သန္းဝင္းလွိဳင္ – ေဒါက္တာမတ္
ႁမန္မာ့သမိုင္းတစ္ေကြ႕မွ ႏိုင္ငံႁခားသားမ်ား
(မိုးမခ) ႏို၀င္ဘာ ၇၊ ၂၀၁၈
ေဒါက္တာမာ့က္စ္ (John Ebegen Marks) ကို ႁမန္မာ တို႔က ”ဆရာမတ္”ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ”ဆရာမွတ္ႄကီး” ဟူ၍လည္းေကာင္း တစ္ခ်ိန္က ႁမန္မာတို႔ႏႈတ္ဖ်ားဝယ္ ေရပန္း စားခဲ့ေသာ ထင္ရွားသည့္ ေက်ာင္းဆရာႄကီးႏွင့္ သာသနာႁပဳ ပုဂိၢဳလ္ႄကီး ႁဖစ္သည္။
သူသည္ ရန္ကုန္ႃမိဳ႕ မင္းရဲေက်ာ္စြာလမ္းရွိ ဒပ္ဖရင္ေဆး႐ံု (ယခုဗဟိုအမ်ိဳးသမီးေဆး႐ံု)ႄကီးအနီး၌ စိန္႔ဂြ်န္းေကာလိပ္ေခၚ စိန္႔ဂြ်န္းေယာက်ာ္းကေလး အထက္တန္းေက်ာင္း (ယခု လမ္းမေတာ္ အထက အမွတ္ ၁) ကို စတင္တည္ေထာင္ႃပီး ေက်ာင္းဆရာလုပ္ကာ၊ ႁမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ႁမန္မာလူမ်ိဳးမ်ား အႂကား၌ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀ တိုင္ ေနထိုင္သြားခဲ့သူ ႁဖစ္သည္။ သူသည္ ႁမန္မာတို႔ကို အလြန္ခင္မင္တြယ္တာ၍ သံေယာဇဥ္ ႄကီးသူတစ္ဦးလည္း ႁဖစ္သည္။ အလံုေဒသ၌ အေနမ်ားခဲ့ ေသာေႂကာင့္ အလံုရပ္တြင္ရွိေသာ လမ္းတစ္လမ္းကို ”ဆရာ မွတ္ႄကီးလမ္း”ဟူ၍ ေခၚေဝၚသမုတ္ခဲ့ရာ ထိုအမည္မွာ ၁၉၈၉ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီ ၁၇ ရက္ေန႔အထိ တြင္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၈၉ ဇန္နဝါရီလ ၁၈ ရက္တြင္ နဝတေခတ္ မ်ိဳးခ်စ္ စစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္မ်ားက ”ေဝဘာဂီလမ္း”ဟု အမည္ေႁပာင္းလဲ ေသာေႂကာင့္ သူ႕အမည္ ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ရေပသည္။
ဆရာမွတ္ႄကီးသည္ သာမန္ေက်ာင္းဆရာမွ်သာမဟုတ္။ ရတနာပံုႃမိဳ႕တည္နန္းတည္ ပဥၥမသဂၤါယနာ မင္းတုန္းမင္းႄကီး (၁၈၁၄-၁၈၇၈) ကိုယ္တိုင္က လြန္စြာခ်စ္ခင္ႁမတ္ႏိုးေတာ္မူ သႁဖင့္ မႏၱေလးေရႊႃမိဳ႕ေတာ္၌ စာသင္ေက်ာင္းတစ္ေဆာင္၊ ခရစ္ ယန္ ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းတစ္ေဆာင္၊ ဆရာမ်ားႏွင့္ ေက်ာင္း အိပ္ေက်ာင္းစား တပည့္မ်ား ေနစရာေဘာ္ဒါေက်ာင္းတစ္ေဆာင္ အသီးသီး ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းႁခင္း ႁပဳခဲ့႐ံုမွ်မက ေက်ာင္း စရိတ္ ေက်ာင္းလခမ်ားကိုလည္း ဘုရင္မင္းႁမတ္က အႁမဲမႁပတ္ ေထာက္ပံ့လွဴဒါန္းေတာ္မူခဲ့ေလသည္။ ထို႔အႁပင္ မင္းတရားႄကီး က သူ၏ရင္ေသြးေတာ္မ်ားကိုပင္ ၎ထံတြင္ ယံုမွတ္အပ္ႏွံကာ အဂၤလိပ္စာႏွင့္ အႁခားေလာကဓာတ္စာေပ (သိပၸံပညာရပ္ဆိုင္ ရာ)မ်ားကို သင္ႂကားပို႔ခ်ေစခဲ့သည္။
