ကိုသစ္(သီတဂူ) – ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္း
(မိုးမခ) ဧျပီ ၆၊ ၂၀၁၆
“သစ္ပင္စိုက္ပ်ိဳးျခင္းဟာ အနာဂတ္ကို စိုက္ပ်ိဳးျခင္း၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြကို စိုက္ပ်ိဳးျခင္းျဖစ္ျပီး သစ္ေတာေတြျပဳန္းတီးသြားေအာင္ သစ္ပင္ေတြကိုခုတ္ထြင္ျခင္းဟာလည္း တိုင္းျပည္နဲ႔လူမ်ိဳးရဲ႕ အနာဂတ္ကို ဖ်က္ဆီးျခင္း၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြကို ဖ်က္ဆီးပစ္လုိက္ျခင္းပါပဲ”ဟု ၀မ္ဂါရီမန္သိုင္းက ဆိုပါသည္။
၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းဟူေသာအမည္သည္ စာဖတ္သူမ်ားႏွင့္ အစိမ္းသက္သက္ၾကီးမဟုတ္၊ စာဖတ္သူ အမ်ားစုက သည္နာမည္ကို ရင္းႏွီးျပီးျဖစ္လိမ့္မည္ဟု က်ေနာ္ထင္ပါသည္။ သူမနာမည္ အျပည့္အစုံက Wangari Muta Maathai ပါတဲ့။
သူမက အာဖရိကတိုက္ထဲက ကညာနိုင္ငံသူ။ ႏိုင္ငံေရးတက္ၾကြလႈပ္ရွားသူ။ ေဂဟေဗဒပညာရွင္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး ပညာရွင္။ လႊတ္ေတာ္အမတ္။ ကညာအစိုးရရဲ႕ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးႏွင့္ သဘာ၀သယံဇာတ၊ သစ္ေတာေရးရာ႒ာန ဒုတိယ၀န္ၾကီး။
အာဖရိကတိုက္ထဲက ကညာဆိုေသာတိုင္းျပည္ကေလးသည္ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္မႈႏွင့္ပတ္သက္၍ စာမဖြဲ႔ ေလာက္ေသာ္လည္း ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းကေတာ့ စာဖြဲ႔ေလာက္ပါသည္။ သူမက အႏုံညာတမဟုတ္။ သမိုင္းရွိသူျဖစ္သည္။ အာဖရိကတိုက္မွာ သမိုင္းမွတ္တိုင္စိုက္ထူသြားခဲ့သူ။ အာဖရိကတိုက္ အလယ္ပိုင္းနဲ႔ အေရွ႕ပိုင္းနိုင္ငံေတြထဲမွာ ပထမဆုံး ေဒါက္တာဘြဲ႕ရအမ်ိဳးသမီး။ တကၠသိုလ္ အသိုင္းအ၀ိုင္းမွာ ပထမဆုံး အမ်ိဳးသမီးပါေမာကၡ။ ျပီးေတာ့ အာဖရိကတိုက္ရဲ႕ နိုဘယ္ဆုရွင္ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ပထမဆုံးနိုဘယ္ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆုရခဲ့သူ။
၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းသည္ ၁၉၇၇-ခုႏွစ္ကစတင္ျပီး Green Belt လႈပ္ရွားမႈကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ့ သူျဖစ္ျပီး ကညာနိုင္ငံတစ္၀ွမ္းမွာ သစ္ပင္ေပါင္း ၁၀-သန္းေက်ာ္ကို စိုက္ပ်ိဳးခဲ့သူျဖစ္သည္။ ကညာ နိုင္ငံသူနိုင္ငံသားမ်ားက အိမ္တြင္းအသုံးျပဳဖို႔ သစ္ပင္မ်ားကိုခုတ္ျဖတ္ျပီး ထင္းအျဖစ္အသုံးျပဳၾကပါ သည္။ သစ္ေတာျပဳန္းတီးမႈက