သန္း၀င္းလႈိင္ – ဦးလတ္

ဦးလတ္သည္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၂၈ ခုႏွစ္(ခရစ္ ၁၈၆၆ ခုႏွစ္) တြင္ ရန္ကုန္ဘယေဆးတန္း (၂၁လမ္း)ေန ေက်ာက္ကုန္သည္ ေငြပန္းထိမ္ဆရာဦးျမတ္စံႏွင့္ ေဒၚေထြးတို႔မွဖြားျမင္ေသာ သားလတ္ျဖစ္သည္။ ဦးလတ္၏မိဘမ်ား မွာ ရန္ကုန္ဇာတိျဖစ္ေသာ္လည္း မ်ဳိး႐ုိးမ်ားမွာေရႊဘိုေက်းလက္ မန္က်ည္းတုန္ရြာမ်ဳိး႐ိုးျဖစ္သည္ဟုဆိုသည္။ မန္ က်ည္းတုန္ရြာမွ စာဆိုေက်ာ္မင္းလက္ဝဲသုႏၵရ၏ ဇာတိခ်က္ျမႇဳပ္ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဦးလတ္ႏွင့္ ဦးလတ္၏အေဖ သည္ စာဆိုမင္းလက္ဝဲသုႏၵရမွ တိုက္႐ိုက္ဆင္းသက္ခဲ့ၾကသူ အမ်ဳိးအႏြယ္မ်ားျဖစ္သည္ဟူ၍ပင္ အယံုအၾကည္ရိွၾက သည္။

ဦးလတ္ငယ္စဥ္က ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ဆရာမတ္ေက်ာင္း(စိန္ဂၽြန္းေကာလိပ္)၌ ပညာသင္ခဲ့သည္။ ထိုေက်ာင္းတြင္အတန္း မည္ မွ်အထိေရာက္ခဲ့သည္ကိုကား အေထာက္အထားအတိအက်မေတြ႔ရေခ်။ သို႔ေသာ္ဦးလတ္သည္ အဂၤလိပ္စာကို ေကာင္းစြာတတ္ကၽြမ္းေၾကာင္း အဂၤလိပ္ဝထၳဳမ်ားကိုလည္း စြဲစြဲၿမဲၿမဲဖတ္႐ႈေၾကာင္းသိရသည္။ ဤသို႔အဂၤလိပ္စာတတ္ တစ္ဦးျဖစ္ေသာ္လည္း ဦးလတ္သည္ထိုေခတ္က အဂၤလိပ္စာတတ္မ်ားကဲ့သို႔ ျမန္မာစာ၊ ျမန္မာမႈကိုအထင္ေသးသူ မ ဟုတ္ေပ။ ဇတ္နိပါတ္၊ ရာဇ၀င္၊ ပံုျပင္၀ထၳဳမ်ားႏွင့္တကြ ပ်ဳိ႕ကဗ်ာ၊ လကၤာစသည္တို႔ကို အာဂံုႏႈတ္တက္က်က္မွတ္ ေလ့လာသည္။ ျမန္မာဝံသာႏုစိတ္မ်ား အၿမဲကိန္းဝပ္ေနသူ၊ ျမန္မာဆန္ဆန္ဝတ္ဆင္သူျဖစ္သည္။ ျမန္မာစကားကိုလည္း က်က်နနလွလွပပေျပာဆိုတတ္သူ ျမန္မာလိုအေျပာေကာင္းသူ၊ အေရးေကာင္းသူျဖစ္သည္ဟု ဆိုေပသည္။