ဤအေႂကာင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ နဂါးဗိုလ္ထိပ္တင္ေထြး၏ ”ရတနာသီခကုန္းေဘာင္မဟာရာဇဝင္အက်ဥ္း” စာအုပ္ (တတိယအႄကိမ္ ၂၀၁၃) စာမ်က္ႏွာ ၂၉၄ ၌-
ဘဝရွင္ မင္းတုန္းမင္းတရားႄကီးဘုရားသည္ အဂၤလိပ္ပညာကို အမ်ားႁပည္သူတို႔ သင္ႂကားေစရန္ အဂၤလိပ္ ဘုန္းေတာ္ႄကီးရယ္ဘရင္ေဒါက္တာမတ္ကို တစ္လလွ်င္ ေငြ ေတာ္ ၃၀ဝ ေက်ာ္ေပး၍ သံတဲတြင္ ေက်ာင္းဖြင့္၍ သူေဌး သူျကြယ္ကုန္သည္သားမ်ားႏွင့္ မင္းညီမင္းသားတို႔ကို စာသင္ ေစသည္။ တစ္ႏွစ္လွ်င္ ေက်ာင္းသား ၃၀ဝ ထက္ မနည္း ရွိေလသည္”ဟူ၍ ေရးသားေဖာ္ႁပထားသည္။
ဤကဲ့သို႔ ဘုရင္မင္းႁမတ္၏ ယံုႂကည္စိတ္ခ်ႁခင္းခံရ႐ံုမွ် သာမက ရင္းရင္းႏွီးႏွီး ဆက္ဆံႁခင္း ျပဳခံခဲ့ရဆံုးေသာႏိုင္ငံႁခားသားတစ္ဦးလည္း ႁဖစ္သည္။
ဆရာမွတ္ႄကီးေခၚ ဂြ်န္အီဘင္နီဇာမာ့(က္စ္) (John Ebenezer Marks) ကို ၁၈၃၂ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၄ ရက္တြင္ ႃဗိတိန္ႏိုင္ငံ အဂၤလန္ႁပည္ လန္ဒန္ႃမိဳ႕၌ ဖြားႁမင္ခဲ့သည္။ သူသည္ ဂ်ဴးလူမ်ိဳးမွ ဆင္းသက္ေပါက္ဖြားလာသူ ႁဖစ္သည္။ ငယ္စဥ္ ကပင္ က်န္းမာေရး ခ်ဴခ်ာသည္။ သို႔ေသာ္ နာမက်န္းရွိေနသည္ ကိုပင္ ပဓာနမထားဘဲ အလုပ္ကို ဇြဲေကာင္းေကာင္းႏွင့္ လံု႔လ ဝီရိယရွိရွိ လုပ္ကိုင္တတ္သည့္အႁပင္ အသက္ ၈၃ ႏွစ္တိုင္ မနားမေန တရစပ္ အပင္ပန္းခံ၍ လုပ္ကိုင္ခဲ့ေသာေႂကာင့္ အထူးမွတ္တမ္းတင္ထိုက္ေသာပုဂိၢဳလ္ထူး ႁဖစ္သည္။
သူသည္ ငယ္စဥ္ကပင္ လန္ဒန္ႃမိဳ႕ အိစ္ဒင္းရပ္ရွိ (ယခု ေပ်ာက္ကြယ္သြားႃပီ) စာသင္ေက်ာင္းတစ္ေက်ာင္း၌ ပညာသင္ ခဲ့ရသည္။ ေနာင္တြင္ သူသည္ ထိုေက်ာင္းမွာပင္ လစာမဲ့ တပည့္ဆရာကေလးအႁဖစ္ လုပ္ကိုင္ခဲ့ႃပီးေနာက္ ဒူလ္ဗားဟမ္ တန္၊ ဘာမင္ဂမ္ႏွင့္ အီဗာရွမ္ႃမိဳ႕မ်ားသို႔ ေက်ာင္းဆရာအႁဖစ္ အဆင့္ဆင့္ ေရႊ႕ေႁပာင္းခန္႔ထားႁခင္း ခံခဲ့ရေလသည္။
အီဗာရွမ္ႃမိဳ႕တြင္ ေက်ာင္းဆရာလုပ္ေနစဥ္ တစ္ေန႔၌ ၎အား ဘုန္းေတာ္ႄကီး တီ၊ အို၊ ဂြတ္ခ်ိဳင္း (T.O. Good-child) က လန္ဒန္ႃမိဳ႕ အေရွ႕ေႁမာက္ပိုင္း မဲယာလမ္းရွိ ဟကၠနီ အခမဲ့ေက်ာင္းသို႔ ေရႊ႕ေႁပာင္းလုပ္ကိုင္ရန္ ဖိတ္ႂကားႁခင္း ခံရ ေလသည္။ အဆိုပါေက်ာင္းမွ ေက်ာင္းသားကေလးမ်ားမွာ အလြန္ဆိုးသြမ္းေသာ လူေပကေလးမ်ားမ်ား ႁဖစ္သည္။ ယင္း တို႔ကို အရပ္ထဲက ဟကၠနီေခြးဘီးလူးမ်ား (Hackney