ကညာမွာအဆိုးဆုံးအေျခအေနကို ေရာက္သြားခဲ့သည္။ ၁၉၈၉-ခုႏွစ္ ကုလသမဂၢအစီရင္ခံစာအရ ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း ခုတ္လွဲခံလုိက္ရသည့္ သစ္ပင္တစ္ရာတြင္ အစားထိုး ျပန္လည္စိုက္ပ်ိဳးသည့္သစ္ပင္ပမာဏမွာ ကိုးပင္မွ်သာရွိသည္ဟုဆိုပါသည္။ သစ္ေတာျပဳန္းတီးမႈ၊ ေျမဆီခမ္းေျခာက္မႈ၊ ေရထုညစ္ညမ္းမႈ၊ ထင္းရွားပါးလာမႈႏွင့္အတူ ေက်းငွက္မ်ိဳးစိပ္မ်ား မ်ိဳးတုန္း ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ရသည္။ ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းက ေခတ္ပညာတတ္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ပညာကို သိနားလည္သူတစ္ဦးျဖစ္သလုိ သစ္ေတာျပဳန္းတီးမႈရဲ႕အႏၱရာယ္ကို သိရွိနားလည္သူျဖစ္သည္။ ကညာနိုင္ငံရဲ႕ သည္လုိအနာတရေတြကို ကုစားဖို႔ ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းက သစ္ပင္ ၁၀-သန္းေက်ာ္ကို စိုက္ပ်ိဳးေပးခဲ့ပါသည္။
သစ္ပင္မ်ားျပန္လည္စိုက္ပ်ိဳးနိုင္ေရးအတြက္ ကညာနိုင္ငံရဲ႕ ေက်းလက္ေဒသမ်ားသို႔ အပင္ပမ္း ဆင္းရဲခံျပီး သူမကိုယ္တိုင္သြားသည္။ သစ္ပင္မ်ား သစ္ေတာမ်ား စည္းကမ္းမဲ့ခုတ္ထြင္ေနမႈကို သတိေပးတားျမစ္သည္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္အေၾကာင္း၊ သစ္ေတာမ်ားနဲ႔ သဘာ၀ရာသီဥတုတို႔ ဘယ္လုိဆက္စပ္ေနသည့္အေၾကာင္းကို ရွင္းျပသည္။ သစ္ေတာမ်ားကို ကာကြယ္ျခင္း၊ သစ္ပင္ စိုက္ပ်ိဳးျခင္းဟာ နိုင္ငံရဲ႕အနာဂတ္ကို ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း၊ ကေလးမ်ားရဲ႕ အနာဂတ္ကို ေစာင့္ ေရွာက္ျခင္းပင္ျဖစ္ေၾကာင္ အသိပညာေပးသည္။
၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းကို ၁၉၄၀-ခုႏွစ္ ဧျပီလ ၁-ရက္ေန႔တြင္ Nyeri ျပည္နယ္ရွိ Ihithe ဆိုေသာ ရြာကေလးတြင္ ေမြးဖြားခဲ့သည္။ အသက္ရွစ္ႏွစ္အရြယ္ေရာက္မွ ေက်ာင္းစေနခဲ့ရသည္။
အဲဒီေခတ္ အဲဒီအခါတုန္းက ေက်းလက္ရွိ မိန္းကေလးငယ္မ်ားအတြက္ ပညာသင္ၾကားခြင့္ရျခင္းသည္ ကညာနိုင္ငံတြင္ အလြန္ရွားပါးေသာ အခြင့္အေရးျဖစ္သည္။ မန္သုိင္းက ကံေကာင္းပါသည္။ ထိုရခဲသာအခြင့္အေရးကို သူမရရွိခဲ့သည္။ အသက္ႏွစ္ဆယ္အရြယ္တြင္ အေမရိကန္သမၼတ ဂၽြန္အက္ဖ္ ကေနဒီအစိုးရ ပညာေတာ္သင္အေနျဖင့္ အေမရိကသို႔ေရာက္သြားသည္။ အေမရိကန္နိုင္ငံ Kansas ျမိဳ႕ရွိ Mount St. Scholastica ေကာလိပ္ကေန ဘီေအေအာင္ျမင္ခဲ့ျပီး ပန္ဆာေဗးနီး ယားျပည္နယ္ Pittsburgh တကၠသိုလ္က မဟာဘြဲ႔ကို ရရွိခဲ့သူျဖစ္သည္။