ဦးလတ္သည္ စာေပအႏုပညာဘက္၌ ၀ါသနာပါေသာ္လည္း ဝမ္းေရးအတြက္ ဒုတိယပုလိပ္မင္းႀကီး႐ံုး၌ အလုပ္ဝင္ ခဲ့ရသည္။ ၁၈၉၁တြင္ စာေရးအလုပ္မွအင္စပတ္ေတာ္အရာရွိသို႔ ရာထူးတိုးျမႇင့္ေပးျခင္းခံရသည္။ ထို႔ေနာက္အထူးတာ ၀န္ျဖင့္ ထို႐ံုးမွာပင္ ၁၈၉၆အထိ အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ထိုမွ ကင္းတပ္၊ ေရႊက်င္၊ သထံု၊ ပဲခူး၊ ေတာင္ငူ၊ အင္းစိန္၊ တြ႔ံြေတး၊ ကြမ္းၿခံကုန္း၊ ဖာပြန္၊ ဖာပြန္၊ ေညာင္ေလးပင္၊ ကသာ၊ ဗန္းေမာ္ စသည္ျဖင့္ ၿမိဳ႕ရြာအႏွံ႕လွည့္လည္အမႈထမ္းခဲ့သည္။ ဦးလတ္သည္ ျမန္မာ့ဇာတ္၊ ႐ုပ္ေသးေတးဂီတ၀ါသနာထံု၍ ခရီးႏွံ႔စပ္သည္။ ယင္းသို႔ရဲဘက္အရာအျဖစ္ အမႈထမ္းရင္း ဦးလတ္သည္ ပြဲၾကည့္၀ါသနာပါသည္ကိုလည္းမေလ်ာ့၊ စာဖတ္၀ါသနာကလည္းစြဲၿမဲလ်က္ရွိသည္။ အဂၤလိပ္စာကုိသာမ က ျမန္မာစာ၊ ျမန္မာမႈတို႔ကိုလည္း လိုက္စားသည္။ ပရိသတ္အလည္၌ ေဟာရေျပာရသည္ကိုလည္း ၀ါသနာပါသည္။ အေျပာအေဟာေကာင္း၍ ရယ္ရႊင္ဖြယ္ရာေျပာတတ္သျဖင့္ ခင္မင္ရင္းႏွီးသူေပါမ်ားလွသည္။

ထို႔ျပင္ဦးလတ္၏စြဲၿမဲေသာ၀ါသနာတခုမွာ ဘိလိယက္ထုိးျခင္းျဖစ္သည္။ ဘိလိယက္က်ဴကိုင္ပံုအလြန္လွေၾကာင္း နာ မည္ႀကီးသည္။ ဘိလိယက္မထိုးလွ်င္ တ႐ုတ္က်င္ဖဲကစားသည္ဟုဆိုသည္။ အမႈထမ္းရင္းေရာက္ေလရာအရပ္တြင္ ဘိလိယက္ခံုႏွင့္ဇာတ္ခံုမရွိေသးလွ်င္ တည္ေထာင္ေပးသည္အထိ ၀ါသနာႀကီးသည္ဟုဆိုသည္။