Bulldogs) ဟု အမည္ေပးထားႂကသည္။ ဆရာမွတ္ႄကီးသည္ ထို ေက်ာင္းသို႔ ေရာက္လွ်င္ အဆိုပါေက်ာင္းသားမ်ားကို အေတာ္ပင္ ႄကိဳးစားသြန္သင္ဆံုးမခဲ့ရသည္။ သို႔ေသာ္ ေက်ာင္းသားေလး မ်ားအေပၚ ႃပိဳင္ဘက္ကင္းေလာက္ေအာင္ စာနာတတ္ေသာ သူ၏ စိတ္ထားေႂကာင့္လည္းေကာင္း၊ ထူးႁခားေႁပာင္ေႁမာက္ ေသာ သင္ႂကားမႈ အတတ္ပညာေႂကာင့္လည္းေကာင္း မ်ား မႂကာမီပင္ ထိုေက်ာင္းသားမ်ား၏ ခ်စ္ေႂကာက္႐ိုေသသမႈကို ခံယူရရွိခဲ့ရသည္။ သူသည္ တစ္ေန႔လံုးလိုလိုပင္ ေက်ာင္း၌ပင္ အခ်ိန္ကုန္ခဲ့သည္။ ညေနပိုင္းတြင္ ပ်က္စီးေနေသာေက်ာင္းကို ႁပင္ဆင္ရႁခင္းႏွင့္ လူပ်ိဳလူရြယ္ေက်ာင္းသားမ်ားကို ညေန သင္တန္းဖြင့္လွစ္သင္ႂကားေပးႁခင္းႁဖင့္သာ သူ႕အခ်ိန္ကို ကုန္ လြန္ေစခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ ၁၈၅၉ ခုႏွစ္တြင္ သမၼာက်မ္းစာအသင္းမွ ေမာ္လႃမိဳင္တြင္ ဖြင့္လွစ္ထားေသာ စာသင္ေက်ာင္း၌ အလုပ္ လုပ္ရန္ ဖိတ္ႂကားခဲ့ေသာေႂကာင့္ လူဝတ္ေႂကာင္တစ္ဦး အေနႁဖင့္ ထြက္ခြာလာခဲ့ရသည္။ သံုးႏွစ္တာမွ် လူဝတ္ေႂကာင္ ႏွင့္ ေက်ာင္းဆရာအလုပ္ကို ေအာင္ႁမင္စြာ လုပ္ကိုင္ခဲ့ႃပီးေနာက္ အိႏိၵယႁပည္ ကလကတၲားႃမိဳ႕ (ယခု ကိုးလ္ကတၲား)ရွိ ဂိုဏ္းအုပ္ ဘုန္းေတာ္ႄကီးေကာ့တြန္း (Bishop Colton) ၏ သာသနာ့ ေဘာင္ သြတ္သြင္းပြဲ၌ ပါဝင္ရန္ အေရြးခံရ၍ ဂိုဏ္းအုပ္ႄကီး ၏ ေကာလိပ္ေက်ာင္း (ရဟန္းေက်ာင္း)တြင္ ပညာဆက္လက္ သင္ယူရန္ ကလကတၲားႃမိဳ႕သို႔ ဖိတ္ေခၚႁခင္းခံရသည္။ သို႔ႁဖင့္ သူသည္ ၁၈၆၃ ခုႏွစ္တြင္ ကလကတၲားႃမိဳ႕၌ ခရစ္ယာန္ သူေတာ္စင္အလံုးစံုအတြက္ က်င္းပေသာပြဲေတာ္ေန႔၌ ခရစ္ယာန္ သင္းေထာက္အႁဖစ္ ခ်ီးႁမႇင့္ႁခင္းခံရေလသည္။ ထို႕ေနာက္ အသည္းတြင္ ႁပည္တည္ေနမႈကို ကုသရန္ အဂၤလန္ႁပည္သို႔ ေခတၲႁပန္ခဲ့သည္။ ေဆးကုသႃပီးေနာက္ ကလကတၲားသို႔ႁပန္၍ ၁၈၆၆ ခုႏွစ္တြင္ ခရစ္ယာန္ရဟန္းေဘာင္သို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့ေလ သည္။ သူသည္ သိကၡာတင္ ဘုန္းေတာ္ႄကီးအႁဖစ္ ခ်ီးႁမႇင့္ခဲ့ ရသည္။
ထို႔ေနာက္ ႁမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ႁပန္လာခဲ့သည္။ ဆရာမွတ္သည္ ၁၈၆၄ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၄ ရက္ကပင္ စိန္ဂြ်န္းေက်ာင္း (ယခု အထက ၁ လမ္းမေတာ္)ကို စတင္တည္ေထာင္ေပးခဲ့သည္။ ေက်ာင္းစတင္စဥ္က စိန္႔ဂြ်န္းလမ္း (ယခု မင္းရဲေက်ာ္စြာလမ္း) ရွိ အိမ္တစ္အိမ္ကို တစ္လလွ်င္ ေငြ ၁၀ဝ က်ပ္ႁဖင့္ ငွားရမ္း ကာ ဖြင့္လွစ္ခဲ့ရသည္။ ယင္းအိမ္၌ ေန႔ေက်ာင္းသားမ်ား သာမက ေက်ာင္းအိပ္ေက်ာင္းစားမ်ားကို လက္ခံသင္ႂကားခဲ့ရာ ေက်ာင္းသားေပါင္း ၂၂၀ အထိ လက္ခံခဲ့သည္ဟု သိရသည္။ စိန္ဂြ်န္းကို တည္ေထာင္ႃပီး၍ မ်ားမႂကာမီပင္ မက်န္းမာ ႁဖစ္ လာသႁဖင့္ ဆရာမတ္သည္ အဂၤလန္ႁပည္သို႔ ေခတၲႁပန္ခဲ့သည္။
