ဧရာ(မႏၱေလး) – ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း


ဧရာ(မႏၱေလး) – ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း

(ျမန္မာတိုင္းမ္၊ ရန္ကုန္၊ ဒီဇင္ဘာ ၆) မိုးမခ၊ ဒီဇင္ဘာ ၇၊ ၂၀၁၇

ယေန႔ေခတ္သည္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ျပည့္အီေနသည့္ ေခတ္ျဖစ္သည္။ မိမိ သိလိုသမွ်ကို အင္တာနက္ေပၚတြင္ ခလုပ္တခ်က္ ႏွိပ္လိုက္႐ံုျဖင့္ မိမိဦးေႏွာက္က လက္ခံႏိုင္ေလာက္သည္ထက္ ပိုလြန္းေနသည့္ အခ်က္အလက္မ်ား တသီတတန္းႀကီး ထြက္က်လာမည္ ျဖစ္သည္။ အဖိုးတန္သည့္ အခ်က္မ်ားပါသလို သတင္းေယာင္မ်ား၊ သတင္းမွားမ်ားလည္း ေရာပါလာမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ထိုသတင္း အခ်က္အလက္မ်ားကို စိစစ္ေဝဖန္ႏိုင္စြမ္း၊ စဥ္းစားေတြးေခၚႏိုင္စြမ္း၊ နားလည္ႏိုင္စြမ္းက ပို၍ ပို၍ အေရးပါလာသည္။ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္းဟု ဆိုလွ်င္ ေဝဖန္ပိုင္းျခား ေတြးေခၚျခင္း (critical thinking)၊ သမား႐ိုးက်လမ္းမွ ေဖာက္ထြက္၍ ေတြးေခၚျခင္း (lateral thinking)၊ ပံုေဆာင္၍ ေတြးေခၚျခင္း (metaphoric thinking) စသည္တို႔ကို အသိမ်ားၿပီး ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။ ယခုစာစုတြင္ လူသိနည္းေသးမည္ဟု ထင္ရသည့္ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” (pattern thinking) အေၾကာင္းကို မိတ္ဆက္ေပးလိုပါသည္။

၁၉၉၄-ခုႏွစ္က ေဆာ့ဖ္ဝဲအင္ဂ်င္နီယာ ေလာကတြင္ အလြန္ ေရပန္းစားသြားခဲ့သည့္ “ဒီဇိုင္းပံုစံမ်ား” Design Patterns: Elements of Reusable Object-Oriented Software အမည္ရေသာ စာအုပ္တအုပ္ ထြက္ခဲ့ဖူးသည္။ မိမိတို႔ ေျဖရွင္းရမည့္ ျပႆနာအမ်ားစုမွာ အသစ္အဆန္း မဟုတ္၊ အရင္က အလားတူ ျပႆနာမ်ား ရွိခဲ့ဖူးသလို၊ ထိုျပႆနာတို႔ အတြက္ အေျဖမ်ားကလည္း ရွိႏွင့္ၿပီး ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျပႆနာတိုင္းကို အစမွ စကာ က်ားကုတ္က်ားခဲ အေျဖထုတ္ေနရန္ မလိုေတာ့။ ျပႆနာတို႔၏ သေဘာသဘာဝႏွင့္ ေနာက္ခံ အေျခအေနတို႔ကို ေသျခာစနစ္တက် နားလည္ရန္ ႀကိဳးစား၍ ယင္းျပႆနာႏွင့္ ဆင္တူသည့္ ျပႆနာေဟာင္းမ်ား၏ အေျဖမ်ားကို ျပန္လည္ အသံုးခ်ႏိုင္သည္။ ဤစာအုပ္တြင္ ေရွးယခင္က ရွိခဲ့ဖူးသည့္ ျပႆနာတို႔ကို စနစ္က်သ႐ုပ္ခြဲကာ၊ အသင့္ျပန္လည္ အသံုးခ်ႏိုင္မည့္ စံျပအေျဖမ်ားကို ထုတ္ေပးထားသည္။ ဤစာအုပ္ ထြက္ၿပီး မၾကာမီပင္ “ဒီဇိုင္းပံုစံမ်ား” ႏွင့္ ဆိုင္သည့္ အလားတူ စာအုပ္မ်ား တအုပ္ၿပီး တအုပ္ ထြက္လာသည္။ “ဒီဇိုင္းပံုစံမ်ား” သည္ ေဆာ့ဖ္ဝဲ ေရးသူမ်ားႏွင့္ ေဆာ့ဖ္ဝဲ ပိသုကာမ်ားအတြက္ တတ္အပ္သည့္ ဘာသာရပ္တခု ျဖစ္လာသည္။ ေဆာ့ဖ္ဝဲ ေရးသူမ်ားကလည္း “ဒီဇိုင္းပံုစံမ်ား” မ်ားကို တြင္တြင္ႀကီး သံုးလာၾကသည္။

