 |
| ျပင္သစ္မွအေမရိကားသို႔မပို႔ခင္ မူရင္းေလဘာတီရဲ႕ေခါင္းပိုင္း (၁၈၇၈) (Photo Google) La tête exposée à l’Exposition universelle de 1878, Champs-de-Mars à Paris. |
ေမာင္ရင္ငေတ – ေရာက္တတ္ရာရာအတိုအစမ်ား
ကမာၻတလႊား ေလဘာတီမ်ား (တစ္) မူရင္းေလဘာတီမ်ား
(မုိးမခ) ဇြန္ ၁၉၊ ၂၀၁၅
ကမၻာတလႊားမွာ မူရင္းေအာ္ရီဂ်င္နယ္ဆိုတဲ့ ေလဘာတီ႐ုပ္တုသံုးခုနဲ႔ ပံုစံတူ႐ုပ္တုငယ္အပြားမ်ားက တရာေက်ာ္ရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ မူရင္း ေလဘာတီ႐ုပ္တုႀကီးရွိတဲ့ေနရာကိုေတာ့ အားလံုးလိုလို သိၾကမွာပါ။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ နယူးေယာက္ ၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီးသို႔အဝင္ ဦးခိုက္ရာ ကြၽန္းကေလးတကြၽန္းေပၚမွာ တည္ရွိပါတယ္။ ေလဘာတီ႐ုပ္တု အမည္အျပည့္အစံုက La Liberté éclairant le monde (Liberty Enlightening the World) လို႔ေခၚေပမယ့္ Statue of Liberty ဆိုၿပီး လူသိ မ်ားပါတယ္။ ေလဘာတီ႐ုပ္တုစီမံကိန္းကို ၁၈၇၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားမွာစတင္ခဲ့ၿပီး ၁၈၈၆ ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာမွာ ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခဲ့ ပါတယ္။ ႐ုပ္တုအျမင့္က ၁၅၁ ေပ (၄၆ မီတာ) ရွိၿပီး ေအာက္ခံအုတ္ခံုအပါအဝင္ ၃၀၅ ေပ ျမင့္တာေၾကာင့္ နယူးေယာက္ ဆိပ္ကမ္းသို႔အဝင္ လမ္းညႊန္အထိမ္းအမွတ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ နယူးေယာက္သို႔ အလည္အပတ္ေရာက္ရွိလာသူမ်ားရဲ႕ အဓိကထား ဓါတ္ပံုရိုက္မွတ္တမ္းတင္စရာ အေဆာက္အဦးတခုျဖစ္ခဲ့ပါၿပီ။ ေလဘာတီျဖစ္ေျမာက္ေရး စီမံကိန္းကို စတင္ၾကံ စည္ခဲ့သူကေတာ့ ပါရီၿမိဳ႕ေတာ္သား ကဗ်ာဆရာ စာေရးဆရာ ဥပေဒပညာရွင္ ႏိုင္ငံေရးသမားျဖစ္သူ Édouard René Lefèbvre de Laboulaye (၁၈၁၁-၁၈၈၃) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ နယူးေယာက္ၿမိဳ႕ ေလဘာတီကို ျမင္ေတြ႔မသြားရရွာပါဘူး။ သူေသဆံုးၿပီး သံုးႏွစ္ေက်ာ္အၾကာမွ ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခဲ့လို႔ပါ။ မူရင္းေလဘာတီသံုးခုကို ထုဆစ္ခဲ့တဲ့ ပန္းပုဆရာႀကီး ဗိသုကာ ဆရာႀကီးကေတာ့ Frédéric Auguste Bartholdi ပါ။
ျပင္သစ္ျပည္ အေရွ႕ျခမ္း Alsace ျပည္နယ္နဲ႔ ဂ်ာမဏီရဲ႕ နယ္စပ္စည္းအနားက Colmar ၿမိဳ႕ေလးမွာ ပန္းပုဆရာႀကီး ဘာသိုဒီ (၁၈၃၄-၁၉၀၄) ကို ေမြးဖြားခဲ့တာပါ။ ေလဘာတီအတြင္းပိုင္း သံထည္ေတြ ျပဳလုပ္ေပးခဲ့ရသူကေတာ့ နာမည္ေက်ာ္ Gustave Eiffel အီဖယ္ (၁၈၃၂-၁၉၂၃) ပါ။
 |
 |
| ပထမ ပလာစတာ ေလဘာတီ (၁၈၇၈) Musée des Arts et Métiers à Paris (ဓါတ္ပံု မရငတ) |