အဂၤလန္ႁပည္မွ ႁပန္လာေသာအခါ ဆရာမတ္ႏွင့္အတူ သာသနာႁပဳလုပ္ငန္းႏွင့္ ပညာေရးလုပ္ငန္းတို႔ကို လုပ္ေဆာင္ ႏိုင္ရန္ အမ်ိဳးသားသံုးေယာက္ႏွင့္ အမ်ိဳးသမီးတစ္ဦးတို႔ပါ လိုက္ ပါလာခဲ့ႂကသည္။ အမ်ိဳးသားမ်ားမွာ ဆရာမတ္၏ေက်ာင္း၌ ဝင္ေရာက္လုပ္ကိုင္၍ အမ်ိဳးသမီးမွာ ၁၈၆၈ ခုႏွစ္တြင္ စိန္ေမရီ မိန္းကေလးေက်ာင္းကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ မင္းတုန္းမင္းတရားႄကီးလက္ထက္မႏၱေလး ရတနာပံုေရႊႃမိဳ႕ေတာ္၌ ႃဗိတိသွ်ႏိုင္ငံေရးရာ ကိုယ္စားလွယ္ အႁဖစ္ႁဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေနသူ ေမဂ်ာစေလဒင္၏ ဖိတ္ေခၚခ်က္ အရ ၁၈၆၈ ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၈ ရက္ေန႔တြင္ ဆရာမတ္ သည္ မႏၱေလးႃမိဳ႕သို႔ ေရာက္ရွိခဲ့သည္။
ေမဂ်ာစေလဒင္က ဆရာမတ္ကို မႏၱေလးေနႁပည္ေတာ္သို႔ ဖိတ္ေခၚရႁခင္းမွာ အႁခားမဟုတ္၊ မႏၱေလး၌ ႁပင္သစ္ႏွင့္ အေမ ရိကန္တို႔ သာသနာႁပဳလုပ္ငန္းကို အေႂကာင္းႁပဳကာ ႏိုင္ငံေရး တြင္က်ယ္ေနမႈကို ထိပ္တိုက္ယွဥ္ႃပိဳင္ႏိုင္ရန္အတြက္ ေခၚယူႁခင္း ႁဖစ္သည္။ ေအာက္ႁမန္မာႏိုင္ႏိုင္ငံ ေကာ္မရွင္နာမင္းႄကီးကာနယ္ ဖိုက္ခ်္ႏွင့္ ကလကတၲားႃမိဳ႕ ဂိုဏ္းခ်ဳပ္ႄကီးတို႔ကလည္း အႂကံေပး ခဲ့ႂကသည္။
မင္းတုန္းမင္းတရားႄကီး၏ေရွ႕ေတာ္သို႔ ဝင္ေရာက္ခစား ႃပီးေသာအခါ ဆရာမတ္က မင္းတရားႄကီးအား-
(က) မႏၱေလးရတနာပံုေရႊႃမိဳ႕ေတာ္၌ အဂၤလီကန္ ခရစ္ ယာန္သာသနာႁပဳလုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္ခြင့္ႁပဳရန္၊
(ခ) ခရစ္ယာန္ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းတစ္ေဆာင္ ေဆာက္ လုပ္ေပးရန္၊
(ဂ) ခရစ္ယာန္ဘာသာဝင္တို႔ႁမႇဳပ္ႏွံရန္သခ်ႋဳင္းေႁမ ရရွိရန္၊
(ဃ) ႁမန္မာကေလးသူငယ္မ်ား ပညာသင္ႂကားရန္ အတြက္ ခရစ္ယာန္စာသင္ေက်ာင္း တည္ေထာင္ ေပးရန္၊
တို႔ကို ေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ မင္းတရားႄကီးကလည္း ဘုရားရွိခိုး ေက်ာင္းႏွင့္ စာသင္ေက်ာင္းအေဆာက္အဦ တည္ေဆာက္ေပး မည္ဟု ျမြက္ႂကားခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ဆရာမတ္သည္ မႏၱေလး ေရႊႃမိဳ႕ေတာ္သို႔ သံုးပတ္မွ်သာ ေနထိုင္၍ ရန္ကုန္ႃမိဳ႕သို႔ ႁပန္လာ ခဲ့သည္။