“ဒီဇိုင္းပံုစံမ်ား” ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” (pattern thinking) ဟူသည့္ ေဝါဟာရကို တစတစ သံုးလာၾကသည္။ မည္မွ် ႐ႈပ္ေထြးခက္ခဲေသာ ျပႆနာ ျဖစ္ပါေစ အေပၚယံ အေသးစိတ္အခ်က္မ်ားတြင္ နစ္ျမဳတ္မေနဘဲ၊ ပဓာနသည့္ အခ်က္မ်ားကို ဆြဲထုတ္ကာ ႐ိုးရွင္းသည့္ ပံုစံတခုအျဖစ္ ျပႆနာကို အေပၚစီးမွ ၿခံဳငံုသံုးသပ္႐ႈျမင္ အေျဖရွာႏိုင္သည္။ ျပႆနာတို႔ကို ထိုသို႔ ခ်ဥ္းကပ္ အေျဖရွာသည့္နည္းလမ္းကို “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” ဟု ေခၚသည္။ ဤဝါဟာရကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးမျပဳၾကေသးေသာ္လည္း၊ အသစ္အဆန္းေတာ့ မဟုတ္။ မိမိတို႔ ေတြ႔ႀကံဳသိျမင္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ားထဲမွ ပံုစံတူ၊ အဆင္တူမ်ားကို သိမွတ္ႏိုင္သည့္ စြမ္းရည္သည္ လူ႔ဦးေႏွာက္၏ အေရးပါသည့္ ကိစၥတရပ္ျဖစ္သလို၊ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” သည္လည္း စဥ္းစားေတြးေခၚမႈမ်ား အားလံုး၏ အေျခခံ ေက်ာ႐ိုးပင္ ျဖစ္သည္။

“ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း”ကို ေဆာ့ဝဲနယ္တြင္ သာမက သိပၸံ၊ သမိုင္း၊ ႏိုင္ငံေရး၊ လူမႈေရး၊ စီးပြားေရး စသည့္ နယ္ပယ္ အသီးအသီးတြင္လည္း အသံုးခ်ႏိုင္သည္။ သိပၸံပညာ၏ သေဘာ ကိုယ္တိုင္က ေလာကမွ ျဖစ္႐ိုးျဖစ္စဥ္ နိယာမ သေဘာတရားမ်ားကို ထုတ္ေဖာ္ ရွင္းလင္းျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ သိပၸံပညာရွင္တို႔သည္ အခ်က္အလက္မ်ားကုိ စနစ္တက် စူးစမ္း ေလ့လာ၍ ထူးျခားသည့္ လကၡဏာမ်ား၊ ဆက္စပ္ပံုမ်ားကို ႐ိုးရွင္းစြာ ရွင္းလင္းျပႏိုင္မည့္ သေဘာတရား ပံုစံကို ဖြဲ႔စည္း တည္ေဆာက္သည္။ ထို႔ေနာက္ ထပ္မံေတြ႔ရွိရသည့္ အခ်က္မ်ားကို မိမိ တည္ေဆာက္ထားသည့္ ပံုစံသစ္တြင္ ေဘာင္ဝင္ မဝင္ စစ္ေဆးရသည္။ ဤသည္မွာ သိပၸံသုေတသနလုပ္ငန္း၏ သေဘာသဘာဝပင္ ျဖစ္သည္။

“ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” သာဓကတခု အျဖစ္ ခ်ားလ္ဒါဝင္၏ ဆင့္ကဲေျပာင္းလဲမႈျဖစ္စဥ္ သေဘာတရား ထုတ္ေဖာ္ေတြ႔ရွိခဲ့ပံုကို ေလ့လာၾကည့္ႏိုင္သည္။ ဒါဝင္သည္ ကမ႓ာပတ္၍ တိရိစၧာန္ႏွင့္ အပင္မ်ိဳးကြဲမ်ားကို ရွာေဖြစုေဆာင္း သုေတသနျပဳခဲ့သည္။ အထူးသျဖင့္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာအတြင္းရွိ ဂလပဂို႔စ္ကၽြန္းစုတြင္ ေတြ႔ရွိရသည့္ စာငွက္မ်ိဳးကြဲမ်ားက သူ႔ကို အံအားသင့္ေစခဲ့သည္။ အခ်ိဳ႕ကၽြန္းမွ စာငွက္မ်ားက ႀကီး၍ မာေက်ာသည့္ ႏႈတ္သီး ရွိၾကၿပီး၊ အခ်ိဳ႕ကၽြန္းမွ စာငွက္မ်ားက ခၽြန္ထက္ေသာ ႏႈတ္သီး ရွိၾကသည္။ မ်ိဳးစိတ္တို႔သည္ ေျပာင္းလဲမႈ မရွိဘဲ မ်ိဳး႐ိုးလိုက္သည္ဟု ေရွးက လက္ခံယံုၾကည္ ထားခဲ့ၾကသည္။ ယခု သူေတြ႔ရွိထားေသာ အခ်က္မ်ားႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဖက္ ျဖစ္၍ ေနသည္။ ထို႔ေနာက္ ႏႈတ္သီး အ႐ြယ္အစားႏွင့္ ပံုသ႑ာန္မ်ားသည္ ထိုငွက္တို႔ စားသည့္ အစားအစာမ်ားႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနသည္ကို သတိျပဳမိသည္။ ႏႈတ္သီး ခၽြန္၍ သြယ္ေသာ ငွက္မ်ားသည္ အင္းဆက္ပိုးမ်ားကို စားၾကသည္။ ႏႈတ္သီး မာ၍ တိုေသာ ငွက္မ်ားက ေျမျပင္ေပၚ က်ေနသည့္ သစ္ေစ့မ်ားကို စားၾကသည္။ ရွားေစာင္း ေစ့ကို စားသည့္ ငွက္တို႔၏ ႏႈတ္သီးက ႀကီး၍ ခၽြန္ေနၾကသည္။ မ်ိဳးစိတ္တို႔သည္ မိမိတို႔ ရွင္သန္ႀကီးျပင္းရသည့္ ပတ္ဝန္းက်င္ ေရေျမသဘာဝအလိုက္ ေျပာင္းလဲေနပံုကို ဒါဝင္ နားလည္ သေဘာေပါက္လာသည္။

ဒါဝင္သည္ သူငယ္စဥ္က ဖတ္ခဲ့ဖူးသည့္ မားလ္သပ္စ္၏ “လူဦးေရတိုးပြားမႈ သေဘာတရား စာတမ္း” (Thomas Malthus’s Essay on the Principle of Population, 1798) ကို ျပန္၍ အမွတ္ရသည္။ ထိုစာတမ္း၏ အႏွစ္ခ်ဳပ္သေဘာမွာ စာနပ္ရိကၡာ အထြက္ႏႈန္းက ပံုမွန္သာ တိုးတက္ေနေသာ္လည္း၊ လူဦးေရက ဆပြားႏႈန္းျဖင့္ တိုးတက္ေနသျဖင့္၊ ငတ္မြတ္ ေခါင္းပါးမႈေဘး၊ ကပ္ေရာဂါေဘးႏွင့္ စစ္ေဘးတို႔ႏွင့္ ရင္ဆိုင္ၾကရလိမ့္မည္၊ ေနာင္မ်ိဳးဆက္တို႔သည္ မိမိတို႔ ဘဝ ဆက္လက္ရွင္သန္ႏိုင္ရန္ ႐ံုးကန္ၾကရမည္ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ဒါဝင္က ထိုစာတမ္းကို ျပန္၍ ဖတ္သည္။ ထို႔ေနာက္ ထိုသေဘာတရားႏွင့္ မိမိ ေလ့လာ ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားကို ေပါင္းစပ္ကာ၊ “မ်ိဳးစိတ္တို႔သည္ မိမိတို႔ ရွင္သန္သည့္ သဘာဝ ပတ္ဝန္းက်င္ အလိုက္ ကြဲျပားေျပာင္းလဲမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚ ေနၾကသည္။ သဘာဝတရားႏွင့္ အသင့္ေတာ္ဆံုး မ်ိဳးစိတ္က ဆက္လက္ ရွင္သန္ပြားမ်ားၾကသည္” ဟူသည့္ သဘာဝေ႐ြးခ်ယ္မႈ (Natural Selection) ႏွင့္ ဆင့္ကဲေျပာင္းလဲမႈ ျဖစ္စဥ္ သေဘာတရား (Theory of Evolution) ကို ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ခဲ့ေလသည္။ စင္စစ္ ဒါဝင္သည္ သူ႔ယခင္က သုေတသီတို႔ စုေဆာင္းခဲ့သည့္ အခ်က္အလက္ အမ်ားအျပားကိုလည္း အသံုးျပဳခဲ့ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုသူမ်ားက သူတို႔၏ ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားကို ပံုစံဖြဲ႔၍ မေတြးႏိုင္ခဲ့ၾက။ ဒါဝင္ကမူ ေလ့လာေတြ႔ရွိသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားကို “လူဦးေရတိုးပြားမႈ သေဘာတရား” ပံုစံႏွင့္ ဆက္စပ္ကာ၊ ပံုစံသစ္ တခုဖြဲ႕၍ စဥ္းစားႏိုင္ခဲ့သည္။