ဦးလတ္သည္အေပ်ာ္အပါး ၀ါသနာႀကီးသကဲ့သို႔ အမ်ဳိးမာန္လည္းႀကီးသူဟုဆုိရမည္။ ထိုစိတ္မာန္ေၾကာင့္ပင္ အဂၤလိပ္ တန္ခိုးႀကီးသည့္ေခတ္၌ပင္ အဂၤလိပ္အရာရွိမ်ားႏွင့္ ပဋိပကၡျဖစ္ခဲ့သည္မ်ားရွိေလသည္။ တစ္ခါတြင္ဦးလတ္သည္ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္တစ္ဦးႏွင့္ပဋိပကၡျဖစ္ကာ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္အား မိမိစီးလာေသာျမင္းစီးဖိနပ္ႏွင့္ျပန္ခ်ဖူးသည္။ ထိုမွ်မ ကမိမိႏွင့္ခင္မင္ရင္းႏွီးေသာ ကသာၿမိဳ႕သူဇာတ္မင္းသမီး မစန္းၾကည္ဆိုသူအား ေအာင္သြယ္ေပးရန္အဂၤလိပ္အရာရွိ တစ္ဦးကေျပာဆိုသည္ကို ေဆာင္ရြက္မေပးသျဖင့္ နယ္ေျပာင္းခံရသည္။ ထိုပေယာဂျဖင့္ဦးလတ္သည္ ၁၉ဝ၉ခုႏွစ္၌ ရာထူးမွႏုတ္ပယ္ျခင္းခံရေလသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ဦးလတ္၏အစိုးရအမႈထမ္းဘ၀သည္ နိဂံုးကမြတ္အဆံုးသတ္ခဲ့ေလသည္။ စာေပ၀ါသနာပါေသာ၊ စာေပလည္း ႏွံ႔စပ္ေသာ၊ ဘ၀အေတြ႔အႀကံဳလည္းစံုေနၿပီျဖစ္ေသာ ဦးလတ္အဖို႔ ယခုအခါစာေရးရန္အခ်ိန္ေကာင္းစြာရေလေတာ့ သည္။ စာေရးခ်င္စိတ္လည္းေပၚေနၿပီ။ စာေပေရးဖြဲ႔ႏိုင္ေသာပညာညာဏ္ျဖင့္လည္း ျပည့္စံုသူလည္းျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ ထိုအခ်ိန္ကထြက္ေပၚေနေသာ `လူစြမ္းေကာင္းေမာင္လုဝထၳဳ´၊ `ေတာင္ယာေတာကေမာင္တာေနာဝထၳဳ´၊ `ခ်စ္႐ိုး အမွန္ဝထၳဳ´စေသာ ေရွးဦးျမန္မာဝထၳဳမ်ားကိုလည္း လူလတ္တန္းစားျမန္မာစာဖတ္ပရိသတ္က အားေပးႏွစ္ၿခိဳက္စျပဳ ေနၿပီျဖစ္သည္။ ယင္းအေျခအေနအရပ္ရပ္သည္ ဦးလတ္အားဝထၳဳေရးဖြဲ႔ရန္ ႏိႈးဆြေပးေနသကဲ့သို႔ ရွိဟန္တူေပသည္။

ထု႔ိေၾကာင့္ပင္ ၁၉၂၁၌ သူ႔ဘဝအေတြ႔အႀကံဳ၊ ပတ္ဝန္းက်င္အေတြ႔အႀကံဳ၊ စာေပအေတြ႔အႀကံဳတို႔ျဖင့္ႁပြမ္းေသာ ဦးလတ္ ၏ `စံပယ္ပင္ဝထၳဳ´ထြက္ေပၚလာျခင္းျဖစ္ေပသည္။ စပယ္ဝထၳဳမွာ ဒ႑ာရီသေဘာႏွင့္ ဒိ႒ေလာကသေဘာေရာစပ္ေန သည့္ဝထၳဳျဖစ္သည္ဟု စာေပပညာရွင္တို႔ကမွတ္ခ်က္ခ်ၾကသည္။ ဤ၀ထၳဳတြင္ေရွ႕တစ္မ်ဳိး ကြယ္ရာတစ္မ်ဳိးလုပ္တတ္ ၾကေသာ ဦးေသလာႏွင့္မယ္ေခမာ၊ မိန္းမငမ္းတတ္ေသာေပါစံ၊ စကားတတ္၍လူတစ္ဖက္သားကို သာသာႏွင့္နာနာ ႏွက္တတ္ေသာေမာင္ခ်ိန္ စေသာဇာတ္ေကာင္ဖြဲ႔မ်ားမွာသ႐ုပ္ေပၚလွသည္။ ကိုယ္ႏႈတ္ၾကမ္းတမ္းသူ၏သေဘာ၊ ဘုန္း ႀကီးႏွင့္ဒကာမနီးစပ္က မသင့္မေလ်ာ္ျဖစ္တတ္ေသာ သေဘာာတို႔ကိုလည္း ေ၀ဖန္သံုးသပ္တင္ျပထားသည္ဟုလည္း ဆိုရေပမည္။