မင္းတရားႄကီးကလည္း သူ႕ကတိအတိုင္း အဂၤလိပ္စာသင္ ေက်ာင္းႏွင့္ ခရစ္ယာန္ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္း ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္း ခဲ့သည္။ အဂၤလိပ္စာသင္ေက်ာင္းကို ေရႊတေခ်ာင္းအေနာက္ ဘက္ ထိပ္ရွိ ႃဗိတိသွ်သံတဲဝင္းအတြင္း၌ ေဆာက္လုပ္ႁခင္း ႁဖစ္သည္။ စာသင္ေက်ာင္းေဆာက္လုပ္ႃပီးေနာက္ ၁၈၆၉ ခု ႏွစ္ ဇြန္လ ၇ ရက္တြင္ ဆရာမတ္သည္ မႏၱေလးသို႔ ႁပန္လည္ ေရာက္ရွိလာသည္။ ဆရာမတ္သည္ မင္းတုန္းမင္းတရားႄကီး ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေသာေက်ာင္းကို S.P.G Royal School ဟု အမည္ေပးကာ ဖြင့္လွစ္သည္။ ယင္းေက်ာင္းကို ႃဗိတိသွ် သံတဲဝင္းအတြင္း တည္ရွိေသာေႂကာင့္ ”သံတဲေက်ာင္းေတာ္” ဟုလည္း ေခၚေဝၚႂကသည္။ ယင္းသို႔ မင္းတရားႄကီး ေက်ာင္းေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္း သည့္ သတင္းကို လန္ဒန္ႃမိဳ႕ထုတ္သတင္းစာမ်ားက ဝမ္းသာ အားရ ေရးသားေဖာ္ႁပခဲ့ႂကသည္။ ႁမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၃၃ ခု၊ ႁပာသိုလဆန္း ၁၁ ရက္ (ခရစ္ ၁၈၇၁ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၁ ရက္) ထုတ္ ႁမန္မာေဂဇက္သတင္းစာ၌လည္း-
”မႏၱေလးေရႊႃမိဳ႕ေတာ္မွာ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳးတို႔ ေက်ာင္းတည္ ရန္ ႁမန္မာေရႊနန္းရွင္ဘုရားက ေငြေတာ္ ၃၀ဝ၀ဝိ (သံုးေသာင္း) ထည့္ဝင္လွဴဒါန္းေတာ္မူေလသည္။ ၎ေက်ာင္းပံုကိုလည္း အဂၤလိပ္ဗိသုကာႄကီး ေပးသည့္အတိုင္း ႁမန္မာလက္သမားတို႔ က ေဆာက္လုပ္ႂကေလသည္ဟု လန္ဒန္ႃမိဳ႕ေတာ္မွာ ႏွစ္သက္ ရႊင္လန္းဖြယ္ သတင္းဖြယ္ သတင္းစာ႐ိုက္ေလသည္” ဟူ၍ ေဖာ္ႁပခဲ့သည္။ ႁမန္မာေဂဇက္သတင္းစာမွာ မင္းတုန္းမင္း လက္ထက္ ေအာက္ႁမန္မာႏိုင္ငံ ရန္ကုန္ႃမိဳ႕မွ အပတ္စဥ္ ေသာ ႂကာေန႔တိုင္း ႁမန္မာဘာသာႁဖင့္ ထုတ္ေဝေသာ တစ္ပတ္တစ္ ႄကိမ္ထုတ္ သတင္းစာ ႁဖစ္သည္။
ယင္းသို႔ ဆရာမတ္ မေရာက္ရွိမီကပင္ မႏၱေလးေရႊႃမိဳ႕ ေတာ္၌ အေမရိကန္ႏွစ္ခ်င္းသာသနာႁပဳဂိုဏ္းမွ ေဒါက္တာ ကင္းကိတ္ႏွင့္ ႐ိုမန္ကက္သလစ္ဂိုဏ္းမွ ဘရင္ဂ်ီဂိုဏ္းခ်ဳပ္ ႁပင္သစ္ဘုန္းေတာ္ႄကီး အီဂန္ဒက္တို႔ ေရာက္ရွိေနႂကႃပီ ႁဖစ္ သည္။ ေဒါက္တာကင္းကိတ္သည္ သာယာဝတီမင္းလက္ထက္ ကပင္ ေရာက္ရွိေနသူ ႁဖစ္သည္။