မဟာဘြဲ႔ရျပီးေနာက္ ကညာနိုင္ငံသို႔ျပန္သြားျပီး Nairobi တကၠသိုလ္ ေဆးသုေတသန႒ာနတြင္ အလုပ္၀င္လုပ္သည္။ မန္သုိင္းက အိပ္မက္ၾကီးမားသူျဖစ္သည္။ သူမရဲ႕ ပညာေရးကို မ်က္ေျခ အျပတ္မခံ။ Nairobi တကၠသိုလ္တြင္ Ph.D အတြက္ စာတမ္းေရးျပီး ၁၉၇၁-ခုႏွစ္တြင္ ေဒါက္တာ ဘြဲ႔ကို ရရွိခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ တကၠသိုလ္ေလာကတြင္ ပထမဆုံးအမ်ိဳးသမီး ပါေမာကၡျဖစ္လာ ခဲ့ေလသည္။
မာသိုင္း၏အမ်ိဳးသားမွာ လႊတ္ေတာ္အမတ္တစ္ေယာက္ျဖစ္ျပီး မာသိုင္းကိုယ္တိုင္ ဆင္းရဲသား တိုက္ဖ်က္ေရးႏွင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးတို႔အတြက္ အင္တိုက္အားတိုက္ၾကိဳးစား ခဲ့သည္။ တစတစ ၾကီးထြားလာေနသည့္ သစ္ေတာျပဳန္းတီးမႈမ်ားကို ကာကြယ္ဖို႔ လႈံေဆာ္စည္းရုံး သည္။
အစိမ္းေရာင္ရပ္၀န္း လႈပ္ရွားမႈဟူေသာ အမည္ျဖင့္ သဘာ၀သယံဇာတ၊ သစ္ေတာႏွင့္ အမ်ိဳးသမီး အခြင့္အေရးအတြက္ စည္းရုံးေဟာေျပာခဲ့သူျဖစ္သည္။ ျပီးေတာ့ သူမက ကညာနိုင္ငံအမ်ိဳးသမီးေရးရာ ႒ာန၏ သဘာပတိအျဖစ္လည္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့သူ။ ၁၉၈၄-ခုႏွစ္တြင္ Right Livelihood ဆုကို ရရွိခဲ့သည္။
၁၉၉၇-ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ သမၼတရာထူးအတြက္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ဖို႔ၾကိဳးစားခဲ့ေသာ္လည္း ေရြးေကာက္ပြဲနီးကပ္ခ်ိန္မွာ သူမကိုအသိမေပးဘဲ ပါတီကေန ထုတ္ပယ္ျခင္းကို ခံခဲ့ရသည္။ သူမက ဇြဲမေလွ်ာ့။ လႊတ္ေတာ္အမတ္ေနရာအတြက္ ၀င္ျပိဳင္ျပီး ပါလီမန္တြင္ လႊတ္ေတာ္အမတ္ တစ္ဦးျဖစ္ လာခဲ့သည္။
၁၉၉၈-ခုႏွစ္တြင္ ကညာအစိုးရရဲ႕ လူခ်မ္းသာမ်ားအတြက္ ဇိမ္ခံအိမ္ရာမ်ားေဆာက္လုပ္ရန္ သစ္ေတာ ဧကရာေပါင္းမ်ားကို ရွင္းလင္းပစ္လုိက္ျခင္းအေပၚ မာသိုင္းက ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ေ၀ဘန္ရႈတ္ခ် လုိက္ရာကေန မာသိုင္းကို ပို၍လူသိမ်ားလာခဲ့သည္။
၁၉၉၁-ခုႏွစ္တြင္ ကညာအစိုးရက သူမကို ဖမ္းဆီးေထာင္ခ်လုိက္ေလသည္။ ကညာသမၼတအျဖစ္ ၂၄-ႏွစ္တိုင္တိုင္အုပ္ခ်ဳပ္သြားေသာ Daniel arap Moi လက္ထက္တြင္ မာသိုင္း အၾကိမ္ၾကိမ္ ဖမ္းဆီး ခံခဲ့ရသည္။ သမၼတ Daniel arap Moi က မန္သိုင္းကို “အရူးမၾကီး”ဟု ရိုင္းပ်စြာ သုံးႏႈန္း ေခၚဆိုခဲ့ျပီး “တိုင္းျပည္ကို ျခ္ိမ္းေခ်ာက္ေနသည့္ ရန္သူတစ္ေယာက္”ဟု သမုတ္ခဲ့ေလသည္။