ဤသို႔ဦးလတ္၏လူ႔သဘာ၀အဖြဲ႔ေကာင္းမႈေၾကာင့္ စပယ္ပင္ဝထၳဳသည္ ထြက္လွ်င္ထြက္ခ်င္းေက်ာ္ၾကားသြားေလသည္။ ဤ၀ထၳဳမွစကားအသံုးအႏႈန္းၾကမ္းတမ္း၍ တကယ့္အျဖစ္အပ်က္ကိုအေျခခံသျဖင့္ ကာယကံရွင္အားထိခိုက္သည္ဟု ကန္႔ကြက္သူမ်ားေပၚလာသည္။ သို႔ေသာ္ရာဇ၀င္ဆရာႀကီးဦးဘသန္း၊ ေမွာ္ပီဆရာသိန္းစေသာပညာရွင္ပုဂၢိဳလ္တို႔ကမူ ယင္းဝထၳဳကို ခ်ီးမြမ္းကာကြယ္ခဲ့ၾကေလသည္။

စပယ္ပင္ဝထၳဳထြက္သည့္အခ်ိန္၌ ဦးလတ္သည္သူငယ္ခ်င္းတစ္ဦး၏အကူအညီျဖင့္ ေရနံေခ်ာင္းဘီအိုစီမန္ေနဂ်ာ မစၥ တာလမ့္ဆိုသူထံတြင္ ဘာသာျပန္အရာရွိအျဖစ္ ဝင္ေရာက္လုပ္ကိုင္ေနၿပီျဖစ္သည္။ အစိုးရအမႈထမ္းဘဝ၊ ဘီအိုစီအမႈ ထမ္းဘဝတို႔ျဖင့္ က်င္လည္ခဲ့ေသာဦးလတ္သည္ ေရနံေခ်ာင္းတြင္လူ႔အလႊာမ်ဳိးစံုမွ လူမ်ဳိးစံုႏွင့္ လိုက္ေလ်ာညီေထြေပါင္း သင္းေနထိုင္ေလသည္။ အစုိးရ အရာထမ္း အမႈထမ္းမ်ားႏွင့္လည္းခင္မင္သည္။ ထု႔ိအျပင္ဦးလတ္၏ပညာဥာဏ္ထက္ ျမက္မႈ၊ အေဟာအေျပာ အာ၀ိဇၨန္းရႊင္မႈႏွင့္ ေလာကီေလာကုတၱရာ ဗဟုသုတႂကြယ္၀မႈကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ေရနံေခ်ာင္း ၿမိဳ႕ ေမာင္ခင္ပ၀ိုင္းကုမၸဏီသူေဌး ဦးဘိုးခင္၊ ေရနံတြင္းသူေဌး ဦးညိဳတို႔ႏွင့္ ရင္းႏွီးခဲ့ေလသည္။ ဦးဘိုးခင္သည္မိမိတိုက္ တြင္ လိုေလေသးမရွိ၊ အလုိရွိသေလာက္ေနထိုင္ခြင့္ေပးခဲ့သည္။ ဦးလတ္သည္ ဦးဘိုးခင္တိုက္မွာပင္ ေအးခ်မ္းစြာေန ထိုင္လ်က္ ေရႊျပည္စိုးဝထၳဳကို ေရးခဲ့သည္ဟုသိရေပသည္။