႐ုပ္ထုကို ဦးေဆာင္ထုလုပ္ခဲ့သူ ပန္းပုဆရာႀကီး ဘာသိုဒီက နယူးေယာက္ ေလဘာတီ မတိုင္ခင္မွာ အႀကိဳအစမ္းအေနနဲ႔ ပလာစတာေလဘာတီ ႐ုပ္တုတခုနဲ႔ ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီ ႐ုပ္တုႏွစ္ခုကို အရင္ ထုဆစ္ပါတယ္။ ပါရီၿမိဳ႕လယ္ Musée des Arts et Métiers ျပတိုက္အေရွ႕မွာ ဘာသိုဒီ ထုဆစ္ခဲ့တဲ့ ပလာစတာေလဘာတီ ႐ုပ္တုငယ္ကို ေၾကးျပန္သြန္းၿပီးေတာ့ ထားရွိတယ္ ဆိုပါတယ္။ အခ်ိဳးအစား ကေတာ့ နယူးေယာက္ေလဘာတီထက္ အေတာ္ကို ေသးငယ္ၿပီး ဆယ့္ေျခာက္ပံုတပံု ကိုးေပနီးပါး ၂၈၆ စင္တီမီတာသာ ရွိပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ဘာသိုဒီ ကိုယ္တိုင္ထုဆစ္တဲ့ ေမာ္ဒယ္ ေလဘာတီ ႐ုပ္တု ႏွစ္ခုကိုေတာ့ ပါရီၿမိဳ႕ လူဇမ္ဘူးပန္းျခံထဲမွာတခု စဲန္းျမစ္အလယ္က ကၽြန္းကေလးေပၚမွာတခု ေတြ႔ရွိႏိုင္ပါတယ္။
ပထမမူရင္း ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီအ႐ုပ္ (၁၈၈၅) စဲန္းျမစ္လယ္ ပါရီၿမိဳ႕ (ဓါတ္ပံု မရငတ)
ပါရီၿမိဳ႕ စဲန္းျမစ္အလယ္က Île aux Cygnes ေခၚတဲ့ လူလုပ္ကြၽန္းအတုေပၚမွာ ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီ႐ုပ္တုတခု ရွိပါတယ္။ ဒီေလဘာတီ႐ုပ္တုကို ၁၈၈၅ ခုႏွစ္မွာ ႐ုပ္တုဆရာ ဘာသိုဒီ ထုလုပ္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး စဲန္းျမစ္လယ္က ကြၽန္းအတုေပၚကိုေတာ့ ၁၈၈၉ ဂြၽန္လမွာ ေျပာင္းေရႊ႕ေရာက္ရွိလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ႐ုပ္တုကို ပါရီၿမိဳ႕ေရာက္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုသားမ်ားအဖြဲ႔ကေန ပါရီသူ ပါရီသားမ်ားအတြက္ ျပန္လည္ၿပီးေတာ့ လက္ေဆာင္အျဖစ္ေပးအပ္ခဲ့ၾကတာလို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ အဲဒီ ႐ုပ္တု ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီက နယူးေယာက္ေလဘာတီထက္ ေလးပံုတပံုခန္႔သာရွိၿပီး ၁၁ မီတာခဲြ အျမင့္ရွိပါတယ္။ ဒီ စဲန္း ျမစ္လယ္ေလဘာတီကိုင္ထားတဲ့စာအုပ္မွာေတာ့ အေမရိကန္လြတ္လပ္ေရးေန႔ ညီမွ်ျခင္း ျပင္သစ္ အမ်ိဳးသားေန႔ (ဘားစတီး ေန႔) « IV JUILLET 1776 = XIV JUILLET 1789 »
လို႔ဆိုၿပီး ေရးသားထားတာကို ေတြ႔ျမင္ရေၾကာင္းပါ။
 |
| ဒုတိယ ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီအ႐ုပ္ (၁၈၈၉) လူဇမ္ဘူးပန္းျခံ ပါရီၿမိဳ႕ (ဓါတ္ပံု မရငတ) Modèle au Jardin du Luxembourg de Paris. |
မူလပထမအစ ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီ တည္ရွိရာေနရာကေတာ့ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ ပါရီၿမိဳ႕ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ ပန္းျခံႀကီးတခုျဖစ္တဲ့ Jardin du Luxembourg လူဇမ္ဘူးပန္းျခံႀကီးထဲမွာ ရွိပါတယ္။ ဒီ လူဇမ္ဘူး ပန္းျခံႀကီးဟာ နာမည္ေက်ာ္ၾကားမႈရွိတာက မွန္ေပမယ့္လည္း ေမာင္ရင္ငေတအပါအဝင္ ဒီကေန႔ ပါရီၿမိဳ႕က တိုးလ္ရစ္ဂိုက္ေတြရဲ႕ ပါရီ တေန႔တာ ခရီးစဥ္ေတြမွာ ပါရွိေလ့ မရွိပါဘူး၊ ပါရီၿမိဳ႕ရဲ႕ အဓိက မေရာက္မရွိရ သြားရမယ့္စာရင္းေတြမွာ ထိပ္ဆံုးကမပါရွိေပမယ့္လည္း ဒီပန္းျခံႀကီးက ၁၆၁၂ ခုႏွစ္ကတည္းက တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ေရွးပန္းျခံႀကီးတခုပါ။