သို႔ေသာ္လည္း ဆရာမတ္သည္ သူ၏ဦးတည္ခ်က္အတိုင္း မႏၱေလးရတနာပံုေရႊႃမိဳ႕ေတာ္၌ အဂၤလီကန္ခရစ္ယာန္သာသနာ ႁပဳလုပ္ငန္းႏွင့္ ပညာေရးလုပ္ငန္းတို႔ကို ပူးတြဲလုပ္ကိုင္ႏိုင္ခဲ့ရာ ေအာင္ႁမင္သည္ဟု ဆိုေပမည္။
မင္းတုန္းမင္းတရားသည္ မူလကပင္ သားေတာ္၊ သမီး ေတာ္မ်ားကို အဂၤလိပ္စာသင္ႂကားေပးရန္ ဆႏၵရွိခဲ့သည္။ ထို႔ ေႂကာင့္လည္း ဆရာမတ္ကို မႏၱေလးေနႁပည္ေတာ္သို႔ ေခၚယူ ခဲ့ႁခင္း ႁဖစ္သည္။)
သားေတာ္မ်ားအား အဂၤလိပ္စာသင္ႂကားေရးအတြက္ မင္း တရားႄကီးက ဆရာမတ္အား ”အသက္ဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္အရြယ္ ရွိသည့့္ မင္းသားကေလးမ်ားကို ေက်ာင္းပို႔ေပးရမလား”ဟု ေမးႁမန္းခဲ့ရာ၊ ဆရာမတ္က-
”အသက္ ၁၂ ႏွင့္ အထက္ ၁၄ ႏွစ္အတြင္း မင္းသား ကေလးမ်ားကိုသာ ေက်ာင္းပို႔ဖို႔ သင့္ေလ်ာ္ပါမည္”ဟု ႁပန္လည္ေလွ်ာက္ထားခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ အမ်ားစုမွာ ၁၄ ႏွစ္ေက်ာ္ ေနႃပီႁဖစ္၍၊ အသက္ ၁၄ ႏွစ္အတြင္းရွိ မင္းသား ၉ ပါးကိုသာ ဆရာမတ္ထံ အပ္ႏွံခဲ့သည္။ မင္းသား ၉ ပါးဟုဆိုေသာ္လည္း အစပထမတြင္ သီေပါမင္းသား အပါအဝင္ မင္းသား ၄ ပါး ကိုသာ လက္ခံ၍ ပညာသင္ႂကားေပးခဲ့သည္။ အဆိုပါ မင္းသားမ်ား ေနသားတက်ရွိမွ မင္းသား ၉ ပါးစလံုးကို လက္ခံသင္ႂကားသည္။
မင္းသားမ်ားမွာ ေက်ာင္းတက္ရာ၌ ဆင္ေပၚတြင္ ေရႊထီး ႏွစ္လက္စီမိုးကာ စီးနင္း၍ ေနာက္မွ လူပ်ိဳေတာ္သား ၄၀ စီက ႁခံရံလိုက္ပါခဲ့ႂကသည္။ သို႔ႁဖစ္ရာ မင္းသား ၉ ပါးႏွင့္ လူပ်ိဳေတာ္သားမ်ားမွာ စုစုေပါင္း ၄၀ဝ နီးပါး တခမ္းတနားပင္ ႁဖစ္၍ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ေကာင္းလွပါသည္ဟု ဆိုသည္။
ဤအေႂကာင္းကို ဆရာမတ္က သူ၏ ဗမာႁပည္ဝယ္ ႏွစ္ေလးဆယ္ (Forty Years in Burma) စာအုပ္၌-
… မင္းသား ၉ ပါးစလံုး ေက်ာင္းတက္လာႂကေသာ အခါ အလြန္ဝမ္းေႁမာက္ဝမ္းသာ ႁဖစ္ခဲ့ရပါသည္။ မင္းသား ကိုးပါး ေက်ာင္းသို႔လာႂကသည္မွာ တပည့္မ်ား ေက်ာင္းတက္ ရန္ လာႂကသည္ႏွင့္ မတူ။ ဆန္ဂါ၏ဆပ္ကပ္ပြဲ (Sanger’s Circus)) လွည့္လည္လာသည္ႏွင့္ ပို၍ တူလွပါသည္။ မင္း သားတို႔ကို ပညာသင္ေပးရာ၌ အႁခားတပည့္ေက်ာင္းသားတို႔ ကို သင္ႂကားေပသည့္အတိုင္း တစ္ထပ္တည္း သင္ႂကားေပး ရန္ မင္းႁမတ္က ႏႈတ္မွ မိန္႔ျြမက္မွာႂကားထားခဲ့ပါသည္။ အထူး သႁဖင့္ ကြ်ႏု္ပ္၏ ဘာသာေရးသင္ခန္းစာကိုပင္ သင္ႂကားေပး ရမည္။ သို႔မွသာ သူတို႔ အရြယ္ေရာက္လာ၍ စဥ္းစားဆင္ႁခင္ တတ္ေသာအခါ၌ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ခရစ္ယာန္ဘာသာတြင္ ဘယ္ ဘာသာ ပိုမိုေကာင္းမြန္သည္ကို ပိုင္းႁခားေဝဖန္ႏိုင္လိမ့္မည္ဟု မိန္႔ေတာ္မူပါသည္”ဟူ၍ ေရးသားထားေလသည္။