ကားလ္ မာ့က္စ္၏ သမိုင္းအျမင္မွာ သမိုင္းႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” သာဓကတခု ျဖစ္သည္။ သူက လူ႔သမိုင္း ျဖစ္စဥ္ႀကီးတခုလံုးကို ကုန္လုပ္ဆက္ဆံေရးႏွင့္ လူတန္းစားပဋိပကၡ ႐ႈေထာင့္မွ ၿခံဳငံု၍ ႐ႈျမင္သည္။ လူ႔သမိုင္းသည္ သမိုင္းဦး ဘံုေျမေခတ္၊ ကၽြန္ပိုင္ရွင္ေခတ္၊ ေျမရွင္ ပေဒသရာဇ္ေခတ္၊ အရင္းရွင္ေခတ္ဟူ၍ ေၾကာင္လိမ္ေလွကား သဖြယ္ အဆင့္ဆင့္ တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာသည္ဟု ပံုစံထုတ္ျပသည္။ ေနာက္ဆံုးတြင္ သမိုင္းဦး ဘံုေျမေခတ္ကလိုပင္ လူတန္းစားခြဲျခားမႈ မရွိေတာ့ဘဲ ကုန္ထုတ္စြမ္းအားစု တရပ္လံုးကို ဘံုပိုင္ဆိုင္သည့္ ေခတ္သို႔ ေရာက္ရမည္၊ ပစၥည္းမဲ့လူတန္းစားတို႔ ေအာင္ပြဲခံရမည္ဟု ေဟာကိန္းထုတ္ခဲ့သည္။ မာ့က္စ္၏ အတိတ္သမိုင္းကို ႐ႈျမင္သံုးသပ္ပံုမွာ ရွင္းလင္းထိေရာက္သည္။ သမိုင္း၊ လူမႈေရးသိပၸံႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးနယ္တို႔တြင္ အေရးပါ အရာေရာက္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ အမ်ားသိသည့္အတိုင္း “ပစၥည္းမဲ့တို႔ ေအာင္ပြဲခံ၍ သမိုင္းျဖစ္စဥ္ႀကီး နိဂံုးခ်ဳပ္ေတာ့မည္” ဆိုသည့္ အနာဂတ္ေဟာကိန္းကေတာ့ သူႏွင့္ ကြန္ျမဴနစ္ဝါဒီတို႔ ေမွ်ာ္မွန္းသလို ျဖစ္မလာခဲ့။ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” တြင္ အားသာခ်က္ရွိသလို အားနည္းခ်က္လည္း ရွိပါသည္။ အားသာခ်က္သည္ ျပႆနာ၏ ရင္းျမစ္ႏွင့္ ပဓာနအခ်က္မ်ားကို ဆြဲထုတ္၍ ႐ိုးရွင္းေအာင္ျပဳျခင္း (simplification)၊ ႐ိုးရွင္းသည့္ ပံုစံတခုအျဖစ္ ႐ႈျမင္ႏိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ျပႆနာ၏ အျခားအေရးပါသည့္ အေၾကာင္းတရားမ်ား၊ အေျခအေနမ်ားကို မ်က္ကြယ္ျပဳကာ လိုသည္ထက္ပို၍ ႐ိုးရွင္းေအာင္ျပဳျခင္း (over-simplification)၊ မိမိ ေတြးေခၚထားသည့္ ပံုစံအတြင္းသို႔ အတင္းဇလုပ္တိုက္၍ သြင္းၾကည့္ျခင္း၊ မိမိတို႔ တည္ေဆာက္ထားသည့္ ပံုစံခြက္ႀကီးအား ေလွနံဓားထစ္ ဖက္တြယ္မိျခင္းတို႔သည္ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” ၏ ေထာင္ေခ်ာက္မ်ားပင္ ျဖစ္သည္။

ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွ ေနာက္ထပ္ သာဓကတခုအျဖစ္ ဟန္တင္တန္၏ “တတိယလိႈင္း – ၂၀-ရာစု ေႏွာင္းပိုင္း ဒီမိုကေရစီအကူးအေျပာင္း” (Samuel Huntington’s The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century, 1992) စာအုပ္ကုိ ၾကည့္ႏိုင္ပါသည္။ ဟန္တင္တန္သည္ ၁၉၇၄-ခု ေပၚတူဂီႏိုင္ငံ ေဇာ္မႊားပန္းေတာ္လွန္ေရး (Carnation Revolution) က စတင္ခဲ့သည့္ ဒီမိုကေရစီ တတိယလိႈင္းမွ ႏိုင္ငံေပါင္း ၆၀ ေက်ာ္၏ သေဘာလကၡဏာမ်ားကို စနစ္တက် သုေတသနျပဳကာ၊ ေအာက္ပါအတုိင္း ဒီမိုကေရစီကူးေျပာင္းပံု ပံုစံေလးမ်ိဳးကို ထုတ္ျပထားသည္။

(၁) Transformation – အာဏာရွင္ ေခါင္းေဆာင္မ်ား ကိုယ္တိုင္က အေျပာင္းလဲကို စတင္ေဖာ္ေဆာင္ေပးခဲသည့္ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမႈ (စပိန္၊ အိႏၵိယ၊ ဟန္ေဂရီ၊ ဘရာဇီး စသည့္ ႏိုင္ငံမ်ား)
(၂) Replacements – အတိုက္အခံအုပ္စုက အာဏာရွင္ အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ် ဖယ္ရွားလိုက္သည့္ ဒီမိုကေရစီ ကူးေျပာင္းမႈ (အေရွ႕ဂ်ာမနီ၊ ေပၚတူဂီ၊ ႐ိုေမးနီးယား၊ အာဂ်င္တီးနား စသည့္ ႏိုင္ငံမ်ား)
(၃) Transplacement – အတိုက္အခံႏွင့္ အာဏာရွင္အစိုးရတို႔ ၿငိႏိႈင္းေဆြးေႏြးကာ အာဏာရွင္က အတိုက္အခံအား ေနရာ ဖယ္ေပးသည့္ ဒီမိုကေရစီ ကူးေျပာင္းမႈ (ပိုလန္၊ ခ်က္ကုိစလိုဗက္ကီးယား၊ ေဗာ္လီဗီးယား၊ နီကာရာဂြါ စသည့္ ႏိုင္ငံမ်ား)
(၄) Interventions – ျပင္ပ အင္အားႀကီး ႏိုင္ငံမ်ားက ၾကားဝင္စြက္ဖက္၍ ဒီမိုကေရစီ အစိုးရတရပ္ကို ေဖာ္ေဆာင္ေပးခဲ့သည့္ ကူးေျပာင္းမႈ (ဂရင္နာဒါ၊ ပနားမား စသည့္ ႏိုင္ငံမ်ား)

ဟန္တင္တန္သည္ ထိုသို႔ ပံုစံေလးမ်ိဳး ခြဲျခားျပ႐ံုသာမက ပံုစံ တခုခ်င္းစီ အတြက္ ဒီမိုကေရစီ အကူးအေျပာင္း ေအာင္ျမင္ေစရန္ လိုက္နာသင့္သည့္ လမ္းၫႊန္ခ်က္မ်ားလည္း ထည့္သြင္း အႀကံေပးထားပါသည္။ အဆင္တူ ျပႆနာမ်ားအတြက္ စံျပအေျဖကို ထုတ္ေပးထားသည္။ ဒီမိုကေရစီ ကူးေျပာင္းမႈ ေအာင္ျမင္ေရးအတြက္ မိမိတို႔ႏိုင္ငံႏွင့္ လုိက္ေလ်ာညီေထြမည့္ စံျပအေျဖကို အသင့္ယူသံုးႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္ ယေန႔ေခတ္ ဒီမိုကေရစီ ကူးေျပာင္းတိုင္းမ်ားကို ဤပံုစံေလးမ်ိဳးတြင္ ထည့္သြင္းၾကည့္၍ ရ-မရ ဆိုသည္က ေမးခြန္း ထုတ္စရာ ျဖစ္သည္။ အထက္တြင္ ဆိုခဲ့သလိုပင္ “ပံုစံဖြဲ႔၍ ေတြးေခၚျခင္း” သည္ ေျခာက္ျပစ္ကင္း သဲလဲစင္ေတာ့ မဟုတ္။ ေထာင္ေခ်ာက္မ်ားလည္း ရွိေနႏိုင္သည္ကိုေတာ့ သတိျပဳၾကရမည္ ျဖစ္သည္။

ဧရာ (မႏၲေလး)