သို႔ျဖင့္၁၉၁၄ခုႏွစ္တြင္ ဦးလတ္၏ေရႊျပည္စိုးဝထၳဳထြက္လာသည္။ ေရႊျပည္စိုးဝထၳဳႏွင့္ အျခားအေျခခံဇာတ္အိမ္တည္ တည္ေဆာက္ပံုျခင္းတူသည္။ ဇာတ္ေကာင္အမည္၊ အလုပ္အကိုင္ႏွင့္ပတ္၀န္းက်င္သာကြာသည္။ မည္သုိ႔ပင္ျဖစ္ေစဦး လတ္သည္ ဒိ႒မၼေလာကကိုၾကည့္၍ ဒိ႒ဗမၼေလာကအက်ဳိးအျပစ္တို႔ကို ေစ့ေစ့ငွငွေဖာ္ထုတ္တတ္သူျဖစ္သည္။ ထို ေခတ္ထိုအခါက လူေနမႈစနစ္၊ လူစ႐ုိက္စေသာဒိ႒မၼေလာကသည္ ဦးလတ္အား`စံပယ္ပင္´၊ `ေရႊျပည္စိုး´၊ `သံုးဘံု´၊ `တနန္းေပ်ာ္ရင္ေသြးေတာ္´ဝထၳဳတို႔ေပၚထြက္လာေအာင္ လႈံ႕ေဆာ္ေပးခဲ့သည္ဟုဆိုရေပမည္။ စာေပေရးသားရာ၌ဦး လတ္သည္ ထီးသံ၊ နန္းသံပါရမည့္ေနရာ၌ ထီးနန္းသံပါ၍ စကားအသံုးအႏႈန္းဆန္းၾကယ္စြာ ေရးႏိုင္ေသာပုဂၢိဳလ္ျဖစ္၏။ သို႔ျဖစ္ရာဦးလတ္သည္ ျမန္မာစာေပေလာကအဖို႔ စာေပအေမြအႏွစ္တခု ေပးခဲ့သည္ဟုဆုိရေပမည္။ ထိုအေမြအႏွစ္မွာ `မိမိကိုယ္ေတြ႔မ်က္ျမင္ ျမန္မာတို႔၏ေလာကႏွင့္ လူ႔ဘဝအေၾကာင္းကိုမိမိဥာဏ္ျဖင့္ ဆင္ျခင္သံုးသပ္၍ ဥာဏ္သြားသ ေလာက္ဖန္တီးေရးသားေသာစာေပ´ အေမြပင္ျဖစ္သည္။

ဤသို႔ျဖင့္ဗဟုသုတေပါင္းစံု၍ ဥာဏ္ရည္ထက္လွေသာဦးလတ္သည္ ေရနံေခ်ာင္းၿမိဳ႕မွာပင္ ၁၉၂၁ခု၊ ေမလ(၂၀)ရက္ (ျမန္မာ ၁၂၈၃ခုႏွစ္၊ ကဆုန္လဆန္း၁၄ရက္)ေသာၾကာေန႔၌ ကြယ္လြန္သြားေလသည္။

ဦးလတ္၏အဆက္အႏြယ္မ်ားမွာ-ဦးလတ္၊ ေဒၚေဒၚမွင္တို႔မွ သမီး သား ေက်ာ့၊ ျမ၊ ကိုကို၊ (ဦးျမင့္)။

ဦးျမင့္- ေဒၚသန္းေရႊတို႔မွ- ေျမး မမ၊ ညႊန္႔ညႊန္႔၊ လွလွ၊ ျမျမ၊ စိန္စိန္၊ ေမာင္ေမာင္၊ ညီညီ။

ညႊန္႔ညႊန္႔၊ (ေဒၚေသာင္းရီ)၊ ျမ(ေဒၚျမျမ) (စိုက္ပ်ဳိးေရးဘဏ္)တို႔မွာ အိမ္ေထာင္မရွိ။

လွလွ (ေဒၚခင္လတ္) ဦးျပည့္စံုတို႔မွ ျမစ္ မမ၊ ကိုကို၊ ညီညီ။

စိန္စိန္၊ ဦးစိုးေအာင္တို႔မွ ကိုကိုႏိုင္၊ ကိုကုိလတ္။

ေမာင္ေမာင္ (ကိုတင္ထြတ္) ရင္ရင္တို႔မွ- သီတာေအး၊ ထြတ္ထြတ္ေအး၊ ၾကည္ျပာေအးတို႔ျဖစ္ၾကသည္။ ၁