SPG သံတဲေက်ာင္းတြင္ ဆရာမတ္သည္ မင္းတရား ႄကီး၏ သားေတာ္မ်ားအႁပင္ အႁခားမွဴးႄကီးမတ္ႄကီးမ်ား၏ သားေတာ္မ်ားကို ပညာသင္ႂကားေပးခဲ့သည္။ သီေပါမင္းသား ၏ လူပ်ိဳေတာ္သားမ်ားႁဖစ္သူ ေတာင္သမန္လယ္စားေမာင္ေဖ ငယ္ႏွင့္ ေနာင္တြင္ ဟံသာဝတီပံုႏွိပ္တိုက္ပိုင္ရွင္ ႁဖစ္လာသူ ရစ္ပလီ စသည္တို႔မွာ ဆရာမတ္၏ ေက်ာင္းထြက္မ်ားပင္ ႁဖစ္သည္။ ရစ္ပလီကို မင္းတုန္းမင္းက ေမြးစားထားသည္။
ထိုစဥ္က ဆရာမတ္၏ SPG သံတဲေက်ာင္းေတာ္မွ တစ္ႏွစ္လွ်င္ ေက်ာင္းသားေပါင္း ၃၀ဝ ထက္မနည္း ေမြးထုတ္ ႏိုင္သည္ဟု သိရွိရသည္။
မင္းတုန္းမင္းသည္ ဆရာမတ္ကို မႏၱေလးေနႁပည္ေတာ္ သို႔ ေခၚယူႁခင္းမွာ သားေတာ္မ်ား၏ ပညာေရးကို အေႂကာင္း ႁပဳႃပီး ေနာက္ကြယ္မွ ႏိုင္ငံေရးရည္ရြယ္ခ်က္လည္း ပါသည္ဟု ဆိုရေပမည္။ အေႂကာင္းမွာ မင္းတုန္းမင္းတရားႄကီးက ဆရာ မတ္အား အဂၤလန္သို႔သြားကာ ရန္ကုန္သေဘၤာဆိပ္ကိုႁဖစ္ေစ၊ ပုသိမ္သေဘၤာဆိပ္ကိုႁဖစ္ေစ ႁမန္မာအစိုးရအား ႁပန္လည္ေပး အပ္ရန္အတြက္ ဝိတိုရိယဘုရင္မႄကီးထံ ပန္ႂကားေပးရန္ ေစခိုင္း ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဆရာမတ္ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ငန္း၌ ပါဝင္ပတ္သက္ႁခင္း မႁပဳလိုေသာေႂကာင့္ ႁငင္းဆန္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္မွ စ၍ မင္းတရားႄကီးသည္ ဆရာမတ္ကို ယခင္ကကဲ့သို႔ အခြင့္ အေရးမ်ား မေပးေတာ့ေခ်။ ထို႔ေနာက္ အတန္ႂကာ မင္းသားမ်ား ႏွင့္ မွဴးမတ္မ်ား၏ သားေတာ္မ်ားကို ပညာသင္ႂကားခဲ့ႃပီး ေနာက္ ဘုန္းေတာ္ႄကီး ဂ်ိမ္းစ္ေကာလဘတ္ (James Colbeck) ထံသို႔ လႊဲအပ္အုပ္ခ်ဳပ္ေစလ်က္ ရန္ကုန္ စိန္႕ဂြ်န္း ေက်ာင္းသို႔ ႁပန္လည္ သြားေရာက္ခဲ့ေလသည္။ ဆရာမတ္သည္ ၁၈၆၈ မွ ၁၈၇၄ ခုႏွစ္အထိ စုစုေပါင္း ၁၄ ႏွစ္ႂကာ မႏၱေလး ႃမိဳ႕၌ ေနထိုင္၍ ေက်ာင္းသားမ်ားကို ပညာသင္ႂကားေပးခဲ့ သည္။
