁၈၉ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဇန္နဝါရီ (၃ဝ)ရကၾ္ကာသပေတးေန႔တြင္ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ေဒါက္တာဘေမာ္၏ အစ္ကိုျဖစ္သည္။

၁၈၉၆ခုႏွစ္တြင္ မအူပင္ အစိုးရအထက္တန္းေက်ာင္း၌ စတင္ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ ၁၉ဝဝျပည့္ႏွစ္မွ ၁၉ဝ၅ခုႏွစ္အထိ စိန္ေပါအထက္တန္းေက်ာင္း (ယခု အထက (၆) ဗိုလ္တေထာင္)တြင္ ဆက္လက္ ပညာသင္သည္။ ၁၉၀၅ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္၊ ၁၉ဝ၆ခုႏွစ္တြင္ ကာလကတၱားဒဖ္ေကာလိပ္၊ ၁၉ဝ၇ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္တို႔၌ ပညာသင္ခဲ့ၿပီး ၁၉ဝ၉ခုႏွစ္တြင္ ဝိဇၨာဘြ႕ဲ (B.A) ရရွိခဲ့သည္။ ၁၉၁၅ခုႏွစ္တြင္ ကာလကတၱားတကၠသိုလ္မွ မဟာဝိဇၨာဘြဲ႕ (M.A)  ရရွိသည္။ ၁၉၂၂ – ၂၄ တြင္ အဂၤလန္ ကင္းဗရစ္တကၠသိုလ္၊ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္တြင္ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ ေဘာ္ဒိုးတကၠသိုလ္၊ ဂ်ာမနီႏိုင္ငံ ဖ႐ိုင္ဘတ္တကၠသိုလ္ႏွင့္ လန္ဒန္ လင္ကြန္းအင္း ဥပေဒေက်ာင္းတို႔တြင္ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ ေဘာ္ဒိုးတကၠသိုလ္မွ စာေပပါရဂူဘြဲ႕ (D.Litt) ရသည္။ ၁၉၂၅ခုႏွစ္တြင္ လင္ကြန္းအင္း ဥပေဒသင္ေက်ာင္းမွ ဥပေဒဘြဲ႕ႏွင့္ ဂ်ာမနီႏိုင္ငံ ဖ႐ိုင္ဘတ္တကၠသိုလ္ (Freiburg University) မွ ပါရဂူဘြဲ႕ (Ph.D) (Magna cum laude) တို႔ကို ရရွိခဲ့သည္။ ၁၉ဝ၉ – ၁၂ တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ သိပၸံသ႐ုပ္ျပဆရာ ၁၉၁၂ – ၁၈ တြင္ လက္ေထာက္စာေတာ္ျပန္၊ ၿမိဳ႕အုပ္ (အငယ္တန္း ႏိုင္ငံေတာ္ဝန္ထမ္း) အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္သည္။

ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ၁၉၁၂မွ ၁၉၂၅ထိ အစိုးရ အႀကီးတန္းႏိုင္ငံ့ဝန္ထမ္းအျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ၁၉၂၆မွ ၁၉၂၇ထိ လက္ေထာက္ ဗဟိုတရား႐ံုးခ်ဳပ္ေရွ႕ေနအျဖစ္ လည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။

ေဒါက္တာဘဟန္အား ၁၉၂၈ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္မွ ဥပေဒကထိကအျဖစ္ ခန္႔အပ္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၃၅ခုႏွစ္တြင္ ဥပေဒပါေမာကၡျဖစ္လာသည္။ ၁၉၄၇ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္မွ ဥပေဒပါရဂူဘြဲ႕ (LL.D) (Honorus Causa) ခ်ီးျမႇင့္၍ ဥပေဒမဟာဌာနမွဴးအျဖစ္ ခန္႔အပ္ခဲ့ျပန္သည္။ ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ၁၉၅၀ျပည့္ႏွစ္တြင္ တကၠသိုလ္မွ အၿငိမ္းစားယူခဲ့ရာ အၿငိမ္းစားယူသည့္ေန႔မွာပင္ တကၠသိုလ္၌ စြမ္းစြမ္းတမံ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေသာေၾကာင့္ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ဘြဲ႕ ခ်ီးျမႇင့္ျခင္းခံခဲ့ရသည္။ ၁၉၅၀ – ၅၇ တြင္ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ဥပေဒပါေမာကၡ ျပင္ပစာစစ္ ၁၉၅၇ – ၅၈တြင္ အစိုးရေရွ႕ေနခ်ဳပ္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၅၈တြင္ အိမ္ေစာင့္အစိုးရလက္ထက္တြင္ အစိုးရေရွ႕ေနခ်ဳပ္အျဖစ္မွ ႏႈတ္ထြက္၍ ေရွ႕ေနအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္သည္။

ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ၁၉ဝ၉ခုႏွစ္ကပင္ ‘ဦးထြန္းၿငိမ္း အဂၤလိပ္ျမန္မာ အဘိဓာန္’ ကို တည္းျဖတ္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၄ခုႏွစ္တြင္ ပညာတံခြန္အသင္း၏ ဥကၠ႒အျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ၁၉၄၈ခုႏွစ္တြင္ ‘တကၠသိုလ္ျမန္မာ့အဘိဓာန္’ ျပဳစုေရးႏွင့္ အဘိဓာန္အႀကံေပးအဖြဲ႕တြင္ ဥကၠ႒အျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ၁၉၆၁ – ၆၂ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသနအသင္းႀကီး၌ ဥကၠ႒အျဖစ္ လည္းေကာင္း တာဝန္ယူေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ၁၉၅၇မွ ၁၉၅၈ခုႏွစ္အထိ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္သည္။ သို႔ကလို ႏိုင္ငံေတာ္အက်ိဳးကို စြမ္းစြမ္းတမံေဆာင္ရြက္ခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ေဒါက္တာဘဟန္အား ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရက ၁၉၅၈ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလတြင္ မဟာသေရစည္သူဘြဲ႕ ခ်ီးျမႇင့္အပ္ႏွင္းခဲ့သည္။

၁၉၅၂ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၆ခုႏွစ္အထိ (၁၅)ႏွစ္တိုင္ အခ်ိန္ယူကာ The University English – Burmese Dictionary (တကၠသိုလ္ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ အဘိဓာန္) စာအုပ္ႀကီးကို ျပဳစုခဲ့သည္။ ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ရွင္ဥတၱမေက်ာ္ေတာလားကိုလည္း အဂၤလိပ္ဘာသာ ျပန္ဆိုထုတ္ေဝခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ စာအုပ္၊ စာတမ္း၊ ေဆာင္းပါးမ်ားစြာကို ေရးသားခဲ့သည္။ ေဒါက္တာဘဟန္၏ ထင္ရွားေသာ  အဂၤလိပ္ စာအုပ္မ်ားမွာ “William Blake: His Mysticism” “The Evolution of Blackean Philosopy” “A Legal History of Burma and India” “The Planned State”.တို ့ျဖစ္သည္။

ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ဆြတ္ဇာလန္ႏိုင္ငံ ဂ်ီနီဗာၿမိဳ႕တြင္ ကုလသမဂၢမွ ႀကီးမွဴးက်င္းပသည့္ ဥပေဒေရးရာ ညီလာခံမ်ားသို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ ကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ ၁၉၅၈ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလတြင္တက္ေရာက္ေဆြးေႏြးခဲ့သည္။ထို႔ျပင္ဥေရာပႏိုင္ငံမ်ား၊ အေရွ႕ေတာင္အာ ရွႏိုင္ငံမ်ား ႏွင့္ အေရွ႕ဖ်ားႏိုင္ငံမ်ားသို႔ ေလ့လာေရးခရီး သြားေရာက္ လည္ပတ္ခဲ့သည္။

ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ေဒၚသိန္းလြင္ႏွင့္ လက္ထပ္ကာ သားသမီး(၄)ဦး ထြန္းကားခဲ့သည္။ သားသမီးမ်ားမွာ ဦးညြန္႔ဟန္၊ ေဒၚျမင့္ျမင့္ဟန္၊ ဦးဝင္းဟန္၊ ေဒၚၾကည္ၾကည္ဟန္ (ကြယ္လြန္) တို႔ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေနာက္ ဇနီးျဖစ္သူ ေဒၚသိန္းလြင္ ၁၉၅၈ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ (၁၁)ရက္ေန႔တြင္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့ရာ ၁၉၆၁ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ပညာေရးမဟာဌာနမွ ကထိကျဖစ္သူ ေဒၚခင္သိန္း (M.A) (Yale) ႏွင့္ အိမ္ေထာင္သစ္ထူခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဇနီးျဖစ္သူ ေဒၚခင္သိန္းႏွင့္ သားသမီး မထြန္းကားခဲ့ေခ်။

ေဒါက္တာဘဟန္သည္ ၁၉၆၉ခုႏွစ္၊ ေမလ (၁၃)ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ (၈)မိုင္၊ မရမ္းကုန္းၿမိဳ႕နယ္၊ ကမာၻေအးဘုရားလမ္း၊ အမွတ္ (၂) ေနအိမ္၌ ကြယ္လြန္ခဲ့ရာ ဇနီးေဒၚခင္သိန္းႏွင့္ ပထမအိမ္ေထာင္မွ ရရွိေသာ သားသမီးသံုးေယာက္၊ ေျမး (၁၂)ေယာက္ႏွင့္ ျမစ္ (၂)ေယာက္တို႔ က်န္ရစ္ခဲ့သည္။