၂၀၀၂–ခုႏွစ္တြင္ သမၼတ Daniel arap Moi ျပဳတ္က်သြားျပီးေနာက္ Mwai Kibaki သမၼတျဖစ္လာ ေသာအခါ မန္သိုင္းတစ္ေယာက္ သစ္ေတာႏွင့္ သဘာ၀သယံဇာတ ဒုတိယ၀န္ၾကီးျဖစ္လာခဲ့သည္။ ၂၀၀၆-ခုႏွစ္ ကညာေဆာင္းရာသီအုိလံပစ္ပြဲေတာ္ မီးရႈးတိုင္သယ္ေဆာင္လာသူ ရွစ္ေယာက္တြင္ မန္သိုင္းလည္း ပါ၀င္ခဲ့သည္။
၀မ္ဂါရီမန္သိုင္းသည္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ထိမ္းသိမ္းေရးေလာက၊ ကမၻာ့နိုင္ငံေရးေလာကတို႔တြင္ ထင္ရွားသူျဖစ္သည္။ Goldman Environmental ဆု၊ Hunger Project ဆုႏွင့္ ၂၀၀၄-ခုႏွစ္တြင္ နိုဘယ္လ္ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆု ခ်ီးျမင့္ခံခဲ့ရသည္။
၀မ္ဂါရီမန္သိုင္းဟာ လူ႔အခြင့္အေရးလႈပ္ရွားသူတစ္ဦးျဖစ္ျပီး ျမန္မာ့ဒီမိုကေရစီေခါင္းေဆာင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ကို အစဥ္တစိုက္အားေပးသူခဲ့သူျဖစ္သည္။ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ဳပ္က်ေနခ်ိန္တြင္ ၀မ္ဂါရီမန္သိုင္းက “ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ က်မတုိ႕ရဲ႕ ညီမျဖစ္တဲ့ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ဳပ္နဲ႔ဆက္ၿပီး အထိန္းသိမ္းခံေနရတဲ့ အေျခအေနအေပၚမွာ အထူးပဲစိုးရိမ္မိပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြ ဆက္ရွိေနၿပီး သတင္းလြတ္လပ္ခြင့္လည္း ပိတ္ပင္ကန္႔သတ္ခံေနရပါတယ္။ နာဂစ္မုန္တိုင္း တုိက္ၿပီးတဲ့ေနာက္ ထိခိုက္မႈေတြကိုလည္း က်မတို႔ျမင္ေနပါတယ္။ ဆူဒန္နဲ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံဟာ အမ်ဳိးသမီးနဲ႔ ကေလးငယ္ေတြအတြက္ က်မတုိ႔ အထူးစိုးရိမ္မိတဲ့ ေနရာႏွစ္ခုျဖစ္ပါတယ္” ဟုေျပာပါသည္။ မန္သိုင္းသည္ ႏုိဘယ္လ္ဆုရွင္ အမ်ဳိးသမီး ၆-ဦးတို႔ ပူးေပါင္းဖြဲ႕စည္းထားသည့္ Nobel Women Initiative အဖြဲ႕ရဲ႕ အဖြဲ႔၀င္လည္းျဖစ္သည္။ The challenge for Africa အပါအ၀င္ စာအုပ္အမ်ားအျပားကို ေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။
မန္သိုင္း၏ အိမ္ေထာင္ေရးဘ၀က သာယာလွပလွသည္မဟုတ္။ အမ်ိဳးသားျဖစ္သူ Mwangi Maathai ႏွင့္ ကေလးသုံးေယာက္ထြန္းကားခဲ့ျပီးေနာက္ ၁၉၇၉-ခုႏွစ္တြင္ ကြာရွင္ျပတ္စဲခဲ့သည္။