မည္သို႔ဆိုေစ … မႏၱေလးမွ ႁပန္လည္ထြက္ခြာလာခဲ့ေသာ္ လည္း အဂၤလီကန္ဂိုဏ္းေခၚ အဂၤလန္သာသနာႁပဳဂိုဏ္း (Church of England) က ခ်ီးက်ဴးမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ေလ သည္။ သူသည္ သာသနာႁပဳအုတ္ႁမစ္ကို ခ်ရာ၌ မူလဦးတည္ ခ်က္အတိုင္း ပညာေရးလုပ္ငန္းႏွင့္ပါ တြဲဖက္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ ခဲ့သႁဖင့္ ပိုမိုေအာင္ႁမင္ခဲ့သည္ဟု ဆိုရေပမည္။ ႁမန္မာႏိုင္ငံ အရပ္ရပ္၌ ဆရာမတ္သည္ SPG သာသနာႁပဳေက်ာင္းမ်ား ကို အေႁမာက္အႁမား ဖြင့္လွစ္ခဲ့ရာ ယင္းတို႔အနက္ ထင္ရွား ေသာ ေက်ာင္းမ်ားမွာ ၁၈၆၄ ခုႏွစ္က ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေသာ ရန္ကုန္ ႃမိဳ႕ စိန္႔ဂြ်န္းေက်ာင္း (ေနာင္ အထက ၁ လမ္းမေတာ္)၊ ၁၈၆၇ ခုႏွစ္တြင္ ဟသၤာတႃမိဳ႕တြင္ ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေသာ စိန္ပီတာ အင္ဒ႐ူး ေက်ာင္း၊ ၁၈၆၉ ခုႏွစ္တြင္ ဖြင့္လွစ္ေသာ မႏၱေလးႃမိဳ႕ရွိ ွ”SPG” သံတဲေက်ာင္း၊ ၁၈၇၈ ခုႏွစ္တြင္ ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေသာ ႂကည့္ႁမင္တိုင္ စိန္႔မိုက္ကယ္ေက်ာင္းတို႔မွာ ထင္ရွားလွေပသည္။
မႏၱေလးႃမိဳ႕မွ ထြက္ခြာသြားခဲ့ႃပီးေနာက္ ၄ ႏွစ္ႂကာ ၁၈၇၉ ခုႏွစ္၌ ဂိုဏ္းခ်ဳပ္ႄကီး ကင္းတိတ္ ((Bishop Tait) က ဆရာ မတ္အား အယူဝါဒ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ပါရဂူဘြဲ႕ (ဒီ၊ဒီ) Doctor of Divinity ကို ေပးအပ္ခ်ီးႁမႇင့္ခဲ့ေလသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ဆရာမတ္ဟူေသာအမည္မွ ေဒါက္တာမတ္ဟူ၍ ထင္ရွားလာ ခဲ့ေလသည္။ ႁမန္မာတို႔ကမူ ဆရာမတ္၊ ဆရာမွတ္ႄကီးဟူ၍သာ ႏႈတ္က်ိဳး ေခၚေဝၚခဲ့ႂကသည္။
ေဒါက္တာမတ္သည္ ၁၉၀ဝ ႁပည့္ႏွစ္တြင္ သာသနာႁပဳ လုပ္ငန္းအဝ၀မွ အနားယူ၍ အဂၤလန္ႁပည္ လန္ဒန္ႃမိဳ႕၌ ေနထိုင္ ေနစဥ္အတြင္း ၁၉၁၅ ခုႏွစ္ အသက္ ၈၃ ႏွစ္၌ ကြယ္လြန္သြား ခဲ့ေလသည္။
စာကိုး
၁။ ႁမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္း အတြဲ ၁၀၊ ရန္ကုန္၊ စာေပဗိမာန္ ပထမအႄကိမ္၊ ၁၉၆၆
၂။ ဦးလွဒင္ (ႁမန္မာႁပန္)၊ ဗမာႁပည္ဝယ္ႏွစ္ေလးဆယ္၊ ရန္ကုန္၊ အ့န ဃသကစူန စာအုပ္တိုက္၊ ဒုတိယအႄကိမ္၊ ၂၀ဝ၆
၃။ သတင္းေထာက္အုန္းေဖ၊ ”ခင္ႄကီးမတ္ သံတဲေက်ာင္း”၊ မိုးဂ်ာနယ္ ၁၉၉၃၊ ဒီဇင္ဘာလ
၄။ ေမာင္ေကာင္းႁမင့္ ”ေဒါက္တာမတ္ေခၚ ဆရာမွတ္” ႐ႈမဝမဂၢဇင္း တြဲ ၃၇၊ မွတ္ ၄၃၉ (၁၉၈၃၊ ဒီဇင္ဘာလ)
၅။ ႁမင့္ေဆြ ”မင္းတုန္းမင္းႏွင့္ ေဒါက္တာမတ္” ႁမဝတီ မဂၢဇင္း တြဲ ၂၄၊ မွတ္ ၈၊ (၁၉၇၆ ဇြန္လ)
သင့္အေၾကာင္း သင့္လုုပ္ငနး္ ေၾကာ္ျငာ သည္ေနရာမွာ ေၾကာ္ျငာႏိုုင္ပါျပီ