ဒီပန္းျခံဝန္းႀကီးထဲမွာ ဒီကေန႔ေခတ္မွာ အထက္လႊတ္ေတာ္ ဆီးနိတ္ရံုးအျဖစ္ အသြင္ေျပာင္းထားတဲ့ Marie de Médicis မိဖု ရားႀကီးရဲ႕ Palais du Luxembourg စံအိမ္နန္းေတာ္ အေဟာင္းႀကီးလည္းရွိပါတယ္။ ဒီပန္းျခံႀကီးထဲက ေလဘာတီကမွ တကယ့္ကို မူရင္းပထမ ေမာ္ဒယ္ေလဘာတီ ႐ုပ္တုလို႔ ဆိုၾကသူေတြ တခ်ိဳ႕ရွိပါတယ္။ ဒီေမာ္ဒယ္ေလဘာတီ႐ုပ္တုကို ၁၉၀၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ ပန္းပုဆရာႀကီးက လူဇမ္ဘူးျပတိုက္သို႔ လႊဲေျပာင္းေပးအပ္ခဲ့တာပါ။ ဒီ႐ုပ္တုကိုင္ထားတဲ့ စာအုပ္အေပၚမွာ ေတာ့ 15 de Novembre 1889 ဆိုၿပီး ႐ုပ္ထုၿပီးစီးတဲ့ ရက္စြဲေရးထာတာကို ေတြ႔ရွိရပါတယ္။ ၁၉၀၆ ခုႏွစ္က လူဇမ္ဘူးပန္းျခံ ထဲမွာ စတင္စိုက္ထူထားခဲ့တဲ့ အဲဒီေမာ္ဒယ္ေလဘာတီ႐ုပ္တုကို ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ကုန္မွာ Musée d’Orsay ျပတိုက္သို႔ေျပာင္း ေရႊ႕ခဲ့ၿပီး အျခားေလဘာတီ႐ုပ္တုအသစ္ အတုတခုနဲ႔ အစားထိုးထားရွိလိုက္ပါတယ္။
 |
| နယူးေယာက္ေလဘာတီ (၂၈ ေအာက္တိုဘာ ၁၈၈၆) (Photo Khincorail) |
၁၈၈၅ ခု ဂၽြန္လ ၁၇ ရက္ေန႔မွာ ေလဘာတီ႐ုပ္တုႀကီးက အေမရိကန္ နယူးေယာက္ဆိပ္ကမ္းကိုေရာက္ရွိခဲ့တာျဖစ္လို႔ ဒီက ေန႔ဆိုရင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၃၀ တိုင္ခဲ့ၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ စိုက္ထူၿပီးစီးလို႔ ဖြင့္ပြဲျပဳ လုပ္ခဲ့တာကေတာ့ ၂၈ ရက္ ေအာက္တိုဘာလ ၁၈၈၆ ခုႏွစ္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
မူလအစကေတာ့ အေမရိကန္ လြတ္လပ္ေရး အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္လည္းေကာင္း လူ႔အခြင့္အေရးနဲ႔ ေရၾကည္ရာ ျမက္ႏုရာ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္ၾကသူမ်ားအတြက္ ႀကိဳဆိုခဲ့တဲ့ အထိမ္းအမွတ္ ႐ုပ္တုႀကီးတခုအျဖစ္လည္းေကာင္း ျပင္သစ္လူမ်ိဳးမ်ားက ကိုယ္စားျပဳၿပီး အေမရိကားတိုက္ႀကီးသို႔ေပးအပ္ခဲ့ေပမယ့္လို႔ အခုအခါမွာေတာ့ ဒီေလဘာတီ႐ုပ္တုႀကီးကလည္း ဘာမွ မတတ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ လက္ျပ ႏႈတ္ဆက္တဲ့အသြင္ကို ေဖာ္ေဆာင္လို႔ ေနေနၿပီလား . … …. … ….. ဒီေနရာမွာ ေမာင္ရင္ငေတရဲ႕ အေတြးပင္လယ္မွာ ဝင္လာခဲ့တာကေတာ့ အဲဒီလို ေလဘာတီအထိမ္းအမွတ္ ေက်ာက္႐ုပ္ႀကီးက နယူးေယာက္ဆိပ္ကမ္းကို ေရာက္ရွိလာၿပီး သိပ္မၾကာခင္ လပိုင္းမွာေတာ့ ေမာင္ရင္ငေတတို႔ရဲ႕ ေရႊရတနာပံု မင္းေနျပည္ေတာ္ႀကီးလည္း အဂၤလိပ္ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရတာကိုပါခင္ဗ်ာ။
 |
| Musée d’Orsay သို႔ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ ေျပာင္းေရႊ႕ေရာက္ရွိလာတဲ့ လူဇမ္ဘူးပန္းျခံထဲက ေလဘာတီ (ဓါတ္ပံု မရငတ) |
ျပင္သစ္တျပည္လံုးမွာေတာ့ ေလဘာတီ႐ုပ္ပြားေတြ အခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ရွိတယ္လို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ ကမၻာတလႊားမွာလည္း လြတ္လပ္ေရး လူ႔အခြင့္အေရးအထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ မူပြားေတြ မ်ားျပားစြာထုလုပ္ထားၾကပါတယ္။ အဲဒီကမၻာတလႊားက ေလဘာတီမ်ားရဲ႕အေၾကာင္းကို အပိုင္းႏွစ္အျဖစ္ ေရးပါအံုးမယ္။
ေမာင္ရင္ငေတ ၁၇၀၆၂၀၁၅
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