“သစ္ပင္စိုက္ပ်ိဳးျခင္းဟာ အနာဂတ္ကို စိုက္ပ်ိဳးျခင္း၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြကို စိုက္ပ်ိဳးျခင္းလုိ႔ဆိုခဲ့ရင္ သစ္ေတာေတြျပဳန္းတီးေအာင္လုပ္ျခင္းဟာလည္း အနာဂတ္ကို ဖ်က္စီးျခင္း၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြကို ဖ်က္စီးပစ္လုိက္ျခင္းပါပဲ။ သစ္ေတာျပဳန္းတီးေအာင္လုပ္ျခင္းဟာ အလြန္ၾကီးမားတဲ့ျပႆနာ တစ္ခု ျဖစ္ျပီး သစ္ေတာေတြ ျပဳန္းတီေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္းဟာ တိုင္းျပည္နဲ႔လူမ်ိဳး ေသဆုံးျခင္းပင္ျဖစ္ သည္”ဟု ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းက ကမၻာၾကီးကို သတိေပးခဲ့ဖူးသည္။
ကညာနိုင္ငံအတြက္ သစ္ပင္ ဆယ္သန္းေက်ာ္ စိုက္ပ်ိဳးေပးခဲ့သူ၊ ႏုိဘယ္လ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုရွင္၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရး လႈပ္ရွားသူ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ တိုက္ဖ်က္ေရး ၾကိဳးပမ္းသူ၊ လူ႔အခြင့္အေရးႏွင့္ နိုင္ငံေရးတက္ၾကြလႈပ္ရွားသူ၊ ၀မ္ဂရီ မန္သိုင္းသည္ ၂၀၁၁-ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ ၂၅-ရက္ေန႔တြင္ ကညာႏိုင္ငံျမိဳ႕ေတာ္ နိုင္ရိုဘီတြင္ သားအိမ္ကင္ဆာေရာဂါျဖင့္ ကြယ္လြန္သြားေလသည္။ ကမၻာေျမ စိမ္းလန္းစိုေျပေရးအတြက္ အစြမ္းကုန္ၾကိဳးစားေပးခဲ့သည့္ ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းကို ကမၻာၾကီးက အျမဲတမ္း သတိတရရွိေနပါလိမ့္မည္။
က်ေနာ္တုိ႔တိုင္းျပည္တြင္ သစ္ေတာမ်ား ေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္းႏွင့္အတူ ပူတယ္၊ ပူတယ္ ဟူေသာ အသံမ်ားကို တနိုင္ငံလုံး ၾကားေနရျပီျဖစ္သည္။ မေတာ္မတရား အနိုင္က်င့္ ခုတ္ထြင္ရွင္းလင္း ခံလုိက္ရသည့္ က်ေနာ္တို႔တိုင္းျပည္ရဲ႕ အနာဂတ္၊ က်ေနာ္တို႔လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြအတြက္ ရင္နာလုိ႔ မဆုံးပါေလေတာ့။ က်ေနာ္တို႔တိုင္းျပည္၊ က်ေနာ္တို႔လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ အနာဂတ္ေတြ စိမ္းလန္းဖို႔ က်ေနာ္တို႔ သစ္ပင္ေတြ ျပန္စိုက္ၾကရေအာင္ဗ်ာ။ လူထုေခါင္းေဆာင္လည္း သစ္ပင္စိုက္၊ NLD ျပည္သူ႔အစိုးရလည္း စိုက္။ ခင္မ်ားလည္း သစ္ပင္စိုက္၊ က်ေနာ္လည္း စိုက္၊ ကိုယ့္တိုင္းျပည္ ကိုယ့္လူမ်ိဳးကို အမွန္တကယ္ခ်စ္တယ္ဆိုရင္ သစ္ပင္ေတြ သစ္ေတာေတြကိုလည္း ခ်စ္တတ္မွျဖစ္ မယ္။ ၀မ္ဂါရီ မန္သိုင္းက သစ္ပင္ဆယ္သန္းေက်ာ္ စိုက္ေပးခဲ့သည္ဟုဆိုလွ်င္ က်ေနာ္တို႔က သူ႔ထက္ေတာ့ ေလွ်ာ့လုိ႔မျဖစ္။ က်ေနာ္တို႔ တနိုင္ငံလုံး ပူေနျပီ။ သစ္ပင္ေတြ အျမန္စိုက္ၾကပါစို႔ဗ်ာ။
ကိုသစ္ (သီတဂူ)
၃၊၁၇၊၂၀၁၆
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